Alxan bayramoğlu miRZƏ ƏLƏKBƏr sabiR
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 Nəsrəddin” jurnalında çap etdirdiyi “Hə, de görüm, nə oldu bəs, ay balam, iddəaların” və "İki cavablara bir cavab” satiralarında İran inqilabını dərindən təhlil edərək, onun zəif cəhətlərini inandırıcı faktlarla göstərdi... Bu satiralar Sabir uzaqgörənliyini, onun realizminin gücünü bütün parlaqlığı ilə bir daha açıb göstərdi. Birinci rus inqilabının tə'siri ilə Türkiyədə də inqilabi hərəkat gücləndi. 1908-ci ildə Sultan Əbdülhəmidi taxtdan salan “Gənc türklər” hakimiyyəti ələ aldılar. İranda olduğu kimi Türkiyə inqilabının da sıraları mütəşəkkil deyildi. Digər tərəfdən İngiltərə, Fransa, Almaniya və Çar Rusiyası Türkiyənin mənafeyi ilə maraqlı idilər. Onlar bu ölkəni bölüşdürmək üçün əlverişli məqam gözləyir, eyni zamanda hadisələrin öz xeyirlərinə inkişaf etməsi üçün əllərindən gələni edirdilər. V.İ.Lenin bütün bunları nəzərdə tutaraq yazırdı: “Gənc türkləri mö'tədillik və təmkinliyinə görə tə'rifləyirlər, yə'ni Türkiyə inqilabını zəif olduğuna görə. Osmanlı imperiyasında başlanmaqda olan proletar mübarizəsinə düşmən olduğuna görə tə'rifləyirlər, eyni zamanda da Türkiyəni əvvəlki kimi soymaqda davam edirlər”. Sabir də bu hərəkatın türk xalqına heç bir xeyir verməyəcəyini əvvəlcədən hiss etmişdi. O, Türkiyə inqilabının qızğın dövründə “Molla Nəsrəddin” jurnalında çap etdirdiyi “Osmanlılar, aldanmayın, allahı sevərsiz!” şe'rində türk zəhmətkeşlərini xəbərdar edirdi ki, onlar da iranlılar kimi aldanmasınlar. Məşrutə, qanuni-əsasi, hürnyyəti-əfkar sözlərinə inanmasınlar. Gözlərinin qarşısına iranlıların acınacaqlı aqibətlərini gətirsinlər. Şe'r “Qoca iranlı" imzası ilə yazılmışdır. Saikn dünyagörmüş, müdrik bir iranlı tarixin ibrət dərslərini, öz həmvətənlərinin başına gətirilən müsibətləri osmanlılara da xatırlatmaqla onları sayıqlığa çağırır. Publisistik ruhda, müraciət şəklində yazılmış bu şe'rdə şair bildirirdi ki: 48 Şad olmayın, ey sevgili millət vükəlası, Osmanlıda cari ola qanuni-əsasi! Qanuni-əsasi demə, iranlı əzasi, İranlıların başlarının qanlı bəlası, Oğlanları ölmüş aılar matəmi, yasi, Derlərsə sizə var bu işin sonra səfasi,— Aldanmayın, aldanmayın, allahı sevərsiz! İranlı kimi yanmayın, allahı sevərsiz.' Hadisələrin sonrakı inkişafı Sabirin haqlı olduğunu göstərdi. “Gənc türklər” məğlub oldu. Ölkədə irtica yenidən qüvvətləndi. Bütün bunlar Sabirin ictimai-siyasi hadisə və proseslərə ayıq şüurla nəzər salıb nəticə çıxarma bacarığını göstərir. Ədəbiyyatşünas alim Əziz Mirəhmədovun yazdığı kimi inqilab dövründə “təsvir etdiyi hadisə və insanların xarakterindən, daha doğrusu, inqilabın yüksəlib enməsindən asılı olaraq. Sabirin sözləri də müxtəlif qammada səslənirdi. Onun əsərlərində gah inqilabçıların qələbəsinin tə'sifi, sevinc, fərəh, gah təhlükə gözlənilməsi ilə əlaqədar olaraq təşviş, gah da məğlubiyyət nəticəsində əmələ gələn qüssə, qəmginlik hiss edilir". 1 Sabiri öz “əsrinin ayinəsi" edən elə onun bütün varlığı, ruhu ilə ictimai hadisələrə bağlı olub, onları dərin realizm və yüksək sənətkarlıqla əks etdirməsidir. Birinci nıs inqilabi hadisələrinə olduğu kimi, Şərq inqilablarına da Sabirin münasibəti fəal, hu- manist. inqilabi-demokratik səciyyədə idi. İnqilabi hadisələrə “Molla Nəsrəddin” jurnalı da fəal münasibət bəsləyir, bu haqda kəskin ruhlu, dərin mündəricəli rəngarəng materiallar çap edirdi. Təsadüfi deyil ki. Sabirin başqa əsərləri kimi, bu mövzuya həsr edilmiş satiralarının əksəriyyət də “Molla Nəsrəddin"də çıxmışdır. Bu, Sabirlə “Molla Nəsrəd- 1. Əziz Mirəhmədov. Sabir. Bakı, 1958. Səh.278. 49 dinin qırılmaz ideya-bədii tellərlə bir-birilə bağlı olduğunu bır daha göstərir. İnqilabi hadisələrə, o cümlədən Türkiyə inqilabına və Sultan Əbdülhəmidin tənqidinə həsr olunmuş yazılara görə “Molla Nəsrəddin” jurnalı 1907-ci ildə miivəqqəli olaraq bağlanıb onun fəal əməkdaşlarından olan Ömər Faıq Ne'manzadə doqquz gün həbsdə saxlananda xalq şairinin həmin lıadisoyo münasibətinin mahiyyəti də Sabirlə jurnal arasındakı ideya-məslək əlaqələrindən irəli gəlir. "Qafqaz şeyxülislamına iki dənə açıq məktub” 1 felyetonu onsuz da “Molla Nəsrəddin”ə dərin nifrət bəsləyən qaragüruhçuların, din xadimlərinin sonsuz qəzəbinə səbəb olmuş və yerlərdə “Molla Nəsrəddin” jurnalına qarşı kampaniyalar təşkil edilmişdi. Hakim dairələr jurnalın bağladılmasının əsl səbəbini— onun Türkiyə inqilabına fəal münasibət üstündə cəzalandırılmasını gizli saxladıqları üçün çoxları, o cümlədən “Molla Nəsrəddin” əməkdaşları elə bilirdilər ki, bu əhvalata səbəb yuxarıda adını çəkdiyimiz felyeton və onunla əlaqədar qalxan kampaniyadır. Ona görə Sabirin həmin hadisə ilə əlaqədar “Molla Nəsrəddin” jurnalının davamçısı satirik “Bəhlul” jurnalında (1907- ci ilin oktyabrında) çap etdirdiyi “Şirvanda mühüm həvadis” 2 felyetonunun əsas tənqid hədəfi dindarlar və qaragüruhçulardır. Eyni zamanda, xalq şairinin “Molla Nəsrəddin”ə olan sonsuz məhəbbəti bu felyetonda da öz əksini tapmışdır. Sabirin yazdığı kimi, qaragüruhçuların “Molla Nəsrəddin’ə düşmən münasibətinin əsl səbəbi jurnalın “...lap-lap-lap həqiqət sözləri bipərva söyləməyə cəsarət etməsidir”. Bu cür millət nümayəndələrini qeyrətsizlikdə günahlandıran Sabir mətbuat orqanlarının acınacaqlı taleyi haqqında dərin təəssüf və ürək ağrısı ilə yazır: “Qəzetlərdən şikayət etməyə mühüm məsələ dedim. Bu sö 1. “Molla Nəsraddin" jurn., 1907. N22. 2. “Bəhlul” jurn`., 1907, N7. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|