ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 haqqında sovet və Azərbaycan tarixşünaslığında kök salmış müddəanı da şübhə altına alır. 12 Hərbi əməliyyatlar qəfildən və yetərincə intensiv surətdə Qazax-Ağstafa bölgəsində - Poylu körpüsü, Ağstafa stansiyası və Şıxlı kəndi istiqamətində artıq aprelin 29-da alovlandı. Hüseynovun Gegeçkoriyə aprelin 30-da göndərdiyi ilk notada hücum edən tərəfin Gürcüstan olduğu iddia edilirdi və tələb olunurdu: əks tərəf 24 saat ərzində Azərbaycan ərazisindən qoşunlarını çıxarmalıdır. Tələbin qəbul olunmaması ««casusbelli» (müharibəyə səbəb Ş.R.) hesab ediləcəkdir». 13 Gegeçkorinin yubanmadan göndərdiyi cavab notası hadisələrin bəzi mətləblərini anlamağa imkan verir. Gürcü notasında oxuyuruq: «... Bakıda yeni hakimiyyət, elan edilməsi anından etibarən Gürcüstan Demokratik Respublikasına münasibətdə düşmən mövqe tutmuşdur ki, bu da teleqraf və dəmiryol rabitəsinin dərhal kəsilməsində, bizim parovoz və daşıma heyətimizin yaxalanmasında və gürcü missiyasının həbsində ifadə olunmuşdur. Əlbəttə ki, belə vəziyyətdə Gür- cüstan hökuməti hərbi səciyyəli önləyici tədbirlər qəbul etməyə bilməzdi. Bu cür tədbirlərdən biri Poylu stansiyasının deyil Poylu körpüsünün tutulmasıdır. Kür çayı üzərindəki göstərilən körpü Gürcüstan hüdudlarındadır, deməli, bizim qoşunların Gürcüstan sərhədini keçməsindən söhbət belə gedə bilməz. Həmçinin Ağstafa stansiyası yaxınlığında bizim zirehli qatarımızın peyda olmasına dair sizin bəyanatınız da gerçəkliyə uyğun gəlmir... Bizim qoşun hissələrinin Şıxlı kəndini atəşə tutması barədə deyilənlər də doğru deyildir. Əslində qoşunlarımız Gürcüstan Respublikası sərhədləri daxilində Xram çayı üzərindəki Qırmızı Körpünü tutur, sizin qoşun hissələriniz isə buna maneçilik törədərək, körpüyə atəş açırlar». 14 Münaqişənin davam etdiyi müddət ərzində, yəni mayın 20-ci günlərinədək tərəflər arasında olmuş intensiv diplomatik yazışmaya bu cür təkzibedici ton səciyyəvi idi. Qənaətimizcə, konfrontasiya qarşı tərəflərin (opponentlərin) fərqli siyasi məqsədlərə can atımlarını kifayət qədər üzə çıxarırdı. Biz yuxarıda Qafqaz bolşevik liderlərinin Gürcüstanın da tezliklə sovetləşəcəyinə dair ümidlərinə toxunmuşduq. Bu mövzunu inkişaf etdirərək qeyd edərdik ki, Orconikidze iki dəfə -mayın 3 və 4-də V.İ.Leninə və İ.V.Stalinə XI Ordunun Gürcüstana daxil olmasına razılıq verilməsi barədə teleqramla müraciət etmişdi. 3 may tarixli teleqramda deyilirdi: «Hər şey nəzərə alınmışdır və yerinə yetirilməkdədir. Hadisələr elə inkişaf edir ki, 15-dən gec olmayaraq Tiflisdə olacağımıza ümid edirik». Mayın 4-də göndərilmiş teleqramda Orconikidze bildirirdi: «İkinci dəfə cavab verirəm: hadisələr elə (inkişaf edir ki, 12-dən gec olmayaraq Tiflisdə olacağımıza ümid edirik, bunun üçün hər şey edilmişdir...». 1 5 Orconikidzenin bu siyasi canatımı Azərbaycan bolşevik rəhbərliyində M.D.Hüseynov və Ə.H.Qarayevin simasında qızğın əks-sədasını doğurmuşdu, belə ki, sonuncuların Şərqə münasibətdə 1920-ci ildəki yuxarıda qeyd etdiyimiz inqilabi xəyallarına cavab verirdi. Bunu M.D.Hüseynovun Gürcüsta XİN-ə mayın 11-də ünvanladığı notası da müəyyən mənada təsdiqləyir:"«Müsavat hökuməti simasında 109 Antanta agentlərinin əsarətini öz üzərindən atan Azərbaycan zəhmətkeşlərinin tək bir arzusu vardır: Gürcüstanın fəhlə və kəndlilərini bu cür azad, gürcü hökumətini isə zəhmətkeşlərin hökuməti kimi görmək». 16 Gürcüstan hökumətinin əməllərinə gəldikdə isə onun obyektiv olaraq münaqişədə maraqlı olmadığı vurğulanmalıdır. Jordaniyanın Müəssislər Məclisində aprelin 30-da etdiyi nitqdən bəlli olur ki, artıq aprelin 27-də gürcü hökumətinə Azərbaycan hökumətinin hərbi yardım haqqında xahişi daxil olmuşdu. Gürcü tərəfi, Jordaniyanın sözlərinə görə, Azərbaycan xalqının müqavimət göstərəcəyi təqdirdə müvafiq addımlar atmağa hazır idi. Fəqət, «həmin gün saat 1 radələrində biz xəbər aldıq ki, bolşeviklər Xaçmaza gəlib çatmışlar, axşam saat 7- də isə onlar artıq Sumqayıt stansiyası... yaxınlığında idilər, yəni 6 saat ərzində 100 verst qət etmişdilər». Bu, gürcü rəsmilərində bolşeviklərin Azərbaycana xalqın razılığı ilə daxil olmaları haqqında təsəvvür aşılamışdı və onları hərbi əks-təsir göstərməkdən çəkindirmişdi. 17 Lakin gürcü hökuməti, hər halda, preventiv səciyyəli müəyyən addımlar atmışdı: strateji sərhəd məntəqələri olan Qırmızı və Poylu körpülərini, habelə bəzi sərhədyanı hündürlükləri tutmuşdu. Yeri gəlmişkən, bir faktı qeyd edək: indiki Qazax rayonunun Kür çayının sol sahilindəki Qarayazı və Ceyrançöl ərazisi çarizmin ədalətsiz inzibati bölgüsü nəticəsində Tiflis quberniyası tərkibinə düşmüşdü. Birinci fəsildə də qeyd etdiyimiz kimi, 1918-ci ildə Gürcüstan hökuməti almanların himayəçiliyi ilə öz faktiki sərhədlərini təsbit edərkən, qeyd olunan amildən yararlanaraq Kür çayının sol sahilində müəyyən rayonları öz nəzarəti altına almışdı. Ona görə də Poylu körpüsü 1920-ci ilin mayında (həmçinin 1921- ci ilin fevralında) sovet-gürcü hərbi qarşıdurması gedişində qarşımıza sərhəd məntəqəsi kimi çıxır. Qafqaz bolşevik rəhbərliyinin siyasi niyyət və məqsədlərinin məntiqi onu konfrontasiyaya sürükləyirdisə, analoji məntiq gürcü tərəfini münaqişədən yayınmağa vadar edirdi: belə qarşıdurmaya gürcülərin nə obyektiv marağı, nə də onu davam etdirmək üçün yetərli resurs bazası var idi. Bunu çaşqınlıq və anlaşılmazlıq notlarının çulğalaşdığı ilk gürcü bəyanatları da dolayısı yolla təsdiqləyir. Gegeçkorinin 4 may tarixli notasında oxuyuruq: « Gürcüstan xalqı Azərbaycan xal- qı ilə tam sülh və uzlaşma şəraitində yaşamışdır və onların qarşılıqlı münasibətlərində silahlı toqquşmaya dair bircə hadisə belə göstərilə bilməz. Yeni hakimiyyətin qısa mövcudluq müddəti ərzində sərhəd münaqişələrinin meydana çıxması faktı heyrət doğurur». 18 Beləliklə, 1920-ci ilin aprelin sonu - mayın əvvəllərində Azərbaycan- Gürcüstan sərhədinin əvvəlcə Qazax-Borçalı, sonra isə aşağıda görəcəyimiz kimi, Zaqatala-Sığnaq məntəqəsində meydana çıxmış hərbi toqquşmaların təşəbbüskarı başda Orconikidze olmaqla Qafqaz kommunist rəhbərliyi idi. Lokal müharibə kimi səciyyələndirə biləcəyimiz bu münaqişə Gürcüstanın sovetləşməsini gerçəkləşdirəcək vasitələrdən biri kimi nəzərdə tutulmuşdu. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|