Amea arxeoloji və Etnoqrafiya İnstitutu amea milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Yüklə 43,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
129 Hörgü daşları - IV qazıntı sahəsindən (1; 1a və 1b kvadratlarından) çox sayda hörgü daşları aşkar olunmuşdur. Onların əksəriyyətinin hündürlüyü eynidir (20 sm), bəzilərinki isə 19-19,5 sm-dir. Uzunluqları da müxtəlifdir. Belə ki, 30-42 sm arasında dəyişməkdədir. Bu hörgü daşlarının divarın içəri tərəfində qalan hissəsi üçbucaq formada yonulub. Şirvan memarlığında buna quyruq deyilir. Bunun belə edilməsinin səbəbi hörgünün möhkəmliyi və daşların bir-birini yaxşı bağlamasıdır. Belə daşları palçıqla bir-birinə bağlamaq daha asan olurdu. Həmin daşların çöl tərəfi dişəmə və cilalama vasitəsilə hamarlanıb və bu səbəbdən çox səliqəlidir. Üzlükdaşlar-1; 1a, 1b; 2; 2a, 2b kvadratlarında döşəməyə düzülmüş xeyli üzlük daş aşkar olunmuşdur. Ölçüləri belədir: 37x32x7; 40x31x7; 44x44x7; 45x28x6; 45x40x7; 53x32x7. Hamamda tikilmiş hovuz-vannanın kənarlarında da üzlük daşlardan (70x36x7, 45x45x7) istifadə olunmuşdur. c) pilləli, karniz və ya pərvaz daşların əksəriyyəti sənəq halda tapılmışdır. Ən böyüyünün uzunluğu 86-sm-dir, pilləvari formadadır, içəriyə (yəni səthinə) doğru ikitillidir. Hündürlüyü 13, qarşıdan döşəmə hissəsinin qalınlığı isə 7 sm-dir. Yan tərəfdən eni 28, içəri səthi isə 18,5 sm-dir. Pilləvari formalı hissənin yuxarı tərəfində qalınlığı 7 sm-dir. Həmin hissə oval formadadır. İkitillidir. Onun digər daşlardan əsas fərqi arxa tərəfdən 20,5 sm uzunluğunda (bu çıxıntı ümumi uzunluğa daxildir) çıxıntının olmasıdır. Çıxıntını yuxarıdan ensiz (2,5 sm), aşağıdan enlidir (4 sm). Daha bir daşın uzunluğu 47,5 sm-dir. Lakin əvvəlkindən fərqli olaraq bunun bir tili var. Buna baxmayaraq hündürlüyü və yan tərəfi 17 sm- dir. Daha belə birdaşın uzunluğu 49,5 sm-dir. Lakin əvvəlkilərdən tam fərqlidir. Belə ki, onun pilləvari formada olan yuxarı hissəsinin qalınlığı 8 sm olmaqla səthə tam tilsiz, yəni çiyinsiz, oval formada birləşməsidir. Yandan baxanda üçbucağa oxşayır. Arxa tərəfdən hündürlüyü 7, eni 22,5, səthinin eni 14, qarşı tərəfdən qalınlığı 9 sm-dir. Eynilə buna oxşar digər bir daşın yuxarı pilləsinin qalınlığı səthə birləşməklə 9,5, səthinin eni 8, arxa tərəfdən hündürlüyü 19, eni 17, qalınlığı 12, uzunluğu 35 sm-dir. Arxası çıxıntılı olan bir daşın uzunluğu 61,5, hündürlüyü 7, eni 17, yuxarı pilləsinin eni 7, pillənin dərinliyi 8, səthinin eni 6 sm-dir. 6c kvadratında bu daşlara oxşar daha bir daş tapılmışdır. Lakin onu digər daşlardan fərqləndirən cəhət alt hissəsinin yuxarı qatlanmasıdır. Uzunluğu 25,5, eni 32, hündürlüyü 21, yuxarı pilləsi oval olmaqla eni 11, dərinliyi 5 sm-dir. Xeyli kiçik olan ikinci pillənin eni 2,5, dərinliyi 3 sm-dir. Bu daşların hansı məqsədlə və 130 tikintinin hansı hissəsində işlədilməsi barədə konkret fikir söyləmək çətindir. Bunların bəzək daşı olması da mümkündür. Çünki etnoqrafik məlumatlara əsasən demək olar ki, bu gün də Şirvanın köhnə evlərində qapı, pəncərə, camaxatan və buxarı kənarlarında pərvaz və ya karniz adlanan belə bəzəkli daşlardan istifadə olunmuşdur. Belə daşlar adətən ikitilli, üçtilli, dördtilli və ördəkboynu olurdu. Ola bilsin ki, XVIII əsr Ağsu memarlığında da belə elementlərdən istifadə edilib. Bu formada digər bir daşın (uzunluğu 29, qalınlığı 30 sm) üzərində gül ləçəyi formasında deşiklərin olmasıdır. Üzərində deşiklərin olması onlardan səki qırağı suların axıdılması və ya hamamlarda trap kimi istifadə olunduğunu deməyə əsas verir. Xatırladaq ki, belə bir trap formalı daş IV qazıntı sahəsindəki, 2a kvadratında aşkar edilmiş kanalizasiya xətti üzərində də aşkar edilmişdir. Onun uzunluğu 60, eni 37, qalınlığı 6 sm-dir. Ortasında yarpağa oxşar yeddi deşik var. Belə arx formalı tikililərə əksər kvadratlarda rast gəlinmişdir və onlardan çox güman ki, çirkab, yağış, yaxud məişət sularının axıdılması üçün istifadə olunub. II. Təsərrüfatda işlədilmək üçün hazırlanmış daş məmulatı: Bu cür daş məmulatı təyinatından asılı olaraq bir neçə qrupa bölünür. Bu tipdən olan əşyaların başlıca nümunələri aşağıdakılardan ibarətdir: Qəliblər, əl dəyirmanları (kirkirə), həvəngdəstələr, girgino (yuvarlaq daş), daş təknələr, daş qapaqlar, daş qapaq- örtüklər, çəki daşları, daş tabaq. 1. Daş qəliblər. III qazıntı sahəsindən iki daş qəlib tapılmışdır. Onlardan birinin qalınlığı 2,5, eni 4,5, uzunluğu 45 sm-dir. Bir tərəfi oval, digər tərəfi isə düzbucaqlı formadadır. Üzərində on ədəd deşik yeri vardır. Digər bir daş qəlibin uzunluğu 5, eni 4,5, qalınlığı 1,5 sm-dir. Üzərində beş yerdə deşik var. Qəlibin içərisində diametri 2,9 sm olan 12 sektordan ibarət günəş təsvirini xatırladan batıq naxış var. Sektorların hər birinin içərisində nisbətən iri batıq dairə var. Sektorlardan mərkəzə doğru 24 kiçik dairə. Onların yanında isə daha 9 ədəd nisbətən iri batıq dairə həkk olunub. 2. Əl dəyirmanları. Belə dəyirman daşlarından biri 7-ci kvadratdan tapılmışdır. Qalınlığı 6, diametri 47, dən tökülmək məqsədilə açılmış dəlik yerinin diametri 5,5 sm-dir. Digər dəyirman daşının bütöv şəkildə diametri 42, qalınlığı 7 sm, dənliyinin diametri 4 sm-dir. Dəstək taxmaq üçün olan dəliyin yarısı qırılmış vəziyyətdədir. 4b kvadratındakı təndirdən həm alt, həm də üst hissəsi yaxşı vəziyyətdə qalan dəyirman daşı da tapılmışdır. Üst daşının diametri 47, qalınlığı 11, buğda tökmək üçün nəzərdə tutulan dəliyin diametri 6, əl tutmaq üçün istifadə edilən ağac dəstəyin yerinin diametri 4 sm-dir. Alt daşın iki kənarı düzbucaqlı formada olmaqla 29, digər iki tərəfi isə dairəvi formada olmaqla 39 sm-dir. Onun da qalınlığı 11 sm-dir. 3. Həvənglər. IV qazıntı sahəsindən aşkar olunmuş həvəng nisbətən dairəvi formadadır. Diametri 19, qalınlığı 6,5 sm-dir. Ortasındakı deşiyin diametri 4,5, Yüklə 43,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|