Amea qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” məqaləl
Yüklə 179,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
| AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
186 E. R. BAĞIRZADƏ Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti Magistr Hazırlığı Mərkəzi, dissertant G ZL QT SAD YYATIN LEQALLAŞDIRILMASINDA MAL YYƏ AMN ST YALARINDAN ST FADƏN N DÜNYA TƏCRÜBƏS qtisadi tarix araşdırmalar göstərir ki, iqtisadi sferanı tənzimləyən hüquq normalarının yarandığı ilkin dövrlərdən subyektlərin qanunauyğun davranışları ilə yanaşı, anti-hüquq və ya anti-sosial davranışları da intensiv xarakter almış və bu tipli davranışlar nəticəsində toplanmış sərvətə münasibətdə dövlət siyasətinin formalaşdırılması məsələsi də daim aktual olmuşdur. Gizli iqtisadiyyat adlandırdığımız bu anti-hüquqi iqtisadi davranış sferasında toplanan gəlirlər dünya inkişafının müxtəlif dövrlərində dövlətlərin sərt reaksiyası ilə üzləşsə də, müasir dövrdə daha çox onların dövlət nəzarətində leqallaşdırılaraq, rəsmi iqtisadiyyata inteqrasiya meyli güclənmişdir ki, bunun da həyata keçirilməsinin mühüm mexanizmlərindən biri kimi maliyyə amnistiyalarının olduğunu görürük. Azərbaycanca “maliyyə amnistiyası”, “vergi amnistiyası”, “iqtisadi amnistiya”, Türkcə “vergi affı”, “mali aff”, “mali milat”, ngiliscə “tax amnesty”, Rusca isə “налоговая амнистия” (bəzi müəlliflər bu terminlər arasında fərq qoysa da, əksər hallarda bir-birinin əvəzində işlənirlər) kimi terminlərlə ifadə edildiyinə rast gəlinən bu fenomenə, ən geniş mənada yanaşsaq, əvvəllər gizli iqtisadi fəaliyyət və əməliyyatlardan əldə edilmiş maliyyə resurslarının tam və ya qismən leqallaşdırılması, bu hərəkətləri törətmiş şəxslərin əfv edilməsi və ölkə ərazisindən çıxarılmış və xarici banklarda və şirkətlərdə saxlanılan qeyri-leqal kapitalın ölkəyə qaytarılması və əvvəllər yaranmış vergi-borc öhdəliklərinin bağışlanması üçün iqtisadi şəraitin yaradılmasına yönəlmiş bütün inzibati-hüquqi və sosial-iqtisadi tədbirlərin məcmusu kimi ifadə edə bilərik. Təcrübədə maliyyə amnistiyalarının əhatə dairəsinə görə tam və ya qismən həyata keçirildiyinə təsadüf olunur. Tam amnistiya iqtisadiyyatın bütün sahələrində və hər növ əməliyyatlara şamil edilir. Həmçinin bu zaman amnistiya kriminal iqtisadi fəaliyyətlərdən əldə edilən gəlirləri də əhatə edir. Qismən amnistiya isə subyektlər üzrə, həmçinin iqtisadiyyatın bu və ya digər sahələrinə münasibətdə seçmə yolla həyata keçirilir. Bunlarla yanaşı həmçinin amnistiyanın milli və regional səviyyədə həyata keçirildiyinə də təsadüf olunur. Maliyyə aministiyası proqramları EÖ-lər və EOÖ-lər üzrə də fərqli xüsusiyyətlər kəsb edir. Belə ki, EÖ-də gizli iqtisadiyyat kütləvi xarakter daşımadığından, əsasən vergidən yayınma formasında təzahür etdiyi üçün maliyyə amnistiyaları da demək olar ki, vergi məsələlərini əhatə edir və çox vaxt da “vergi amnistiyası” adlandırılır. EOÖ-lər, xüsusilə postsovet məkanında isə gizli iqtisadiyyatın bütün formalarına rast gəlindiyindən bu tipli amnistiyalar da çox vaxt vergilərlə yanaşı, əmlakı, gəliri, fəaliyyəti, fəaliyyət subyektlərini və.s. əhatə edir.
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
187 Tədqiqatlarımız göstərir ki, bu tipli amnistiya aktlarınının verilməsinə təkcə müasir tariximizdə təsadüf olunmur. Belə ki, vergi məsələlərini əhatə edən ilk tarixi sənəd hesab olunan “The Rosetta Stone”da bəyan olunur ki, hələ təxminən bizim eradan əvvəl 200-cü ildə Qədim Misirdə maliyyə amnistiyası olmuş, nəticədə vergi qiyamçıları həbsxanadan buraxılmış və vergi borcları bağışlanmışdır. Bundan başqa bizim eranın 401, 411, 434, 445, 450 və 458-ci illərində həmçinin Roma mperiyasında da vergi amnistiyaları verilmişdir. Orta əsrlər tarixi də belə nümunələrlə zəngindir. XX əsrin son 30 ilində isə maliyyə amnistiya proqramları demək olar ki, bütün dünya üzrə intensiv müşahidə edilir ki, bu da göstərilən dövr ərzində gizli iqtisadiyyatların inkişafı ilə əlaqədardır. Amnistiyanı həyata keçirən hökumət makro və mikro səviyyədə müxtəlif məqsədlərin reallaşdırılmasını nəzərdə tutur ki, bu da amnistiyanın forma, üsul və mexanizmlərinin seçilməsinə təsir göstərir. Təcrübə göstərir ki, belə məqsədlərə daha çox
gizli iqtisadiyyatın leqallaşdırılması, vergitutma bazasının genişləndirilməsi və vergi gəlirlərinin artırılması, konkret makroiqtisdi göstəricilərin yaxşılaşdırılması, iqtsadiyyata əlavə investisiya cəlb edilməsi, kapitalın xaricə axınının qarşısının alınması və ölkədən çıxarılan kapitalın repatriasiyası, təftiş və məcburetmə ilə bağlı administrativ xərclərin azaldılması, bazar subyektlərində əxlaqi davranış meyllərinin gücləndirilməsi və onların dövlətə inamının artırılması, vergiyə
könüllü uyğunlaşma meylinin gücləndirilməsi, bazar subyektlərinin fəaliyyəti ilə bağlı təfsilatlı məlumatların toplanılması və formalaşdırılacaq müvafiq dövlət siyasətinin effektivliyini artırmaq məqsədilə istifadəsi və. s. aiddir. Eyni zamanda o da qeyd olunmalıdır ki, maliyyə amnistiyaları EÖ-lərdə daha çox fiskal məqsədlər daşıdığı halda, EOÖ-lər və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə sosial, iqtisadi, siyasi və fiskal olmqla bir sıra istiqamətləri əhatə edən məqsədləri özündə ehtiva edir[1, 3, 4, 5, 6, 9]. Dünya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, kifayət qədər ciddi bir aksiya olan bu amnistiyalar belə demək mümkünsə, “yüz ölçülüb, bir biçilərək” həyata keçirilir və dövlət tərəfindən əvvəlcədən təsbit edilmiş sərt prinsiplərə əsaslanır. Bunlara aiddir: 1) Birdəfəlik olma 2) Konkret dövrü əhatə etmə; 3) Konkret öhdəliklərə aid olma; 4) Konkret subyektləri əhatə etmə; 5) Konkret dövrdə həyata keçirilmə; 6) Geniş iştirakçılığı təmin etmə; 7) Cəlbediciliyi təmin etmə; 8) Konfidensiallığı təmin etmə. Göstərilən prinsiplərin təmin edilməsi maliyyə amnistiyalarının uğurunu təmin edən başlıca şərtlərdir[1, 9].
fəaliyyət göstərən bazar subyektləri çox az olduğundan, eyni zamanda kriminal fəaliyyətdən gələn gəlirlər də elə yüksək olmadığından maliyyə amnistiyaları, gəlirlərini düzgün bəyan etməyən və vergi ilə bağlı borcları olanlara tətbiq edilir ki, bunlar da çox vaxt vergi amnistiyaları adlandırılır. nkişaf etmiş ölkələrdə dövlətlə vergi ödəyiciləri arasındakı münasibətləri hər dəfə yeni - “təmiz” səhfədən qurmaq məqsədilə vaxtaşırı olaraq belə amnistiyalar həyata keçirilir.
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
188 22 noyabr 1982-ci ildən indiyədək ABŞ-ın 45 ştatında 60-dan çox vergi amnistiyası həyata keçirilmişdir ki, bunun da nəticəsində büdcəyə 2,1 mlrd. dollar vəsait yığılmışdır. Tətbiq olunan amnistiyaların ən qısa müddətlisi 1989-cu ildə 3 gün olmaqla Şimali Karolinaya, ən uzun müddətlisi isə 1984-cü ildə 6 ay olmaqla Oklahoma ştatına aiddir. Amnistiya nəticəsində ümumi yığımlar ümumi vergi daxilolmalarının 0,008%-dən (Luiziana ştatı) 2,6%-i (Nyu-Cersi Ştatı) arasında dəyişmişdir. Həmçinin Kaliforniya, Florida və Aydaho ştatları istisna olmaqla, qalan bütün ştatlarda vergi amnistiyası bütün növ vergiləri əhatə etmişdir. ABŞ vergi amnistiyaları içərisində 16. 09.1985-15.11.1985 tarixləri arasında Kolorado ştatında və 15.05.2002-30.06.2002 tarixləri arasında Miçiqan ştatında keçirilən vergi amnistiyaları daha uğurlu olması ilə yadda qalmışdır. Belə ki, hər iki ştatda amnistiya nəticəsində əlavə yığım proqnozlaşdırıldığından çox olmuşdur. Bunlarla yanaşı, 2003-cü ilin yanvar ayında ABŞ Federal Daxili Gəlir Xidməti elan etmişdir ki, vergidən yayınmaq məqsədilə xaricdə bank, o cümlədən kart hesabları açmış şəxslər 15 aprel 2003-cü il tarixinədək onları bəyan etmək və müvafiq vergiləri ödəməklə, cinayət məsuliyyətindən azad oluna bilərlər. Keçirilmiş bu offşor amnistiyası nəticəsində 1200-dən çox vergi ödəyicisi təxminən 50 milyon dollar məbləğində verginin gizlədilməsini etiraf etmiş və vergi orqanlarına qeyri-qanuni offşor fəaliyyət göstərən 80 şirkətin izinə düşməyə imkan vermişdir[1, 8, 9].
Ümumi vergi amnistiyası və xaricə saxlanılan kapitalın ölkəyə repatriasiyasını stimulaşdırmağı hədəfləyən 1982-ci il amnistiyasında yalnız 2786 nəfər iştirak etmiş və 19 milyon dollar vəsait yığılmışdır ki, bu da həmin il ümumi vergi gəlirlərinin 0,007%-ni təşkil edir. Xaricə qeyri-leqal yollarla çıxarılmış kapitala xüsusi amnistiyanı nəzərdə tutan 1986-cı il amnistiyasında isə ölkəyə repatriasiya edilən kapitala qoyulan vergilər əhəmiyyətli şəkildə azaldılmış və kapital vergisi aradan qaldırılmışdır. Ancaq proqram sonradan cərimələrin artırılması və məcburetmə tədbirlərinin gücləndirilməsi ilə müşahidə edilməmişdir. Nəticədə cəmi 276 nəfərin iştirak etdiyi amnistiyanın nəticəsində 22 milyon dollar əlavə yığım əldə edilmişdir ki, bu da həmin ildə ümumi vergi gəlirlərinin 0,008%-ni təşkil etmişdir[1]. AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
189 Cədvəl 1 Dünya üzrə maliyyə amnistiyaları və nəticələri Ölkə Amnistiya ili Forması Yığım (milyon ) Vergi gəlirlərində payı (%-lə) Almaniya 2004-2005 Ümumi vergi amnistiyası 1,200 $ - Argentina 1987 nvestisiya məqsədi üçün əvvəllər bəyan edilməmiş gəlir Faktiki olaraq heç bir gəlir
Argentina 1995 Ümumi vergi amnistiyası 9,900 $ - Avstraliya 1980-cı illərdə iki dəfə
Gizli fəaliyyətlərdə iştirak edənlər - - Avstriya 1982
1979-cu ilə qədər olan bütün vergri mübahisələri Zəif nəticələr - Avstriya 1993 Bəyan edilməyən aktivlərin repatriasiyasını stimullaşdırma məqsədli xüsusi proqram Vergi bazasının genişləndirilməsi (təxminən 58%) - Belçika 1984-1985 nvestisiya qoyulmuş gəlirin vergidən azad olunması (məs. dövlət istiqrazları) Zəif nəticələr - Belçika 2004 Xaricdəki vergiləndirilməmiş aktivlərin Belçika hesablarına repartriasiyası 496 $ -
Respublikası 2003-2004 Ümumi vergi amnistiyası 8,000 $
- Finlandiya 1982/1984 Qalıq Faizlər - -
1982 Ümumi vergi amnistiyası; bəyan edilməyən aktivlərin repatriasiyasının stimullaşdırılması üçün xüsusi proqram 19 $ (yalnız 2,786 iştirakçı) 0,007
Fransa 1986
Ölkədən kənarda saxlanılan kapitala xüsusi amnistiya 22 $ (yalnız 276 iştirakçı) 0,008 Hindistan 1981 Dövlət istiqarazları bəyan edilməyən gəlirlər üçün buraxılmışdır - - Hindistan 1997
Ümumi vergi amnistiyası 2,500$
8,5 rlandiya 1988 Ümumi vergi amnistiyası 700-750$ 4,5
rlandiya 1993
Ümumi vergi amnistiyası 1988-ci ildə olandan hədsiz az - spaniya 1977 1976-cı ilən əvvəl yığılmış vergi öhdəlikləri ilə bağlı cəzalardan azad etmə
- - Italiya 1982 Ümumi vergi amnistiyası 100 $ 15
taliya 1984
Sahibkarlar və özünüməşğullar 5,000 $
- Italiya
2001/2002 Bəyan edilməyən aktivlərin repatriasiyasını stimullaşdırma məqsədli xüsusi proqram 1,400 € 0,4
Kolumbiya 1987
Əvvəllər bəyan edilməmiş aktivlərin bəyanı
100 $ 0,3 (ÜDM-də) Qazaxıstan 2001
Gizli kapitalını leqallaşdırmaq istəyənlərin vergi və digər məsuliyyətdən azad edilməsi - - Niderland 1934, 1940, 1945, 1955 1955, faizlər və cərimələrdən azad etmə Çox yaxşı - Portuqaliya 1981, 1982, 1986, 1988
Gəlir vergiləndirilməsinin məhdudlaşdırılması Proqnozlaşdırılan məbləğin 40%-i -
1993
Müəssisələrə, təşkilatlara və özəl sahibkarlara ödənməmiş öhdəliklərə görə sanksiyaların aradan qaldırılması - - Rusiya
1996, 1997 Firma və təşkilatlara vergi borclarının ödənilmə vaxtının dəyişdirilməsinə icazə verilməsi Gəlirlərə mənfi təsir etmişdir - Taciksitan 2003 nvestisiyaları stimullaşdırmaq məqsədilə gizli gəlirlərin leqallaşdırılması - -
1988 Ümumi vergi amnistiyası 18 $ -
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
190 EÖ-lər içərisində qeyri-qanuni kapitalın xüsusi çəkisinə görə liderlər sırasında olan taliyada, son 20 ildə 1982, 1984 və 2001-2002-ci illərdə olmaqla, toplam 3 maliyyə amnistiyası həyata keçirilmişdir. “Scudo Fiscale” şərti adı altında keçirilən ilk amnistiya 12,09 milyon nəfəri əhatə edərək, tam vergi amnistiyası formasında tətbiq edilməklə, nəticədə 100 milyon dollarlıq əlavə yığıma imkan vermişdir ki, bu da həmi il üçün ümumi vergi gəlirlərinin 15%-ni təşkil etmişdir. 1984-cü ilədə həyata keçirilən amnistiya isə sahibkarların və özünüməşğulların kapitalının və əmlakının vergi amnistiyasını nəzərdə tutmuşdur ki, nəticədə 5 milyon dollar vergi yığımı əldə edilmişdir. Sonuncu isə 2001-ci ilin noyabrından 2002-ci ilin fevral ayı arasında gizlədilmiş aktivlərin leqallaşdırılmasına dair “Decreto Legge 352001” adlı proqram çərçivəsində həyata keçirilmişdir. Nəticədə 60 gün ərzində 61 mlrd. avro amnistiya edilmiş, onların 40%-i repatriasiya olunmuşdur. Amnistiyadan sonra 4 ay ərzində vergi yığımları 6,5% artmış, onlardan birbaşa vergilərin (gəlir vergisi) yığımı 5,6% artaraq, 45,4 mlrd. avro təşkil etmişdir. 2002-ci ilin yanvar- aprel ayları üzrə ümumi gəlir 91,7 mlrd. avro təşkil etmişdir (2001-ci ilin analoji dövründə gəlir 68,1 mlrd. idi). Bundan başqa, amnistiya edilən əmlaka və kapitala görə əmlakın dəyərinin 2,5%-i miqdarında təyin edilmiş birdəfəlik xüsusi vergi büdcəyə əlavə olaraq 1,4 mlrd. avro gəlir gətirmiş, bu isə ümumi vergi daxilolmalarının 0,4%-ni təşkil etmişdir. Bunun nəticəsi olaraq, amnistiyadan gəlir vergilərinin aşağı salınmasından yaranan azalmanın kompensasiya edilməsinə imkan yaranmışdır. taliyadakı bu amnistiya aqtı həm maliyyə və kapitalı, həm də daşınar və daşınmaz əmlakın, o cümlədən torpaq sahələrinin və incəsənət əsərlərinin leqallaşdıırlmasını nəzərdə tutmuşdur. Ərizəçilərə iki üsul təqdim edilmişdir – repatriasiya və ya leqallaşdırma. Repatriasiya xaricdə yerləşən kapitala və maliyyə resurslarına münasibətdə tətbiq edilə bilərdi və burada şərt bu vəsaitlərin taliya yurisdiksiyasına qaytarılması olmuşdur. Üsulun tətbiqi ərizəçinin arzusundan asılı idi. Eyni zamanda hər iki üsulun birləşdirilməsi də mümkün idi. Ərizəçinin iradəsi müəyyən edilmiş formada bəyannamənin tam doldurulması vasitəsilə ifadə olunurdu. Ərizəçi seçdiyi üsuldan asılı olmayaraq bəyan etdiyi əmlakın dəyərinin 2,5%-ni büdcəyə ödəməli və yaxud da əmlakın dəyərinin 12%-i məbləğində dövlətin qiymətli kağızlarını almalı idi. 2001-ci ilin amnistiyası, həmçinin vergi qanunvericiliynin pozulmasına görə ehtiyat tədbirlərinin gücləndirilməsi ilə müşayiət olunurdu. Məsələn, əvvəllər kapitalın gizlədilməsinə, yaxud vergi bəyannaməsinin düzgün doldurulmamasına görə cərimə məbləğindən asılı olaraq 250-dən 2000 avroyadək təşkil edirdi. Həmçinin amnistiyadan sonra bəyan edilməmiş vəsaitlərin məbləğinin 5%-dən 25%-dək cərimə alınmaqla, uyğun vəsait miqdarında əmlak müsadirə edilirdi. Nəzərə alsaq ki, italiyanların xarici aktivlərinin ümumi məbləği 250-300 mlrd. avro məbləğində qiymətləndirilirdi, hökumət 2003-cü ildə də amnistiyanın keçirilməsini qərara aldı və nəticədə 15 mlrd. avro bəyan edildi ki, onun da yarısı repatriasiya edilmişdir.
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
191 1988-ci ilin yanvar ayında rland hökuməti vergi ödəyicilərinə 10 ay ərzində vaxtı keçmiş gəlir vergisi borclarını hər hansı faiz və cərimələrə məruz qalmadan, əlavə cinayət məsuliyyəti ilə üzləşmədən, o cümlədən vətəndaş məhkəmə təqibləri ilə üzləşmədən ödəmələrinə icazə vermişdir. Prosesə paralel olaraq, hökumət vergi auditorlarının sayını artırmış və qanunu pozan vergi ödəyicilərinin adlarını mətbuatda dərc etdirməyə başlamışdır. Hökumət həmçinin yeni vergi sistemi təqdim etmiş, cərimə və faizləri artırmışdır. Amnsitiya nəticəsində 50 milyon dollarlıq yığım əldə edəcəyi proqnozlaşdırdığı halda, bu vəsait 750 milyon dollara yüksəlmişdir ki, bu da həmin il üçün ÜDM-nin 2,5%-ni, ümumi vergi gəlirlərinin isə 4,5%-ni təşkil edirdi[1]. 1 iyun-30 noyabr 2003-cü il tarixlərində Cənubi Afrika Respublikasında vergi amnistiyası həyata keçirilmişdir. Amnistiyanın əsas məqsədi Aparteid rejimi dövründə qeyri-qanuni yollarla xaricə çıxarılmış vəsaitlərin CAR-in iqtisadiyyatına qaytarılması olmuşdur. Amnistiya zamanı hökumət 5% dərəcə ilə vergi tuturdu və cinayət məsuliyyətinin olmamasına təminat vermişdir. EOÖ-lərin əksəriyyəti gizli iqtisadiyyatın, çirkli pulların yuyulmasının, iqtisadi cinayətkarlığın geniş vüsət aldığı olkələr olduğundan gizli kapital islahatçı hökumətlərin qarşısında daim ciddi bir problem kimi dayanmışdır. Tədqiqatlar göstərir ki, bu ölkələrdə maliyyə amnistiyalarının demək olar ki, bütün formalarına rast gəlinir. 1987-ci ildə Argentina hökuməti qeyri-leqal yollarla ölkədən çıxarılmış kapitalın repatriasiyasını stimullaşdırmaq məqsədilə vergi amnistiyası elan etmişdir. Amnistiyaya əsasən investisiya məqsədləri üçün əvvəllər bəyan edilməyən gəlirləri vergidən azad etmiş və bu amnistiya həm xarici, həm də yerli investorlara şamil edilmişdir. Xüsusilə də investorlardan tələb edilirdi ki, gizlətdikləri hər dollar borca görə yeni fondlara əlavə dollar ayırmalıdırlar ki, bu pullar da yeni avadanlıqların alınması, yeni zavodların tikintisi və ya mövcud imkanlarının genişləndirilməsi üçün istifadə edilməli idi. Hökumət üzə çıxarılan bütün fondları hər hansı vergidən azad edir, həmçinin də söz verirdi ki, bu məsələlərlə bağlı hər hansı istintaq və ya cinayət təqibi açılmayacaqdır. Məqsədləri xoş olsa da, bu amnistiya elə böyük uğur qazana bilməmişdir. Çünki fərdlər tələb olunan şərtləri hədsiz ağır hesab etmişdir. Ən vacibi odur ki, Argentinada bu tipli amnistiyalar məcburetmə tədbirlərinin artırılması və ya maliyyə sisteminin əsasında hər hansı dəyişikliklərlə müşayət olunmamışdır. Bu təcrübə göstərir ki, digər struktur islahatları ilə dəstəklənməyən amnistiyaların uğursuz nəticələnmələri qaçılmazdır[1]. 1987-ci il Kolumbiya maliyyə amnistiyasına görə fərdlərə icazə verilmişdir ki, əvvəllər bəyan etmədikləri aktivlərini və ya vergi borclarını hər hansı cərimə və ya məhkəmə təqibi olmadan düzgün şəkildə bəyan etsinlər. Qaydalara görə fərdlər gəlirlərini ən azı əvvəlki ildə bəyan edilən gəlir həcmində bəyan etməli idilər və tanınmış cinayətkarların da prosesdə iştirakına icazə verilirdi. Bununla paralel
Kolumbiya hökuməti həmçinin vergi
sistemində çoxlu
dəyişikliklər etmişdir: gəlir vergisinin dərəcələri azaldılmış, dividentlərin ikiqat vergiləndirilməsi aradan qaldırılmışdır. Hökumət həmçinin
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
192 məcburetmə tədbirləri və cərimələri də artırmışdır. Amnistiya nəticəsində 100 mln. dollara qədər əlavə vəsait yığılmışdır ki, bu da həmin il üçün ÜDM-nin 0,3%-ni təşkil edir[1]. Argentina kimi Hindistanda da vaxtaşırı maliyyə amnistiyaları həyata keçirilsə də, onların əksərində daha zəif nəticələr əldə edilmiş və vergi gəlirlər daha da azalmışdır. Ancaq buna baxmayaraq, 1997-ci ildə verilən amnistiya digərlərindən çox fərqli olmuşdur. Amnistiya nəticəsində 350000-dən çox insandan 2,5 mlrd. dollar həcmində əlavə vergi yığımı əldə edilmişdir ki, bu da bütün keçmiş amnistiyalardan əldə olunan vəsaitdən təxminən 3 dəfə çoxdur. Ümumilikdə 8,2 mlrd. dollar həcmində yayındırılmış vəsait bəyan edilmişdir. Təxminən 214 gün çəkən bu amnistiyanın uğurlu olmasına əsas səbəblərdən biri yayındırılmış gəlirlərdən alınan vergi dərəcəsinin əvvəlki 97,5%-dən xeyli aşağı 30%-lə hesablanmasıdır. Həmçinin xeyli əvvəllər alınmış əmlakın bəyan edilməsi zamanı vergi, onun ilkin dəyəri əsasında hesablanırdı. Çoxlu sayda əhali qızıl külçələr, gümüş qablar, fillər və.s kimi gizli yığımlarını kütləvi bəyan edirdilər. Amnistiya, həmçinin xarici ölkələrdəki aktivlərin bəyan edilməsinə şamil edilsə də, bu sahədə elə böyük uğur əldə edilmədi. Hindistan Maliyyə Nazirliyinin 7 milyon dollar xərc çəkdiyi “30% vergi, 100 % təmiz vicdan” (“30 percent taxes, 100 percent peace of mind”) devizli güclü reklam kompaniyası şəraitində keçən bu amnistiyada müsbət tərəflərlə yanaşı, bəyannamələrin düzgün doldurulmaması kimi hallar da geniş yayılmışdı ki, bu da çox vaxt vergi administrasiyası ilə ciddi çəkişmələrə səbəb olurdu[1].
amnistiyası verilmişdir. Sonuncu belə amnistiya 1998-ci ildə başlamış və demək olar ki, öz uğursuzluğu ilə yadda qalmışdır. Belə ki, həmin il türk vətəndaşları arasında “haradan tapdın?”(nereden buldun?) qanunu kimi qələmə verilən 4369 saylı qanun qəbul edilir və qanuna görə 1 sentyabr 1998-ci il “maliyyə miladı” tarixi kimi qəbul edilirdi. Vətəndaşlardan tələb olunmuşdur ki, 1 gün müddətində öz gizli sərvətlərini bank hesablarına keçirsinlər. Lakin onlar haqqında heç bir hüquqi təqibin və ya araşdırmanın aparılmayacağı yalnız Maliyyə Nazirliyi rəsmilərinin şifahi sözləri ilə bəyan edilmişdi. Qanuni olaraq belə bir vəd ala bilməyən vətəndaşlar təbii ki, prosesə şübhə ilə yanaşdı və nəinki kütləvi leqllaşma prosesi baş tutdu, hətta əksər vətəndaşlar nigarançılıqdan öz gizli sərvətlərini ölkədən xaricə çıxardılar. Prosesin uğursuzluğunu görən hökumət yeni bir qanunla amnistiyanı 1 yanvar 2003 tarixinə qədər təxirə saldı. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, nəticə etibarilə, bu yolla 20 mlrd. dollara yaxın vəsaitin gizli dövriyyədən çıxarıldığı da qeyd olunur[5].
müşahidə edilir. ndiyədək Rusiya, Qazaxıstan, Gürcüstan və Taciksitan bu tipli aqtlardan istifadə etmişdir. Post-sovet məkanından gizli iqtisadiyyatın tüğyan etdiyi və kriminal gəlirlərin kifayət qədər böyük olduğu ölkələrdən biri Rusiya Federasiyasıdır.
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
193 Bu ölkədə 1993-cü ildə bazar subyektlərinə ödənməmiş fiskal öhdəliklərinə görə tətbiq edilən sanksiyaların aradan qaldırılması və 1996-1997-ci illərdə vergi borclarının ödənilmə vaxtının dəyişdirilməsinə icazə verilməsi formalarında maliyyə amnistiyaları həyata keçirilsə də problem həll edilə bilməmiş, əksinə görülən tədbirlər vergi yığımına mənfi təsir göstərmişdir. Hal-hazırda Rusiya iri müəssisələrinin apardıqları iqtisadi əməliyyatların 80%-ə qədəri barter sisteminə əsaslanır ki, nəticədə vergilərin tətbiqi üçün zəruri nağd pul likvidliyi yoxdur. Rusiyada sonuncu maliyyə amnistiyası 2006-cı ildə qəbul olunmuş “Fiziki şəxslərin gəlirlərinin bəyan edilməsinin sadələşdirilmiş qaydası haqqında” Qanundur. Qanun bəyannamə ödənişinin həyata keçirilməsi şərti ilə 1 yanvar 2006-ci il tarixədək əldə edilmiş gəlirlərin sadələşdirilmiş qaydada bəyan edilməsi üçün fiziki şəxslərə imkan yaratmışdır. Qanuna əsasən fiziki şəxslər 1 mart 2007- 1 yanvar 2008-ci il tarixləri arasında 1 yanvar 2006-cı ilə qədər əldə etdikləri və Rusiyada vergiyə cəlb edilməli olan gəlirlərini sadələşdirilmiş qaydada bəyan edərək, bəyan olunan məbləğin 13%-ni hesablayıb dövlət büdcəsinə köçürməlidirlər. Göstərilən müddət ərzində Rusiya vətəndaşları gəlirlərinin sadələşdirilmiş qaydada bəyan edilməsi məqsədilə, yaşadıqları yer üzrə vergi orqanına gəlir haqqında xüsusi bəyannaməni təqdim edir, vergi orqanı isə bəyannamənin verilməsi və ödənişin aparılmasını təsdiq edən sənədləri aldıqdan sonra, fiziki şəxsə 5 gün müddətinə gəlirlərin sadələşdirilmiş qaydada bəyan edilməsi haqqında şəhadətnamə verir. Qanuna görə gəlirlərini bu qaydada bəyan edən şəxslər fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmiş hesab olunurlar. Həmçinin qaydalara görə, xüsusi bəyannamədə göstərilmiş məlumatların vergi ödəyicilərinə nəzarətin həyata keçirilməsi zamanı vergi orqanları tərəfindən istifadə edilməsinə yol verilmir. Onu da qeyd edək ki, Rusiyada Qanun qəbul olunarkən, artıq barələrində vergi cinayəti açılmış şəxslərin də bu amnistiyaya salınıb-salınmaması ilə bağlı qızğın müzakirələr aparılmışdır. Nəticədə Qanunun adıçəkilən şəxslərə şamil edilməməsi qərarlaşdırılmışdır[9]. Postsovet məkanında uğurla həyata keçirilən maliyyə amnistiyalarından biri Qazaxıstana aiddir. Belə ki, bu ölkədə 2 aprel 2001-ci il tarixində “Pulların leqallaşdırılması ilə əlaqədar Qazaxıstan Respublikası vətəndaşlarının
küllü miqdarda kapitalın Qazaxıstandan axını, ölkə iqtisadiyyatında gizli sektorun mövcudluğu və milli iqtisadiyyatın inkişafı üçün əlavə investisiyalara tələbat göstərilmişdir. Qanuna uyğun olaraq amnistiya əvvəllər bəyan edilməmiş və leqal iqtisadi dövriyyədən çıxarılmış Qazaxıstan Respublikası vətəndaşlarının pul vəsaitlərinin leqallaşdırılmasına dair birdəfəlik aksiya kimi həyata keçirilmişdir. Qanun şəxslərə imkan vermişdir ki, onlar gizli
kapitallarını leqallaşdıracağı təqdirdə vergitutmadan və müvafiq
məsuliyyətdən azad olunsunlar. Amnistiya, əmanətlərin kollektiv zəmanət verilməsi (sığortalanması) sisteminə daxil olan ikinci səviyyəli banklardakı xüsusi hesablara milli və ya xarici valyutada nağd pul vəsaitlərinin qoyuluşu vasitəsilə pullarını qoyan (leqallaşdırma dövründə onlara sərəncam vermək hüququ AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
194 olmadan), habelə xarici banklardakı şəxsi hesablardan öz pullarını ölkəyə köçürən Qazaxıstan Respublikası vətəndaşlarına şamil edilmişdir. Ancaq amnistiya leqallaşdırma başlamazdan əvvəl barələrində cinayət və inzibati işlər açılmış, habelə məhkum edilmiş və inzibati məsuliyyətə cəlb edilmiş şəxslərə şamil edilməmişdir. Həmçinin adıçəkilən qanuna görə amnistiya korrupsiya cinayətləri, şəxsiyyətə, sülhə və insan təhlükəsizliyinə, dövlətin konstitusiya qurluşunun əsaslarına və təhlükəsizliyinə, mülkiyyətə, dövlət qulluğu maraqlarına, ictimai təhlükəsizliyə və ictimai qaydaya, əhalinin sağlamlığına və əxlaqa qarşı cinayətlər nəticəsində əldə edilmiş, habelə digər şəxsə məxsus və ya kredit şəklində alınmış pulların leqallaşdırılması hallarına şamil edilməmişdir. Qanuna uyğun olaraq, əvvəlcə pulların leqallaşdırılması dövrü 2001-ci ildə 20 təqvim günü müddətində müəyyən edilsə də, sonradan bu müddət 30 günədək uzadılmışdır. Leqallaşdırma prosesində bank tərəfindən əmanətçiyə “pulların leqallaşdırılması üzrə xüsusi hesaba məbləğin daxil edilməsi haqqında” rəsmi sənəd verilmiş və bu sənəddə daxil edilmiş məbləğ və daxiletmə tarixi göstərilmişdir. Qanunda həmçinin o da göstərilmişdir ki, leqallaşdırma məqsədilə açılmış xüsusi hesablar və onlarda olan məbləğlər haqqında məlumat açıla bilməz, xüsusi hesabın mövcudluğu isə istənilən prosessual hərəkətin, o cümlədən cinayət təqibinin və ya inzibati cərimə tədbirlərinin təqibinin həyata keçirilməsi üçün əsas ola bilməz. Leqallaşdırma üçün təqdim edilmiş pullar yalnız Qazaxıstan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq, vətəndaşların bu qanuna əsasən amnistiya edilmiş əmlaklarının müsadirə edilməsini nəzərdə tutan məhkəmə qərarlarının qanuni qüvvəyə mindiyi təqdirdə alına bilər. Qaydalara görə milli və ya xarici valyutada xüsusi hesaba daxil olan pullara vətəndaş(əmanətçi) tərəfindən sərəncam verilməsi, yalnız elan olunmuş leqallaşma müddəti başa çatdıqdan sonrakı ilk gündən həyata keçirilə bilirdi. Qazaxıstanda həyata keçirilən bu amnistiya aqtı ilə paralel olaraq, prosesin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə bir sıra tədbirlər də həyata keçirilmişdir. Belə ki, 1995-2000-ci illər üzrə təqdim edilmiş vergi bəyannamələrinin məhv edilməsi, vətəndaşlar üçün leqallaşdırma dövründə nağd xarici valyutanın gətirilməsinə görə gömrük rüsumunun ləğv edilməsi, həmçinin Qazaxıstan rezidentləri üçün sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin qeydiyyatına görə yığımın sıfır dərəcəsinin müəyyən edilməsi, vergilərin azaldılması və.s kimi tədbirlər həyata keçirilmişdir[4]. Qazaxıstan Milli Bankının məlumatlarına görə aparılan leqallaşma nəticəsində xüsusi hesablara 70,5 mlrd. tenge – təxminən 480,2 mln dollar məbləğində vəsait daxil olmuşdur. Daxil olan vəsaitlərin 88,5%-i nağd pul olmuşdur ki, onun da 82%-i ABŞ dolları, 6,5%-i isə milli valyutadan ibarətdir. Bu prosesdə xarici banklardakı hesablardan Qazaxıstan banklarının hesablarına köçürmələr, daxil olmuş ümumi vəsaitlərin 11,4%-i təşkil etmişdir. 3000 nəfərin iştirak etdiyi bu amnistiyada leqallaşdırılmış minimum məbləğ 50, maksimum məbləğ isə 800 min ABŞ dolları olmuşdur. AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
195 Tacikistanda çirkli pullar əsasən heroin və digər qeyri-leqal narkotiklərin daşınması nəticəsində formalaşır ki, bunlar da ildə təxminən 300-400 mln. dollar həcmindədir. Bununla yanaşı qeyri-rəsmi pulların digər bir mühüm mənbəyi də əmək bazarıdır. Belə ki, qeyri-leqal emiqrantlar Rusiyadan ölkəyə ildə təxminən 500 mln. dollar həcmində pul göndərirlər ki, bunun da 60%-i nağd şəkildədir. Həmçinin də yüksək vergilər səbəbindən digər vətəndaşlar da gəlirlərini gizlədirlər. Beləliklə, yığılan bu vəsaitləri leqallaşdırmaq məqsədilə 1 aprel-10 iyun 2003 tarixində Tacikistanda maliyyə amnistiyası aparılmışdır. Nəticədə kapitalla bağlı cinayətlərdə təqsirli bilinənlər də özlərini təmizə çıxara bilmişdir. Öz kapitalını leqallaşdıran bu şəxslər patentlər, qeydiyyat və lisenziya ilə bağlı dövlət rüsumlarından, həmçinin yaşayış evləri və digər obyektlərin tikintisi üzrə sifarişlərlə bağlı rüsumlardan da azad olmaq hüququ əldə edə bilmişdir. Amnistiya dövründə 187 milyon ABŞ dolları, 1 milyondan çox Rus rublu və 61 min Avro həcmində vəsait leqallaşmışdır. Bu amnistiyanın bir maraqlı cəhəti də var ki, narkotiklər və korrupsiyadan gələn gəlirlərin leqallaşdırılması, mütəşəkkil cinayətkarlığın və Tacikistanın milli təhlükəsizliyi üçün mühüm təhlükələrin inkişafına xidmət edən güclü faktor ola bilmişdir[9]. “Qızılgül inqilabın”dan sonra 2004-2007-ci illər arası dövrdə Gürcüstanda da gizli iqtisadiyyatın leqallaşdırılması sahəsində mühüm işlər görülmüşdür. Bu ölkədə maliyyə amnistiyası ilə bağlı əsas qanun “Amnistiya və bəyan edilməyən vergi öhdəliklərinin və mülkiyyətin leqallaşdırılması haqqında” 24 dekabr 2004-c il tarixli qanundur. Qanun müstəqillik dövründə ölkədə formalaşmış “gizli kapitalın” leqalaşdırılması məqsədilə qəbul edilmişdir. Bu zaman Gürcüstan hökuməti belə hesab etmişdir ki, ölkədə iri məbləğdə pulu olan çoxlu şəxslər var ki, onlar bu puldan istifadə etməkdən çəkinirlər. Ona görə ki, həmin kapitalın mənşəyi haqqında heç bir qanuni sənədləri yoxdur. Hökumət hesab etmişdir ki, əvvəlki iyrənc rejimdə qanuni kapital yığmaq mümkün olmadığından bu kateqoriyalı şəxslərə birdəfəlik maliyyə amnistiyası tətbiq edilməlidir. Həmin dövrdə dövlət başçısı bəyan edirdi ki, biz öz kapitalının miqyasının elan edilməsində kapitalını leqallaşdırmaq istəyən fiziki və hüquqi şəxslərə tamamilə etibar edirik. Qanuna görə amnistiya elan edilənədək, cinayət işi açılmış şəxslərə amnistiyanın tətbiqinə yol verilməmişdir. Digər prinsipial məqamlar isə bunlardan ibarətdir: 1 yanvar 2004-cü ilədək aparılan hər hansı iqtisadi fəaliyyət və əməliyyatların hər hansı hüquq-mühafizə və nəzarət orqanları tərəfindən yoxlanılmasına yol verilməyəcəkdir; Maliyyə ehtiyatları da daxil olmaqla, bəyan edilmiş mülkiyyətin mənbəyinin yoxlanmasına heç kimə icazə verilməyəcəkdir; Vətəndaşlara imkan veriləcəkdir ki, fərman qəbul olunandan (25 yanvar 2005) 2005-ci ilin sonunadək bəyan edilmiş kapitalın leqallaşdırılmasına imkan verəcək mülkiyyət və maliyyə deklarasiyalarını təqdim etsinlər; 2005-ci ildə mülkiyyətin yoxlanılmasına moratorium bəyan ediləcəkdir; Vergi ödəyiciləri tərəfindən təqdim edilən mülkiyyət informasiyaları gizli saxlanacaqdır; Maliyyə vəziyyətinin leqallaşdırılması məqsədilə vətəndaş 1%-lik birdəfəlik rüsum ödəyəcəkdir[3, 7].
AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
196 Bir sıra müşahidəçilərə görə, yuxarıda göstərilən şərtlərlə həyata keçirilən maliyyə amnistiyası Gürcüstan məmurlarına elə də geniş imkan vermədiyindən uğurlu olmamışdır. Çünki, bu ölkədə gizli kapitlın böyük bir hissəsi həmin şəxslərin əlində cəmlənmişdir ki, onlara da demək olar ki, amnistiya imkanı verilməmiş, əksinə dövlət müxtəlif yollarla bu kapitalları müsadirə etmişdir. Belə ki, yenidən qurulmuş vergi xidməti və yeni yaradılmış maliyyə polisi bu istiqamətdə aktiv fəaliyyət göstərmişdir. Gürcüstan rəsmilərinin qeyd etdiyinə görə 2004-cü il ərzində qanunsuz yolla sərvət yığmış yüksək vəzifəli şəxslər 500 milyon dollar həcmində vəsaiti dövlətə qaytarmışlar ki, bunun da 100 milyon dolları birbaşa xəzinəyə köçürülmüşdür. Eyni zamanda qaçaqmalçılıq və digər iqtisadi cinayətlərlə də aktiv mübarizə aparılmışdır. Təkcə onu qeyd edək ki, Mixail Saakaşvili palament qarşısında 2004-cü il üzrə hesabat çıxışında, maliyyə polisinin Kvemo-Kartli bölgəsi üzrə əməliyyat bölməsinin rəhbəri David Karseladzeyə xüsusi təşəkkür edərək bildirir ki, bu şəxs həftədə 3 milyon lari məbləğində kriminal gəlir müsadirə etmişdir[7]. Müəssisələrin vergi borclarının restruktruzasiyası və bağışlanması ilə bağlı bəzi aqtları nəzərə almasaq, indiyədək Azərbaycan Respublikasında maliyyə amnistiyasının hər hansı bir formada həyata keçirilməsinə rast gəlinməmişdir. Həmçinin “Azərbaycan Respublikasında Sahibkarlığın nkişafına Dövət Himayəsi Sahəsində Əlavə Tədbirlər Haqqında” AR prezidentinin 10 sentyabr 2002-ci il tarixli fərmanının 8-ci bəndində göstərilən “Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərmək istəyən iş adamlarının nəzərinə çatdırılsın ki, Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunu ilə ölkədə hər kəsin varidatına, o cümlədən Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının xarici ölkələrdə sahibkarlıq fəaliyyəti nəticəsində əldə etdikləri və investisiyaya yönəltmək üçün Azərbaycan Respublikasına gətirdikləri pul vəsaitinin və digər əmlakının toxunulmazlığına tam təminat verilir. Hər kəs öz varidatını izahat vermədən, deklorasiya və ya başqa sənəd təqdim etmədən qanunvericiliklə qadağan edilməyən istənilən fəaliyyət sahələrinə sərbəst yönəldə bilər” kimi mühüm müddəanın da indiyə qədər hər hansı konkret reallaşdırma mexanizminin işlənib hazırlanmasına təsadüf olunmamışdır (əslində həmin fərman belə bir mexanizmin yaradılmasını da nəzərdə tutmamışdır)[2]. Bəs Azərbaycanda maliyyə amnistiyası tətbiq oluna bilərmi? Və ya belə bir amnistiyaya ehtiyac varmı? Əgər tətbiq olunarsa, hansı modelə üstünlük verilməlidir? lk suala cavab olaraq bildirək ki, maliyyə amnistiyası istənilən ölkədə bu ölkənin reallıqlarına uyğun olaraq tətbiq oluna bilər və məqalənin əvvəlki hissələrində də göstərdiyimiz kimi dünyada çoxlu modellərinə rast gəlmək mümkündür. Çünki maliyyə amnistiyaları daha sağlam iqtisadi mühitin yaradılması baxımından dövlətlərin əlindəki mühüm
iqtisadi siyasət
mexanizmlərindən biri olduğundan, hər bir dövlət tərəfindən daim nəzərdən keçirilməlidir. Bəs ölkədə belə bir amnistiyanın keçirilməsinə ehtiyac varmı? Gizli iqtisadiyyat nəzəriyyəsinin təklif etdiyi ən müasir kəmiyyət qiymətləndirməsi metodlarının AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
197 Azərbaycan iqtisadiyyatına tətbiqi, bu gün ölkədə gizli iqtisadiyyatın ÜDM-nin 15- 45%-i arasında dəyişdiyini göstərir. Eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi məlumata görə də 2007-ci ildə gizli iqtisadiyyat ÜDM-nin 15%-ni təşkil etmişdir. Başqa sözlə desək, 2007-ci il üzrə ölkədə 29 mlrd. dollardan çox ÜDM istehsal olunduğunu nəzərə alsaq, onda asanlıqla qeyd edə bilərik ki, bu gün Azərbaycan gizli iqtisadiyyatında dövr edən qeyri-rəsmi maliyyə resursları 4,5-13,5 mlrd. dollar arasında dəyişir. Onu da qeyd etməliyik ki, metodologiyaya uyğun olaraq, bu rəqəmlər, kriminal iqtisadi fəaliyyətlərdən əldə edilən gəlirləri əhatə etmir. Göründüyü kimi, əgər bu gün Azərbaycan gizli iqtisadiyyatını tam şəkildə əhatə edəcək maliyyə amnistiyası aparılarsa, onda ən azı 4,4 mlrd. dollarlıq yeni maliyyə resurslarını rəsmi iqtisadi dövriyyəyə cəlb etmək mümkün ola bilər ki, bu da rəsmi iqtisadiyyatda vergi yükünün 28%-ə qədər olduğunu nəzərə alsaq, hər il dövlət büdcəsi üçün 1 mlrd. dollardan çox əlavə gəlir deməkdir. Hələ leqallaşdırma Gürcüstan, Rusiya və digər ölkələrdə olduğu kimi müəyyən dərəcə ilə vergiyə cəlb olunmaqla həyata keçirilərsə, bu gəlirləri daha da artırmaq mümkündür. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ölkədə keçiriləcək maliyyə amnistiyasının daha uğurlu olması üçün bu, təkcə gizli iqtisadiyyatdakı dövriyyəni deyil, eyni zamanda qanunsuz yollarla əldə edilmiş əmlakı da əhatə etməlidir. Həmçinin bura ölkədən
xaricə çıxarılmış kapitalın repatriasiyası və Azərbaycanlıların xaricdə gizli yollarla əldə etdikləri vəsaitlərin ölkəmizdə leqallaşdırılmasını da əlavə etmək olar. Bununla yanaşı, hesab edirik ki, bu gün ölkəmizdə maliyyə amnistiyasının zəruriliyindən danışarkən heç də yalnız iri gizli iqtisadiyyat subyektlərini nəzərə alaraq fikir yürütmək düzgün deyil. Müstəqillik dövründə obyektiv və ya subyektiv səbəblərdən uzun müddət gizli iqtisadi sektorun kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri kimi fəaliyyət göstərən, sələmçilik və digər qanunla qadağan olunan gizli iqtisadi fəaliyyətlərlə məşğul olan kifayət qədər insan var ki, onlar öz vəsaitlərindən ölkə iqtisadiyyatının rəsmi sferasında istifadə etməkdən çəkinirlər. Bu baxımdan hesab edirik ki, bu gün maliyyə amnistiyasının verilməsi ölkə iqtisadiyyatının ümumilikdə leqallaşması baxımından mühüm vasitə hesab edilməlidir. Nəhayət, hansı modelə üstünlük verilməsinə gəldikdə, hesab edirik ki, dünya təcrübəsi ətraflı təhlil olunmalı və ölkənin sosial-iqtisadi təhlükəsizlik və inkişaf tələblərinə maksimum səviyyədə cavab verə bilən bir modelin üzərində dayanılmalıdır. Ancaq bir məsələ də unudulmamalıdır ki, əgər bu amnistiya ümumi olacaqsa, onda 2008-ci ildə keçiriləcək prezident seçkilərindən sonraya saxlanılmalıdır. Çünki təcrübə göstərir ki, seçkilərdən sonra hökumətlərin öz iqtisadi proqramlarının ilkin tədbirlərindən biri kimi belə amnistiyalara yer verməsi daha uğurlu nəticələr vermişdir.
1.
Georgia State University Andrew Young School of Policy Studies, International Studies Program, Working Paper 98-6, October 1998, 9 p. AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
198 2.
“Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafına dövlət himayəsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” AR Prezidentinin fərmanı, 10. 09. 2002. 3.
Legalization”, The Law of Georgia Republic 24.12. 2004. 4.
“Об амнистии граждан Республики Казахстан в связи с легализацией ими денег (с изменениями, внесенными в соответствии с Законом РК от 29.06.01 г. N 218-II)”, Закон Республики Казахстан от 2 апреля 2001 г. N 173-II.
5.
“Kayıt Dışı Ekonomi ve Mali Milat”, Forum, Asomedya dergisi, Mart 2002, http://www.aso.org.tr/html/TUR/asomedya/mart2002-ft.html#forum
6. Kellner M. Tax Amnesty 2004/2005 – An Appropriate Revenue Tool? German Law Journal
No. 4 (1 April 2004)-Public Law, http://www.germanlawjournal.com/article.php?id=409 . 7.
Saakashvili M. “President Mikheil Saakashvili's annual report to Parliament”, http://www.president.gov.ge/?l=E&m=0&sm=6&st=0&id=1491 . 10. 02. 2005. 8.
State Tax Amnesty Programs in US (November 22, 1982 – Present), http://www.taxadmin.org/FTA/rate/amnesty1.html 9.
of Banks
of Armenia,
“Tax
amnesty”, 2007, http://www.uba.am/arm/documents/Tax%20amnesty.ppt
Э. Р. БАГИРЗАДЕ Государственный Азербайджанский Экономический Университет Центр Магистерской Подготовки, диссертант МИРОВОЙ ОПЫТ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ОТ ФИНАНСОВЫХ АМНИСТИЙ ЗА ЛЕГАЛИЗАЦИЮ СКРЫТОЙ ЭКОНОМИКИ В бумаге, автор исследует финансовую амнистию как один из инструментов легализации скрытой экономики в широком диапазоне. Для цели, определения, происхождения, цель и принципы финансовой амнистии и ее опытов в развитом, развивая и стран перехода объяснили и получили много обобщений. Автор заключает, финансовая амнистия, быть способным, чтобы примениться в любой стране соответствует ее фактам и возможный встретиться со многими моделями этого в мире. Он полагает, что каждое правительство должно всегда смотреться эти финансовые действия. Из-за этого - один из важных механизмов экономичной политики от создания точки зрения более подходящей экономичной окружающей среды. Показы, что, если полагают, скрытая экономика Азербайджана становится 15 % валового внутреннего продукта по крайней мере, тогда, там - потенциальные финансовые ресурсы 4.5 миллиарды долларов для амнистии сегодня. Также, если рассматривают, облагают налогом бремя официальной экономики - 28 % валового внутреннего продукта, общая финансовая амнистия может быть, вносят в государственный бюджет больше чем 1.1 миллиард долларов в течение каждого года. AMEA qtisadiyyat nstitutu “Milli iqtisadiyyatın problemləri” (məqalələr toplusu) I Buraxılış, Bakı-Elm-2008, səh. 186-199
199 E. R. BAGIRZADEH Azerbaijan State Economic University Master Learning Centre, Doctoral Researcher THE WORLD EXPERIENCE OF USAGE FROM FINANCIAL AMNESTIES FOR LEGALIZATION OF HIDDEN ECONOMY In paper, the author researches financial amnesty as one of the tools of legalization of hidden economy in wide range. For the purpose, definition, genesis, purpose and principles of financial amnesty and its experiences in developed, developing and transition countries have explained and got many generalization. The author concludes that financial amnesty be able to apply in the any country correspond to its realities and possible to meet with many models of it in the world. He considers that every government must always be looked through these financial acts. Because of this is one of the important mechanisms of economical politics from point of view creation of the more suitable economical environment. Shows that if consider that Azerbaijan’s hidden economy become 15 % of GDP at least, then, there are potential financial resources of 4.5 billion USD for amnesty today. Also, if consider, tax burden of official economy is 28 % of GDP, general financial amnesty may be contribute to state budget more than 1.1 billion USD for every year. Yüklə 179,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|