301
“Kim İslamdan başqa bir Din ardınca gedərsə, heç vaxt
ondan qəbul olunmaz və o, Axirətdə ziyan çəkənlərdən
olar” (Ali-İmran, 85).
“Sizin üçün Din olaraq İslamı bəyənib seçdim” (əl-
Maidə, 3).
İBRƏT İraq bölgəsindən bir adam vardı, İmam Cəfər
Sadiqdən (əleyhissalam) ayrılmazdı. Həzrət bir ara onu gör-
məyib haralarda olduğunu soruşdu. Biri o adamı aşağıla-
maq üçün “O, Nabatlıdır” dedi.
İmam Sadiq (əleyhissalam) ona buyurdu: “İnsanın əsli
ağlı, soyu Dini, dəyəri də təqvasıdır. İnsanlar Adəmdə bə-
ra bərdirlər.”
Haqqa gül atmaq ilə güllə atmaq eynidimi?
Xalqa əl uzatmaqla dil uzatmaq eynidimi?
Ərzdə ən duzsuz adam şit sözü ən bol olandır
Südə su qatmaq ilə şəkər qatmaq eynidimi?
İşvə-qəmzə eləmək gözəllərin adətidir
Xalqa naz satmaq ilə namus satmaq eynidimi?
Ölüm bir uzun yuxu, yuxu qısa bir ölümdür
Haqla ölməklə, könül, haqsız yatmaq eynidimi?
Din dəniz, dünya quyu, çıx quyudan, dəryaya dal
Dünyada boğulmaqla, Dində batmaq eynidimi?
Kimi Mövlaya, kimi mənzilə can atmadadır
Komaya çatmaq ilə kama çatmaq eynidimi?
İstehza və məsxərədən bəhs edərkən həcvlərə toxun-
madan ötüşmək mümkün deyil. Çünki həcv elə həmin is-
tehza və məsxərədir. Fərqi bundadır ki, qafiyə ilə olur və
302
daha təsirlidir. Yadımdadır ki, orta məktəbdə oxuyarkən
şagirdlərdən birinin bəzi müəllimlər haqqında yazdığı
bir həcv uzun müddət əldən-ələ gəzərək bütün məktəbi
silkələmişdi. Halbuki orada yazılanlar heç kim üçün yeni-
lik deyildi, məktəblilər öz ara söhbətlərində bu mövzuya
onsuz da alışmışdılar.
Həcv dilimizin izahlı lüğətində bir şəxsə, ictimai qu-
ruluşa, yaxud həyatdakı eybəcərliklərə qarşı yönəldilmiş
istehzalı, kəskin, acı, kinayəli yazı kimi tərif olunur. İstər
milli, istər Dini ədəbiyyatda onun nümunələrinə rast gəl-
mək mümkündür. Həcv nəzmə çəkilmiş bir bəyan olaraq
bayağılığı ilə daha çox seçilir. Ona haqq qazandırmaq elə
məsxərə və istehzaya haqq qazandırmaq kimi bir şeydir.
Cəmiyyətdəki eybəcərlikləri, əlbəttə, qamçılamaq olar və
lazımdır. Lakin bu, ədəb çərçivəsini aşmamalı, kiminsə
şərəf və ləyaqətinə xələl gətirməməlidir. Əgər insanlar
arasında təhqir, söyüş bəyənilmirsə bunun qafiyəli olması
bəraət sayılmaz. Həcvi doğuran səbəblər, bir qayda olaraq,
sağlam deyildir. Onun yazılmasında və yayılmasında kin,
həsəd, ədavət, şəxsi qərəzlik kimi mənəvi mərəzlər daha
çox rol oynayır. Möminlər, istər qafiyəli, istər qafiyəsiz,
hər cür məsxərədən, istehzadan çəkinməlidirlər. İslamda
həcvə yalnız özünü müdafiə etmək üçün icazə verilir. Yəni
sən ancaq sənə zülm edəni həcv edə bilərsən.
“Şairlərə gəlincə, onlara yalnız azğınlar uyar! Məgər
görmürsən ki, onlar hər vadidə sərgərdan gəzib dolaşır-
lar? Və etmədikləri şeyləri deyirlər? Ancaq iman gətirib
saleh əməl işləyənlər, Allahı çox zikr edən və zülmə uğ-
radıqda müdafiə olunanlar istisnadır!” (əş-Şüara, 224-227)
Allah Rəsulu (salləllahu əleyhi və səlləm) həcv yazanla-
rın xidmətindən yalnız müharibə şəraitində və ancaq müş-
riklərə qarşı istifadə etmişdir. Düşmənlə savaşda hər silah
önəmlidir. Söz bunların arasında xüsusi yer tutur. Müşrik
303
şairlər İslama və müsəlmanlara dil uzatdığından Rəsulullah
(salləllahu əleyhi və səlləm) onlara cavab vermələri üçün əsha-
bından tanınmış söz ustadlarını, xüsusən də Mədinəli, 60
yaşında müsəlmanlığı qəbul edən Hassan ibn Sabiti (radiyal-
lahu ənh) təşviq etmiş, hətta bu məqsədlə məsciddə ona bir
minbər qoydurmuşdu. Hz.Hassanın şeirləri o qədər təsir-
liydi ki, nəinki bəzi müşrik şairləri susdurmuş, hətta, bir çox
söz sənətkarlarının İslamı qəbul etməsinə vəsilə olmuşdu.
HƏDİS Əl-Bəra ibn Azib (radiyallahu ənh) rəvayət et-
mişdir: “Rəsulullah (salləllahu əleyhi və səlləm) Hassan ibn
Sabitə: “Sən də müşrikləri həcv et, onlara şeirlə cavab ver,
Cəbrail səninlədir” buyurarkən eşitdim.”
* * *
Hz.Aişə (radiyallahu ənhə) rəvayət etmişdir: “Hassan: “Ya
Rəsulullah, (əmin oğlu) Əbu Sufyan haqqında həcvə mənə
izn ver” dedi. O da: “Mənim onunla əqrəbalıq bağımı necə
çözəcəksən?” buyurdu. Hassan: “Sənə ikramda bulunan
Allaha and olsun ki, mən səni onların arasından kərə yağın-
dan tükü çəkən kimi çəkib çıxarar, ayıraram” dedi. Ardınca
da: “Şərəfin zirvəsi Haşim xanədanlığındadır. Məhzum qı-
zının oğullarıdır, sənin atan isə kölədir” beytiylə başlayan
qəsidəsini oxudu.”
Sözün də rəngi olur, həm bəyaz, həm siyahdı söz
Sursatı tükənməyən ən tutarlı silahdı söz.
Batil dörd bir tərəfdən haqqa qarşı hücumdadır
Haqqın ön cəbhəsində ən qüdrətli cinahdı söz.
Söz bütə, bütpərəstə qarşı silah sayılsa da
Sözə də sitayiş var, sanki bütdü, ilahdı söz.
Öyməsin özlərini fatehləri yer üzünün
Kainat bir taxt isə, taxt üstündə bir şahdı söz.
304
İnsan ərzə gələli hər ağzın bir avazı var
Ey qul, “lə ilahə” de, amma “illa Allahdı” söz.
Həcv Qurana və sünnəyə uymazsa, yəni müharibə və ya
müdafiə ilə əlaqədar deyilməzsə, bir kimsəyə qarşı caiz de-
yildir. Möminin möminə sataşması, şərəfini alçaldan sözlər
söyləməsi isə, ümumiyyətlə, düşünülməz. Çünki Allah
Rəsulu (salləllahu əleyhi və səlləm) buyurdu:
“Hər müsəlmanın qanı, malı və irzi (namusu, şərəfi) digər
müsəlmana haramdır.”
İBRƏT Hz.Ömərin (radiyallahu ənh) xilafəti dövründə
Hutyə adlı şair bir səhabəni həcv etdi. Xəlifə onun şikayəti
əsasında şairi çağırtdırıb həcvini oxutdu. Bir beyti çox ağır
və yozumu çətin olduğundan o dövrün Hassan ibn Sabit
(radiyallahu ənh) kimi məşhur şairlərinin rəyi alınaraq həcv
müəllifinin həbsə atılmasına hökm verdi.
Bir müddət sonra o şair yazdığı bir sıra qəsidələrlə əfv
dilədi və əshabdan bir çox zatların şəfaəti əsasında həbsdən
çıxarıldı. Bir daha bu xətanı işləyərsə, ciddi cəzalandırılacağı
şərtiylə əfv edildi.
Qul müsəlmandısa Din qardaşını həcv eləməz
Qəlbi Quranladısa böylə qələt, səhv eləməz.
“Rəbbim əfv eylər” deyib Haqqa qarşı çox yürümə
Çünki qul haqları var, bəlkə o qul əfv eləməz.
Yamanlıq etmə, etsən arxasınca yaxşılıq et
Pisliyi yaxşılıqdan özgə bir şey ləğv eləməz.
Nəfsini kim tanısa, özgəni öz nəfsi sanar
Heç nə, ey qul, savabı, zülm qədər məhv eləməz.
Qulluğun meyvəsi var, gec-tez onu qul dadacaq
Rəbbini kim tanısa, öz bağını sərv eləməz.
305
İnsan şüurlu və şərəfli yaradılmışdır. Özü kimisini aşa-
ğılaması, onu da cavab vermək zərurəti qarşısında qoyma-
sı şüurlu məxluqa şərəf gətirməz. Xüsusilə, Adəm oğlunun
inancıyla əylənmək, dini heysiyyətinə toxunmaq heç bir
çərçivəyə sığışmır. Bu, birbaşa Allahın haqları ilə oynamaq
və ilahi qeyrəti hərəkətə keçirməkdir. Dinə istehza edənə
Din Sahibinin Özü istehza edər.
“Onlar möminlərlə qarşılaş dıqları zaman: “Biz də iman
gətirdik” deyirlər. Halbuki öz şeytanları ilə təkbətək
qalanda: “Biz də sizinləyik, biz ancaq istehza edirik”
deyirlər. Allah da onlara istehza edər və tüğyanları içində
sərgərdan dolaşmaları üçün müəyyən bir möhlət verər”
(əl-Bəqər, 14-15).
Tüğyan tağutla, yəni şeytanla, şeytani qüvvələrlə bərabər
omaq və Allaha qarşı gəlmək deməkdir. Tüğyançılara yer
üzündə möhlət vermək, gerçəkdən, səmavi bir istehzadır.
Çünki özlərini gözləyən müdhiş aqibətdən xəbərsiz gəzib-
dolaşaraq aqibəti xeyirli olanları ələ salır, araya qoyurlar.
Göylərin daha dəhşətli istehzası, əslində isə qəzəbi hələ qa-
baqdadır.
İBRƏT Hədisdə bildirilir ki, Dünya həyatında Allahın
qullarına məsxərə edənlər Axirətdə bunun qarşılığını
görəcəklər. İlk öncə, Haqq-Təalanın əmriylə cənnət qapıları
üzlərinə açılar. Onlar da tam bir sevinclə girməyə hazırla-
narlar. Məhz bu anda açıq qapılar qəfildən üzlərinə qapa-
nar. İstehzaçı kimsələr anladılması mümkün olmayan bir
iztirabı yaşayarlar. Bu zaman qapı təkrar açılar. Onlar rahat
nəfəs alıb tez içəri keçmək istəyərlər. Fəqət qapı yenidən
bağlanar və girmək istəyənlərə daha böyük bir iztirab yaşa-
dar. Bu mənzərə şiddətli bir əzab olaraq davam edər.
Girmişik qınımıza, içimizdən qəflətdəyik
Dalmışıq dünyamıza, küçəmizdən qəflətdəyik.
306
Əql cənnətlərə can atmaq üçün vasitədir
Gicləyir ağıllımız, gicimizdən qəflətdəyik.
Nur, ey qul, zülmətdə tez, nurda zülmət, gec sezilir
Qaradır gündüzümüz, gecəmizdən qəflətdəyik.
Tez ya gec bir dənə də qibləsiz üz qalmayacaq
Tez dünya həyatıdır, gecimizdən qəflətdəyik.
Dünya səhrası ilə addımlayır karvanımız
Zınqrovlar səslənir, köçümüzdən qəflətdəyik.
Hər kəs öz əcri boyda, öz əcri miqdarındadır
Çəkimizdən bixəbər, ölçümüzdən qəflətdəyik.
Nə müdhiş asimani məsxərədir qafillərə
Sanırıq biz də varıq, heçimizdən qəflətdəyik.
Düşünmək üçün suallar
1. İnsana gülmək insana yaraşırmı?
2. İnsanların fəzilətlərinə sevinməyiniz çoxdu yoxsa
nöqsanlarına gülməyiniz?
3. Qüsurlu bir insanı ələ salarkən məsxərənizin onun
qüsurundan daha eybəcər olduğunu düşünürsünüzmü?
4. Dünyada ələ salmaq pisdir yoxsa Axirətdə ələ salın-
maq?
5. İnsana eyibini görüb gülürsünüz yoxsa gülmək və
başqalarını güldürmək üçün o kimsədə eyib axtarırsınız?
6. İstehza etdiyiniz nöqsanlar özünüzdə yoxdurmu?
7. İstehzalı danışıq, təbəssüm yaxud baxış sizdə daxili
tələbatdı yoxsa zahiri görüntü?
8. İstehzanın, adətən, elmdən, mütaliədən uzaq düşən, iç
aləmi zəngin bulunmayan, yoxsul mənəviyyatlı kimsələrin
mərəzi olduğunu bilirsinizmi?
307
9. Başqalarını ələ salmanın sizə nə verdiyini deyə
bilərsinizmi? Bəs nəyi aldığını necə?
10. İstehzanın təhlükəsini hiss edirsinizmi? Əgər hiss
edirsinizsə, təhlükəni kimdən gözləyirsiniz: ələ saldığınız
adamdan yoxsa onu xəlq Edəndən?
11. Mələklər məsxərə etməz, amma şeytan edər. Hansıy-
la bərabərsiniz?
12. Sizi ələ salanın cavabını nə cür verirsiniz: Onun
səviyyəsində yoxsa öz səviyyənizdə?
13. Güclüyə gülürsünüz yoxsa zəifə?
14. İnsanları yanlarında araya qoyursunuz yoxsa arxala-
rınca?
15. İnsanlara güləndə yaxud insanları güldürəndə öz ha-
lınıza ağlayırsınızmı?
5ci cildin sonu
308
BİOQRAFİK MƏLUMATLAR
Abdullah ibn Mübarək (h. 118-181) Mərvdə doğulmuş bö-
yük vəli. Türk əsilli olduğu rəvayət edilir.
Abdullah ibn Munazi (vəfat h. 329) Nişabur alim və zahid-
lərindəndir
Abdulkərim Kuşeyri (h. 376-465) Böyük vəli, alim. Məş hur
“Kuşeyri risaləsi” kitabının müəllifidir.
Abdulvahid ibn Zeyd (Hicri 2-ci əsr) Bəsrə vəlilərindədir.
Abdurrəhman Darani (vəfatı h. 205) Şam vəlilərindəndir.
Bəyazid Bistami (vəfatı h. 261) Bistamda doğulmuş
məşhur vəli. 73 yaşında vəfat etdiyi rəvayət olunur.
Bişr Hafi (h. 150-227) Böyük vəli. Mərvdə doğulmuş,
Bağ dadda dəfn edilmişdir.
Cüneyd Bağdadi (vəfatı h. 298) Bağdadda dəfn olunmuş
böyük vəli, alim.
Əbu Hənifə (h. 80-150) Fiqhdə hənəfi məktəbinin quru-
cusu.
Əhməd ibn Asim əl-Antaki (vəfatı h. 239) Zöhdü ilə məş-
hur olan Şam şeyxlərindəndir.
Əbu Səid Xarraz (vəfatı h. 277) Bağdadda yetişmiş vəli-
lərdəndir.
Əbu Osman ən-Nehdi – Tabiindəndir. Bəsrədə dəfn olun-
muşdur.
Əbu Səhl Suluki (h. 296-369) Nisaburda yetişən Din
böyüklərindəndir.
Əbu Əli Dəkkak (vəfatı h. 405) İmam Küşeyrinin mürşidi
olmuşdur.
Əhnaf İbn Qays – Bəsrəli tabiinlərdəndir. Peyğəmbərin
(salləllahu əleyhi və səlləm) dövründə yaşasa da onu gör-
məmiş, lakin duasını qazanmışdır.
Əbdüssaməd ibn Ömər (vəfatı h. 397) Bağdadlı Din bö yük-
lərindəndir.
309
Əhməd ibn Əbul-Həvari (vəfatı h. 230) Şam zahidlə rindən dir
Əli ibn Muvəffəq (vəfatı h. 265) Bağdad böyüklərindəndir.
Fəriduddin Əttar (miladi 1119-1193) İran övliyalarındandır.
Həsən Bəsri (miladi 641-728) Tabiindəndir. Mədinədə do-
ğulmuş, Bəsrədə dəfn olunmuşdur.
Həbib Əcəmi – Kəramətləri ilə tanınan Bəsrə vəlilərindən-
dir. Həsən Bəsrinin tələbəsi olmuşdur.
Hatəm əl-Əsam (vəfatı: miladi 852) Bəlx böyüklərindəndir.
İbrahim ibn Ədhəm (vəfatı h. 161) Övliyanın böyüklərin-
dəndir.
İbn Sirin (vəfatı h. 110) Bəsrə böyüklərindəndir. Zöhd və
təqvası ilə məşhurdur.
İbrahim əl-Həvvas (vəfatı h. 291) Reydə dəfn olunmuşdur.
İmam Şafi – Muhəmməd ibn İdris (h. 150-204) Böyük alim,
vəli. Şafi məktəbinin qurucusu. Misirdə dəfn olunmuşdur.
İbrahim Gülşəni (miladi 1426-1534) Azərbaycanlı böyük
vəli. Misirdə dəfn olunub.
Muhəmməd ibn Vasi (vəfatı h. 120) Tabiinin böyük alim və
zahidlərindəndir. Bəsrədə dəfn olunmuşdur.
Muhyiddin ibn Arabi (miladi 1160-1240) Şeyxi-Əkbər kimi
tanınan böyük vəli. Şamda dəfn olunub.
Malik ibn Dinar (vəfatı: miladı 748) Böyük vəli. Bəsrədə
dəfn olunub.
Muhəmməd əz-Zəmahşəri (miladi 1075-1144) Təfsir alimidir.
Mutarrif ibn Abdullah (vəfalı h. 87) Tabiinin məşhurların-
dandır.
Mahruq Əfəndi (vəfatı: miladi 1597) İstanbulda dəfn olun-
muşdur.
Muhəmməd ibn Munqədir (vəfatı h. 130) Mədinədə dəfn
olunmuşdur.
Nəsrəddin Tusi (miladi 1201-1274) Görkəmli Azərbaycan
alimi.
Ömər Öngüt – Türkiyədə yaşayan son dövr vəlilərindən dir.
Rəbi ibn Heysəm (vəfatı: miladi 687) Tabiindəndir. Fələs-
tində dəfn olunub.
310
Rəca ibn Hayvə – Tabiindəndir. Şamda yaşamışdır.
Ribi ibn Hiraş (vəfatı h. 104) Kufədə dəfn olunmuşdur.
Sibqatullah Arvasi (vəfatı: miladi 1870) Qavs ləqəbiylə
məşhurdur.
Sufyan Sevri (miladi 715-778) Fiqh və hədis alimi. Bəs-
rədə dəfn olunub.
Səid ibn Vəhb əbu Osman – Xəlifə Məmunun zamanında
yaşayıb. Bağdadda dəfn olunub.
Şəqiq Bəlxi (vəfatı h. 194) Bəlx övliyalarındandır.
Şibli (vəfatı h. 334) Bağdad böyüklərindəndir. Qəbri Bağ-
daddadır.
Ubeydullah ibn Muhəmməd (h. 304-387) Dövrünün tanın-
mış alimidir.
Utbətul Qulam – Bəsrə vəlilərindəndir. Rumlularla savaş-
da şəhid düşmüşdür.
Uveys Qarani – Rəsulullah ( salləllahu əleyhi və səllə m) döv-
ründə yaşasa da onunla görüşə bilməyən böyük vəli. Bir
mənbəyə görə qəbri Azərbaycanın Ağdaş rayonundadır.
Tavus əl-Yəmani (vəfatı h. 106) Yəmən böyüklərindəndir.
Məkkədə dəfn olunub.
Yəhya ibn Muaz (vəfatı h. 258) Böyük vəli. Nişaburda
dəfn olunub.
Yəzid ibn Harun əl Vasiti (h. 118-206) Hədis alimidir.
Yunus ibn Ubeyd (Vəfatı h. 139) Tabiinin böyüklərin-
dəndir. Bəşrəlidir.
311
MÜNDƏRİCAT
Ön söz ........................................................................................ 4
1. Həsəd ..................................................................................... 6
2. Kin ........................................................................................ 35
3. Nifrət .................................................................................... 49
4. Qəzəb ................................................................................... 69
5. Sui-zənn ............................................................................... 96
6. Lənət ................................................................................... 118
7. Bəd dua .............................................................................. 136
8. Söyüş .................................................................................. 157
9. Qisasçılıq (intiqam) .......................................................... 181
10. Şikayət .............................................................................. 211
11. Səhlənkarlıq .................................................................... 228
12. Tənbəllik .......................................................................... 251
13. Bəhanəçilik ...................................................................... 271
14. İstehza (məsxərə) ............................................................ 293
Bioqrafik məlumatlar ........................................................... 308
“Oskar“ mətbəəsində çap olunmuşdur.
Bakı, Moskva pr.-ti, məhəllə 3001
Çapa imzalanmışdır: 04.05.2017
Format: 60х90 1/16. Ofset çapı
Fiziki çap vərəqi 21,5. Tiraj 1000
Dostları ilə paylaş: |