AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
___
Mayıl B. Əsgərov
LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ
Bakı, 2015, s
.
21
ması, qəbulu və mənimsənilməsi mexanizmi ilə bağlı istər
psixologiyada, istərsə də psixolinqvistikada bir sıra fikir və
mülahizələr, nəzəriyyələr mövcuddur. Bununla belə, bu mono-
qrafiyada irəli sürülən nəzəriyyə kifayət qədər məntiqli, inandırıcı
və orijinaldır. Bu nəzəriyyəni linqvistika və psixologiyanın qovsa-
ğında yaranan yeni istiqamətin başlanğıcı hesab etmək olar. Yeni
yaranan bu istiqamət psixolgiyadan daha çox dilçilik elminə
yaxındır. Əvvəlki psixolinqvistik tədqiqatlardan fərqli olaraq bu
monoqrafiyada tamamilə yeni bir mövqedən yanaşmaqla təkcə
nitqin deyil, eyni zamanda sözün, formanın və digər dil vahid-
lərinin, eləcə də müstəqil bir sistem kimi dilin linqvo-psixoloji
analizi düzgün və məntiqi şəkildə aparılmışdır.
Bu monoqrafiyanın nəzəri və praktik əhəmiyyəti ondan
ibarətdir ki, burada irəli sürülən nəzəriyyə gələcəkdə bu
istiqamət-
də aparılacaq yeni tədqiqatlar üçün elmi-nəzəri baza rolunu
oynaya bilər. Eyni zamanda ümumi dilçilik, dil nəzəriyyəsi,
psixolinqvistika və hətta psixologiya fənlərinin tədrisi zamanı bu
tədqiqat əsərindən dərs vəsaiti kimi istifadə edilə bilər.
Ramiz Əliyev
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
Ümumi psixologiya kafedrasının müdiri,
psixologiya elmlər doktoru,
professor
DĠLÇĠLĠK ELMĠNDƏ YENĠ NƏZƏRĠYYƏ
Sözün, nitqin, dilin necə yaranması, ünsiyyət zamanı dil
vasitəsilə fikrin necə ötürülməsi, dilin sosial və psixoloji cəhətdən
hansı rola, keyfiyyət və xüsusiyyətlərə malik olması, dilin
dərketmə prosesində və eləcə də dərketmə prosesinin dilin
yaranmasında hansı rolu oynaması məsələləri daima filosofların,
dilçilərin, psixoloqların, sosioloqların və digər ixtisas sahələri
üzrə mütəxəssislərin marağına səbəb olmuşdur.
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
___
Mayıl B. Əsgərov
LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ
Bakı, 2015, s
.
22
Təsadüfi deyil ki, Heraklit, Demokrit, Aristotel, Platon kimi
antik filosoflar da sözün yaranması məsələsini öyrənməyə cəhd
etmişlər, əşyanın adı və onun mahiyyəti arasında uyğunluğun
olub-olmaması məsələsini araşdırmışlar. Bu kimi cəhdlər daima
olub və indi də davam edir. Dilçilik elmi ilə digər elmlərin
kəsişmə nöqtəsində fəlsəfi- məntiqi dilçilik, riyazi dilçilik,
psixoloji dilçilik, sosioloji dilçilik və s. kimi yeni sahə və
istiqamətlər yaranmışdır.
M.Əsgərov Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi adlı bu
monoqrafiyada psixolinqvistik istiqamətin təhlilini verərkən onun
yaradıcıları və dünyanın ən tanınmış alimləri ilə, yəni C.Osqud,
N.Xomski, L.Vıqotski, A.Leontiyev, Y.Tarasov kimi dünya
nəhəngləri ilə elmi polemikaya girir. Hətta nəzəri dilçiliyin banisi
olan V.fon Humboldtun bəzi fikirlərinə irad bildirməkdən belə
çəkinmir və yazır: “V.Humboldtun
“mahiyyət etibarilə dil
dərketmə və ya təfəkkürdən asılı deyil” fikrinə münasibət
bildirmək istərdik. Belə ki, bu fikir nə dilin yaranması, nə də
praktik olaraq ondan istifadə baxımından doğru hesab edilə bil-
məz. Çünki ümumilikdə dilin, eləcə də nitqin yaranması sinktual
dərketmə, onun kommunikativ funksiyası isə vizual-verbal
dərketmə ilə birbaşa bağlıdır. İnsanın yüksək
psixoloji fəaliyyətlər
qrupuna daxil olan nitqyaratma fəaliyyətini, eləcə də ünsiyyəti
dərketmədən kənarda təsəvvür etmək belə mümkün deyil.
V.Humboldtun
bu fikrinin tam əksinə olaraq,
biz belə hesab edirik
ki, insan təfəkküründən kənarda mənasız söz yığını və işarələr
zəncirindən başqa bir şey olmayan dil vahidi və ya nitqin əsl
mahiyyəti məhz dərketmə və təfəkkür proseslərində üzə çıxır (s.
162).
Göründüyü kimi, M.B.Əsgərov sadəcə irad bildirməklə
qalmır, yanlış hesab etdiyi fikri əvəz edəcək düzgün elmi fikri
təqdim etməyi də bacarır. Əsl tədqiqatçıdan
tələb olunan da, məhz
bu bacarıqdır. Hal-hazırda mövcud olan psixolinqvistik
istiqamətləri təhlil edən müəllif, haqqında bəhs etdiyi alimlərin və
tədqiqat əsərlərinin hər birinin həm uğurlarını, həm də çatışmayan
cəhətlərini göstərir. Yeri gəldikcə onlardan əxz etdiyi fikirləri