Anab L m dali

 
 
4
fikirlerinin  gelecekte  bilimsel  temellere  dayandırılabileceğini;  ancak  çağının  araçlarının 
buna  imkân  tanımadığını  ileri  sürdü.  O,  bütün  temelleri ahlâkta  aradı. Bu konuda çağımız 
Mill’in yaklaşımından farklı değildir. Bu konuda daha tutarlı bir yaklaşım sergileyen Hume, 
bilim mantığı ile ahlâkın işleyişini birbirinden kesin bir dille ayırmıştır. 
Liberalizm, ortaya çıktığından beri bilimcilerin yaptığı gibi kendisine bilimsel bir 
temel  aramaktan/bulmaktan  ziyade  ahlâkî  bir  temel  bulma  uğraşında  olmuştur.  Bir  liberal 
için  bilimsel  teoriler  ne  söylerse  söylesin  bireyler  özgür  olmalıdır;  bilimsel  teoriler, 
mülkiyet  hakkı  ile  ilgili  ne  söylerse  söyleyin  liberaller,  daima  mülkiyet  hakkını 
savunacaklardır. Bilim adamları, kendiliğinden düzen ve piyasa düşüncesi hakkında ne tür 
bilimsel  verilere  sahip  olurlarsa  olsunlar  liberal  düşünce  daima  bu  fikirlerin  vazgeçilmez 
savunucuları  olacaklardır.  Liberalizm,  günümüzdeki  bazı  örnekler  dışında  bu  tür  bilimsel 
temellere  ihtiyaç  duymamıştır.  Ortaya  çıkışından  bu  yana  o,  genellikle  tarihsel  olarak 
kendisini  ahlâkî  bir  temele  dayandırma  iddiası  içinde  oldu.  Bu  yüzden  o,  geleneksel 
anlamda  bilimsel  gerekçelendirmelere  başvurmayı  uygun  bulmaz.  Liberalizm,  bilimsel  bir 
teoriden ziyade ahlâkî bir teoridir. 
Liberal  düşünürler,  bu  ahlâkî  yönü  muhafaza  etmek  kaydıyla  liberalizmin  farklı 
yönlerine eğildiler. Bazıları; özgürlük, sınırlı devlet, kanun hâkimiyeti gibi politik konulara 
daha ağırlık verdi ve buna “politik liberalizm” dendi. Bazı liberaller, malın serbest dolaşımı, 
gelir dağılımı, piyasa düzeni gibi konulara ağırlık verdi ve buna “ekonomik liberalizm” adı 
verildi.  Bazıları;  şüphecilik,  insan  doğası,  kendiliğinden  düzen,  akılcılık  gibi  konuları  ele 
aldı  ve  bu  tarza  da  “felsefi  liberalizm”  dendi.  Bu  dağılım,  bazı  ilkeleri  daha  önemli 
görmelerinden  veya  akademik  çalışma  sahalarının  farklı  olmasından  kaynaklanır.  Örneğin 
John  Rawls (1921–2002),  politika  üzerine  yazılar  yazan  bir  akademisyendi.  O,  bu  yüzden 
ilgisini “politik liberalizm” üzerine yoğunlaştırdı. Rawls, toplum olarak bir arada yaşamayı 
sağlayacak  bazı  temel  kuralların  nasıl  belirleneceği  konusu  ile  ilgilenir  ve  tüm  bireylerin 
üzerinde uzlaşabileceği karar alma yöntem ve mekanizması inşa etmeye çalışır. Rawls, bu 
mekanizmanın  toplumun  tüm  bireylerinin  ortak  zihin  durumlarına  dayanması  gerektiğini 
düşünür.  Bir  adalet  fikri,  ancak  rasyonel  seçim  ilkelerine  göre  ortaya  koyulur.  Rasyonel 
seçim  ilkesi,  toplumsal  ve  ekonomik  eşitsizlikleri  giderecek  ya  da  en  azından  herkesin 
üzerinde  uzlaşabileceği  türden  adalet  ilkelerini  elde  etmemizi  sağlar.  Rawls’ın  ortaya 
koyduğu ölçüler, bizi bazı temel toplumsal ve ekonomik ilkelere ulaştırır. Ulaşılan en temel 
ilke, diğer tüm kural ve ilkelerin (a) toplumda en az avantajlı durumda olanların en büyük 
menfaati elde etmelerini sağlayacak ve (b) tüm görev ve pozisyonların adil fırsat eşitliğine 
uygun bir şekilde toplumun tüm bireylerine açık olmasını sağlayacak türden olacaktır.
9
 
                                                 
9
  
John Rawls, A Theory of Justice, The Belknap Press, Cambridge, Massachusetts, 1971, ss. 83, 302, 409. 

---

 
 
5
Rawls’ın  yaklaşımı,  fayda  ve  kişisel  menfaat  gibi  kişisel  terimlerle  sonuçları 
gözetmek  gibi  amaçları  ahlâk  ve  adaletin  dışında  tutar.
10
  Bu  açıdan  o,  hakları  esas  alan 
deontolojik bir yaklaşım ortaya koyar. Rawls’ın adalet teorisinin üç temel amacı vardır: 1. 
Eşitliği ahlâkî bir ilke olarak koymak. 2. Toplumsal ve doğal eşitsizlikleri aza indirmek. 3. 
Yaptığımız seçimlerden doğan eşitsizliklere razı olmak. Rawls, tarafsız başlangıç noktası ve 
bilgisizlik peçesi gibi terimlerle bir hakkaniyetli toplum modeli oluşturmak ister. Bu açıdan 
onun ilgisi, daha çok politiktir ve ortaya koyduğu düşünce de politik liberalizmdir. 
saiah  Berlin  (1909–1997),  yazılarında  liberalizmin  felsefî  temelleri  üzerine 
düşünceler öne sürdü. Berlin’e göre liberal ilkeler, bazı felsefî düşüncelere dayanmaktadır. 
Ahlâkî  çoğulculuk,  Berlin’in  çalışmalarındaki  en  merkezî  kavramlardan  biridir.  Öncelikle 
onun ahlâk düşüncesi, iyi amaçların ve takdire şayan hayat biçimlerinin çokluğuna dayanır. 
kinci olarak bu amaç ve hayat biçimlerinin çatışması mümkündür. Üçüncü olarak çatışma, 
bazı  amaç  ve  hayat  biçimlerinin  birbiriyle  uyuşmasının  veya  herhangi  bir  hasar  meydana 
gelmeksizin bunların bir araya getirilmesinin imkânsız olduğunu gösterir. Dördüncü olarak 
bazı  amaçlar  ve  hayat  biçimleri,  mukayese  edilemez  veya  evrensel  bir  ölçüye  vurulamaz 
niteliktedir. Nihayetinde akıl, ahlâkî iyilerle ilgili kapsamlı bir sentez ortaya koyamaz.
11
 
Berlin,  liberalizmi  farklı  politik  ve  ahlâkî  düşüncelerin  bir  arada  çatışmadan 
bulunmasını  sağlayacak  düzen  olarak  görür.  Bu  yaklaşım,  çoğulcu  bir  bakış  açısını 
yansıtır.
12
 O, yaklaşımının rölâtivist olmadığını söyler. Fakat bu yaklaşım, ideal bir düzenin 
varlığını  kabul  etmemesi  nedeniyle  şüpheci  ve  agnostik  bir  epistemolojiye  dayanır.  Diğer 
taraftan  o,  politik  hayatı  ve  (negatif)  özgürlük  düşüncesini  insan  doğası  ile  ilgili  bazı 
tasvirler  üzerinden  açıklar.
13
  Liberal  ilkelere  felsefî  sorunlar  açısından  bakması  nedeniyle 
onun yaklaşımını felsefî liberalizm şeklinde tanımlamak mümkündür.  
Ludwig von Mises (1881–1973) ise kitaplarında daha ziyade ekonomik meselelere 
ve piyasa işleyişine ağırlık verir. Mises, ekonomideki planlamacı yaklaşımlara karşı serbest 
ticarete  (piyasa  ekonomisi)  ve  yabancı  yatırımların  önemine  vurgu  yapar  ve  ekonomik 
özgürlükler  olmadan  politik  özgürlüklerin  olamayacağını  ileri  sürer.  Ona  göre  piyasa 
ekonomisi,  toplumsal  iş  bölümünde  bireylerin  dayanışmasını  piyasa  yoluyla  sağlayan 
ekonomik  özgürlük  sistemidir.  Ekonomik  özgürlük  diğer  özgürlüklerden  farklı  bir  şey 
değildir. Piyasanın işleyişine müdahale, fiyatları belirleme, gelir dağılımındaki eşitsizlikleri 
gidermeye dönük vergilendirmeler, paranın değeriyle oynama (enflasyon) gibi uygulamalar 
                                                 
10
  
Rawls, age., s. 30. 
11
  
Claude J. Galipeau, Isaiah Berlin’s Liberalism, Clarendos Press, New York, 1994, ss. 58-9. 
12
  
Berlin’in  plüralizmi  için  bkz.  saiah  Berlin,  “ deal  Arayışı  Üstüne”,  Liberal  Düşünce,  çev.:  Mustafa 
Erdoğan, sayı 12, Ankara, 1998, s. 99; Mehmet Turhan, Nur Uluşahin, “ saiah Berlin’in Liberalizmi ve 
Değerlerin Plüralizmi”, Liberal Düşünce, sayı 45-46, 2007, s. 83. 
13
  
Galipeau, age., s. 48. 

---