Alxan bayramoğlu miRZƏ ƏLƏKBƏr sabiR
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
15 onun varlığına hakim kosilirdi. S.Ə.Şirvani əsərlərindo cəlialəti tənqid etdiyi kimi, dərsdə yeri gəldikcə, şagirdlərinə dini mövhumat və cəhalətin, dini təriqətlərin xalqa vurduğu zərərdən danışırdı. Belə söhbətlərin birində o, gülə-gülə Ələkbərin atasının sünni, anasının şiə olmasına işarə ilə şagirdinə söz atdı. Həmin replikaya cavab olaraq Ələkbər tənəffüsdə aşağıdakı şe'ri yazdı: Babam sünni, nənəm şiə... diirəngəm... Nə farsam mən, nə hindəm mən... firəngəm? Muğanda muğbeçə, məsciddə əkbər... Əzan verrəm... nə nağıısam, nə zəngəm. Növbəti dərsdə Ələkbərin yazdığı şe'rdən xəbər tutan müəllim onu təhlil edərək bə'zi fikirlərinə irad tutdu. Seyid Əzimin izahatından sonra Ələkbər onu yenidən işləyərək aşağıdakı şəklə salır: Babanı siinııi, nənəm şiə, dürək mən, Nə farsam mən, nə hindəm mən, tiirək mən. Muğanda muğbeçə, məsciddə əkbər, Təfavüt yox... həqiqətdə zirək mən. Bu, gələcək böyük şairin bizə gəlib çatmış ikinci şe'ri idi ki, onun bir neçə cəhətdən diqqəti cəlb etdiyini nəzərə almaq la- zımdır: əvvələn, birinci şe'r parçası (“Tutdum orucu...”) kimi “Babam sünni...” ifadəsi ilə başlanan bənd də bədahətən deyil- mişdi və vəznin oynaqlığı, rəvanlığı artıq kiçik Ələkbərin şair təbiətinin formalaşmağa başladığından xəbər verirdi. İkincisi, gənc məktəbli “iki ad” (sünnilik və şiəlik) arasında qaldığından çox da razı olmadığını üstüörtülü bildirirdi. Nəhayət, burada öz azorbaycanlılığı (türklüyü) ilə fəxr edən bir gəncin qürurunu da görməmək mümkün deyil. Odur ki, şagirdinin şe'rinin yeni va- 16 riantını da təhlil edən S.Ə.Şirvani onu bəyəndiyini bildirdi. Beləliklə, müəllim-şagird münasibətləri getdikcə ədəbi dostluğa çevrilirdi. Iakin bu xoş günlər uzun sürmədi. Atasının məişəti tənəzzül etməyə başlamışdı. Odur ki, Ələkbəri məktəb- dən ayıraraq ör'aə kömək etmək üçün dükana gətirdi. Ancaq onun fikri inkişaf əqidəsi isə başqa istiqamətdə idi. S.Ə.Şirvani ilə dostlu ,Ələkbər müəlliminin rəhbərlik etdiyi “Beytüs-Səfa” ədəbi məclisinin məşğələ və məclislərinə aparıb çıxarırdı ki, bu da gə. sairin poetik iste'dadının inkişafına, cilalanmasına özünün müsbət tə'sirini göstərirdi. Çünki "Beytüs-Səfa”nın qızğın dövrü ilə Sat Tin yeniyetməliyi, elmə, biliyə, poeziyaya olan güclü meyl və həvəsli dövrü bir vaxta düşür. Şübhəsiz, Sabirin Ağəlibəy Nasehlə dostluğunun əsası da bu vaxtdan qoyulmuşdur. Sabirin ticarətə deyil, şe'rə, sənətə hərisliklə olan aludəliyini gördükcə Zeynalabdin dilxor olurdu. Bir gün oğlunun dükanda da şe'r yazmasına bərk qəzəblənən ata onun dəftərini əlindən alıb cırıq-cırıq etdi. Bundan bərk tə'sirlənən Sabir aşağıdakı qit'əni yazdı: Man XəUlüllahi-əşram, palaram çün Azar, Safar az Babil-i Şin'an konam inşallah. Garçi ıt daftari Əş'ar-i mara para nanıud, Vasl ba tab 'i diirafşan koııam inşallah. (Tərcüməsi: Man asrimin Xaliliillalnyam, atam isa Azardir, İnşallah safar edib Şirvan BabiUndan gedaraııı, Əgar o manim şe'r dajtariıni cırdısa, İnşallah diirr saçan tə'binılə onu bitişdirərəm). Burada Sabir bir tərəfdən S.Ə.Şirvaninin söhbətlərinin tə'siri və görüb-götürmək arzusu ilə səyahətə çıxmaq arzusunu bil- dirirsə, digər tərəfdən onun öz poetik iste'dadının gücünə qətiy- 17 yətli inamının şahidi oluruq. Sabirin əlinə fürsət düşən kimi səyahətə çıxmaq arzusuna çatmaq üçün göstərdiyi ilk cəhddən xəbər tutan atası ona gələcək səyahətini tə min edəcəyi barədə vəd verərək yoldan qaytardı. *** Sabir şair kimi artıq tanınırdı. Onun şairlik qabiliyyətini yox- lamaq üçün imtahana çəkirdilər. Belə imtahanlardan üzüağ çıx- dıqca S.Ə.Şirvani öz şagirdinin ğurlarına sevinir. Sabirin gələ- cəkdə böyük şair olacağı haqqında ustad qənaəti daha da möh- kəmlənirdi. Bu nadir iste’dadın böyük gələcəyinə inanan ustad onun cilalanması, pardaqlanması üçün daim qayğı göstərir, Sabirə şe rlər göndərərək ona cavab yazmasını istəyir və tələbəsinin hər bir uğurlu addımını alqışlayır, onu həvəsləndirmək üçün müəyyən hədiyyələr verirdi. Belə hədiyyələrdən biri böyük mütəfəkkir şairimiz Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”si idi. Seyit Əzim bu hədiyyəni onun “Ey mən bilirəm...” ifadəsi ilə başlanan qəzəlinə Sabirin yazdığı “Sən piri-cahandidəsən, ey Seyyidi-sərkar...” misralı şe'rini bəyəndiyi üçün vermişdi. Sabir bu əvəzsiz incini ömrünün sonuna kimi qoruyub saxladı. Çörəksiz yaşamağa razı oldusa, “Xəmsə”siz yaşamağı özünə yaxın buraxmadı. Ustadının ümidlərini doğruldan Sabir elə yaradıcılığının ilk dövründən başlayaraq sənətə yenilikçi gözü ilə baxmaqla bərabər, ondan şəxsi mənafe üçün yox, yalnız-ictimai ideal naminə istifadə etməyi qərara aldı. Ətrafında ictimai bəlaların hökm sürdüyünü hər addımda görən, duyan, hiss edən gənc şairdə bütün bu haqsızlıqlara qarşı kin, nifrət hissi oyanırdı. Bundan əlavə, XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan ədəbiyyatında ictimai satiranın aparıcı mövqeyə çıxmasi və Sabirin bu satiranın tanınmış nümayəndələri ilə gündəlik təması, ustadı Seyid Əzimin müəl- 18 limliyi, qayğıkeşliyi ilə püxtələşməsi, onun ruhunda olan satirik rüşeyrnlərin inkişafını şərtləndirən amillərdən oldu. Odur ki, Sabir bir növ öz yaradıcılıq manifestini elan edərək yazırdı: Şer bir gövlıəri-yekdaneyi-ziqiymətdir, Salmarımı vəsji-diirtığ ilə onu qiymətdən. Deyərəm həcv, söziim doğru, kəlamtın şirin, Əhli-zövqə verrəm nəfə bu xoş şərbətdən. Gənc şair ictimai həcv— satira yazmağı “vəsfı-düruğ ilə” söz sənətini qiymətdən salmaqdan üstün tutur və inanırdı ki, bu “xoş şərbət” zövq əhlinə daha çox lazımdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, 1884-cü ilin əvvəlindən baş- layaraq “Ziyayi-Qafqasiyyə” qəzetinin Şamaxıda çıxması şəhərin ictimai-mədəni həyatında müəyyən canlanmaya səbəb oldu. Əlbəttə, bu tə'sirdən, bu canlanmadan Sabir də kənarda qala bil- məzdi. Təəssüf ki, qaraguruhun, danosbazların hücumlarına da- vam gətirə bilməyən “Ziyayi-Qafqasiyyə” tezliklə bağlandı. Bu hadisədən bir neçə ay sonra Sabir səyahətə çıxdı. *** Gənc Sabirin şair kimi tanınması atası Zeynalabdini razı sal- mırdı. O, oğlunun “allah yoluna qayıdıb” bir işin qulpundan ya- pışmasını tə'min etmək üçün Sabiri ziyarətə göndərdi. Bununla Zeynalabdin həm də vaxtilə oğluna verdiyi və də əməl edirdi. Ziyarətə getmək söhbətini Sabir sevinclə qarşıladı. Çünki o, zi- yarət bəhanəsi ilə çoxdan bəri arzusunda oldüğu Şərq səyahətinə çıxacaqdı. Sabir 1884-cü ilin iyun ayında, 23 yaşında ikən səyahətə çıx- dı. Şamaxıdan çıxma tarixini özünün qələmə aldığı “Sabiri-şeyda ki, tərki-şəhri-Şirvan eylədi”, misralı maddeyi-tarixdə göstərdi... Bu səfər zamanı Sabir Xorasan, Həmədan, Səbzəvar, Nişa- Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|