32
rin hörmət və ehtiram bəsləsə də, prinsipial məsələlərin həllində öz
məsləkdaşma güzəştə getməmişdir. Məsələn: “Molla Nəsrəddin”in
“Poçt qutulan”nm birində oxuyuruq: “Əbunəsr Şeybaniyə (Sabirin
“Molla Nəsrəddin”də işlətdiyi gizli imzalandan biridir.—A.B.) —
Bu səfərki şe'riniz çap olunmayacaq, çünki təkrardır".
1
Şairin həmin şe'ri əldə olmadığına görə təkrarın xarakteri
haqqında söz demək çətindir. Hər halda buradan C.Məmməd-
quluzadə tələbkarlığı aydın görünür. Bundan başqa, mövhumat və
cəhalətin tənqidində Sabirin oynadığı rolu yüksək qiymətləndirən
Mirzə Cəlil onun dindarlığını görəndə susa bilmirdi...
Sabirin 1906-cı ilin noyabrında “Molla Nəsrəddin" idarəsində
olması barədə “Molla Nəsrəddin”in və Sabir ədəbi məktəbinin
tanınmış nümayəndəsi Əli Razi Şamçızadənin şəhadəti vardır. Əli
Razi öz ustadı ilə ilk dəfə məhz həmin vaxtda şəxsən tanış
olduğunu yazır.
2
Qeyd edək ki, bu cür əlaqələr və görüşlər intensiv
olmuşdur. Məsələn, 1908-ci il aprelin 8-də Tiflisdə olmasını Sabir
özü S.M.Qənizadəyə yazdığı 23 aprel 1908-ci il tarixli
məktubunda xəbər verir.
Şübhəsiz, həmin gün Sabir “Molla Nəsrəddin” idarəsində ol-
muş, yeni yazdığı bir neçə satirasını da redaksiyaya təqdim et-
mişdir. Təsadüfi deyil ki, “Molla Nəsrəddin”in bundan sonrakı
nömrələrinin (N15,16) hər birində Sabirin iki satirası dərc olun-
muşdur.
Əlbəttə, Sabirin “Molla Nəsrəddin”lə çoxşaxəli və rəngarəng
əlaqəsinin müqabilində bu faktlar dəryadan damcı kimidir.
Artırılması mümkün olan (çətin olsa da) bu faktları gətirməklə
demək istəyirik ki, Sabirin C.Məmmədquluzadə, Ö.F.Ne'man-
zadə, Ə.Haqverdiyev, M.S.Ordubadi, Q.Şərifzadə və b. molla
1. “Molla Nəsrəddin" jurn.. 24 noyabr 190 S,
N47.
2. Bax: Sabir xatirələrdə. Bakı, 1982, səh.91-92.
33
nəsrəddinçilərlə yaranıb möhkəmlənən ideya-məslək dostluğunun
inkişafında bu görüş və müzakirələrin böyük rolu olmuşdur. Bütün
bunlar
ideya-məslək
və yaradıcılıq əməkdaşlığı molla-
nəsrəddinçilərin, o cümlədən Sabir dünyagörüşünün inkişafı üçün
əhəmiyyətli idi. Çünki Sabir elə bir iste'dad sahibi idi ki, hər hansı
bir məsələnin dərkində və həllində kiçicik bir detal, yaxud işarə ona
kifayət edərdi. Xüsusən, həmin dövrdə ciddi axtarışlar və mübarizə
meydanına atılan şair ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni aləmdə baş
verən hər bir hadisəyə dərhal reaksiya verir, qabaqcıl ictimai
mövqedən çıxış etməyə can atırdı. O, “Molla Nəsrəddin”in ideya
rəhbərlərindən biri kimi həm qələmə aldığı satiralarında, həm də
bə'zən onlara nəsrlə yazdığı “müqəddimə”lərdə öz poeziya
məktəbinin “ədəbi-estetik prinsiplərini e'lan...”
1 2
və müdafiə edirdi.
Sabirin bu xarakterli “müqəddimə”lərinin birində deyilirdi:
“Vallah, doğru sözdür ki, deyirlər: dünyanın hər işi dəyişilib.
Doğrudan da dəyişilib, vallah dəyişilib, mənə də yəqin oldu ki,
dəyişilib; necə ki, hamı da görür ki, dəyişilib. A kişi, baxırsan
əqidələri dəyişilib, yeməyin, içməyin, libasın, danışığın, getməyin,
gəlməyin təhərləri dəyişilib; hətta qabaqkılara görə də halı
dəyişilib. Daha şair başına nə daş salsın? Məgər ou qədər dəyişiklik
işləri görə-görə şe'rin qiyafəsin dəyişik demək mümkün olacaq?
Odur ki, hərçi hıqqandım, hıqqandım ki, düzəldəm, elə dəyişik oldu
ki, oldu. Allah bundan betərlərindən saxlasın! Sən də degilən: ilahi,
aman! Hələ indi qulaq ver gör nə deyəcəyəm:
Adətimiz daş idi, də'va günü,
1. Bax: İslam Ağayev. "Molla Nəsraddin" jurnalında şe'r. XX əsr Azər-
baycan adəbiyyatı məsələləri. 1 kitab. Bakı, Elm, 1979, səh 102
2. “Molla Nəsrəddin” jurn„ 27 oktyabr 1906, N30.
34
Bu, sanki Sabirin “Bir məclisdə on iki kişinin söhbəti” satirası
ilə e'lan etdiyi ideya-bədii, ədəbi-estetik yaradıcılıq proqramının
izalıı idi, dövr və zamanın dəyişməyinə müvafiq olaraq sənətin
qarşısında duran yeni problemlər və bunun həlli yollarını şair həm
şərh edir, həm də ona nümunə kimi qələm aldığı satiralarını
həmkarlarının və oxucuların mühakiməsinə verirdi. Beləliklə,
Sabirin on iki kişinin məclisindən başladığı işi, yaradıcılıq
proqramı “Molla Nəsrəddin’’ səhifələrində kamala çatmağa
başladı.
Sabir əsasını qoyaraq bayraqdarlıq etdiyi ədəbi məktəbin ide-
ya-bədii prinsiplərini həmişə müdafiə edir, vaxtaşırı təkmilləş-
dirirdi. Onun 1909-cu ildə qələmə aldığı “Ey annın ay, üzün günəş,
ey qaşların kaman” misrası ilə başlanan satirası fikrimizə sübutdur.
Bu satirada Sabir “bülbülə, eşqə, gülə dair yalan fırladan" şairlərin
illərdən bəri “gövhəri-yekdaneyi-ziqiyməfi çeynədiklərini və
çeynədikcə də söz sənətini ucuzlaşdıraraq ictimai mündəricədən
məhrum etdiklərini nəzərə çatdıraraq onların əməllərinə qəhqəhə
çəkir. Şairin qəhqəhələri onun ifşa hədəfini karıxdırırdı...
***
Ciddi axtarışlar dövründə olmaqla, mübarizə meydanına atılan
şair ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni aləmdə baş verən hər bir
hadisəyə dərhal reaksiya verir, qabaqcıl ictimai mövqedən çıxış
etməyə can atırdı. Təsadüfi deyil ki, o, Şamaxının da ictimai-
mədəni həyatında yaxından iştirak edir və hər yerdə şair-vətəndaş
kimi nümunə göstərirdi. Bu cəhətdən xalq şairinin məsələn,
Şamaxıda açılan ilk müsəlman kitabxana-qiraətxanasının təşkili və
fəaliyyəti ilə əlaqədar gördüyü işlər də diqqəti cəlb edir.
Birinci rus inqilabının tə'sirı ilə verilən 17 oktyabr manifesti
ölkədə gedən inqilabi dəyişikliyə xeyli vüs'ət verdi. Yerlərdə
keçirilən ictimai-mədəni tədbirlərin sayı artdı. Şamaxı ziyalıları
Dostları ilə paylaş: |