Anab L m dali



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/101
tarix06.02.2018
ölçüsü4,8 Kb.
#26403
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   101

 
 
6
piyasa sürecini bozar ve ekonomik özgürlüğe zarar verir.
14
 
Liberalizm  için  bu  türden  farklı  sınıflamalar  yapmak  ve  bu  listeyi  daha  fazla 
çoğaltmak  mümkündür.  Ancak  bunların  hepsinde  ortak  bazı  temel  yönler  bulabiliriz. 
Serbest piyasa ekonomisi, bireysel özgürlük, kendiliğinden düzen, çoğulculuk gibi fikirler, 
liberal  düşüncenin  ortak  ilkeleridir.  Ayrıca  liberaller,  bu  ilkelerin  ahlâkî  bir  temel  sahip 
olduğunu  ya  da  düşüncelerinin  ahlâka  aykırı  olmadığını  iddia  ederler.  Fakat  onların 
üzerinde mutabık oldukları bu konuları temel bir ortak zihin yapısıyla savunduklarını veya 
temellendirdiklerini  söylemek  zordur.  Bu  yüzden  bu  çalışma,  bu  açıdan  liberal  ilkeleri 
ortaya çıkaran zihin durumunu ve bu ilkelerin ahlâkî statüsünü araştıracaktır. 
Birinci  bölüm,  ahlâka  temel  olan  ilk  nedenleri  konu  edinir.  Burada,  liberal 
düşünürlerin ahlâka ilk temel olarak düşündükleri nedenler ele alınarak onların bu konudaki 
zihin  durumları  çözümlenmeye  çalışılmaktadır.  Daha  önce  de  vurgulandığı  gibi  liberal 
düşünürler, ortak bazı düşünceleri savunuyor ve onların ahlâkî bir temele sahip olduklarını 
iddia  ediyor  olmalarına  rağmen  ilk  nedenler  veya  ahlâkî  bir  yargının  köklerinin  nerede 
aranması gerektiği konusunda birbirinden çok uzak bir yaklaşıma sahip oldular; kullanılan 
terimler ve gerekçelendirme biçimleri oldukça farklılık arz eder. Bu yüzden öncelikle birinci 
bölümün başında liberalizm ve ahlâk ilişkisini ele almanın muhtelif biçimlerine temas edilir. 
Liberalizme  dışarıdan  yöneltiler  eleştirilerden  ziyade  liberal  düşünürlerin  ahlâkî  bir  bakış 
açısına  sahip  olup  olmadıkları  ve  siyasî  düşünceleri  ile  ahlâk  anlayışları  arasında  bir 
paralellik  kurup  kurmadıkları  üzerine  durulur.  Burada  onların  açıkça  ahlâkî  bakış  açısına 
sahip olduklarını görürüz. Ancak onlar, iki farklı ahlâk düşüncesinden hareket ederler. 
Bu  anlamda  birinci  bölüm,  birbiriyle  eş-zamanlı  giden  iki  farklı  yaklaşımı  konu 
edinir.  Birincisi,  ahlâkın  ilk  temellerini  bazı  ahlâkî  olgularda  bulan  ve  bu  yüzden  ahlâkın 
doğrulama ve yanlışlamaya açık bir takım inançlara dayandığını ileri süren “inanç temelli” 
yaklaşımdır.  Bu  düşünce,  “inanç”  teriminin  doğasından  da  anlaşılacağı  gibi  ahlâka 
epistemolojik;  başka  bir ifade ile  “önermesel”  (doxastik) bir  temel  arar.  kincisi  ise  ahlâkî 
yargılara öncel olguların varlığını reddederek ahlâkın inanç modalitesinden (-dır) çok farklı 
bir değer modalitesine (-malı) sahip olduğunu ileri sürer. Ahlâk, olgularla değil bu olguların 
bireyler  üzerinde  bıraktığı  etkilerle  ilgilidir.  nanç  temelli  ahlâk,  bu  ikisini  birbirinden 
ayırmayı  yanlış  bulur  ve  birinin  diğerine  zorunlu  öncül  yapılabileceğini  savunur.  “Değer” 
veya  “duygu  temelli”  yaklaşım  olarak  isimlendireceğimiz  ikinci  yaklaşım  ise  bunları 
birbirinden  kesin  olarak  ayırır  ve  ahlâkın  ilk  temellerinin  bizim  içimizde;  duygularımızda 
olduğunu ileri sürer.  
Bu  tür  bir  çözümleme,  bizi  değer  terimi  üzerinde  durmaya;  değer,  olgu  ve  inanç 
                                                 
14
  
Ludwig  von  Mises, Economic Policy,  Free  Markets Books, New York, 2000, ss. 17, 37, 55;  Ludwig 
von Mises, Anti Kapitalist Zihniyet, çev.: Yusuf Şahin, Liberte yay., Ankara, 2004, ss. 36, 39, 54. 


 
 
7
arasındaki  ilişkiyi  irdelemeye;  inanmanın  bizdeki  tezahürü  ile  değer  vermenin  tezahürü 
üzerine  düşünemeye  sevk  eder.  nanmak,  bizde  istek  ve  beklentilerimizden  ayrı  olarak 
bulunan bir “yatkınlık” durumudur. Bir inanca sahip olmak, bilgiyle ilgili bazı süreçlerden 
geçmeyi  gerektirir.  Bu  süreç,  bizim  ona  nasıl  ve  ne  kadar  inanacağımızı  belirler.  nanç 
temelli  yaklaşımlar,  inançların  bizi  ahlâkî  davranışa  yönlendirmede  yeterli  olduğunu  ileri 
sürerler. Ahlâkî inançlar, bizi sorumlu yapar ve bize bazı ödevler yükler. Buna karşın değer 
biçmek, arzu ve beklentilerimize uygun karar almayı sağlayan bir “eğilim”dir. O, bizde bir 
eğilim  olarak  bulunur.  Ne  yapmamız  gerektiğine  ve  nasıl  davranmamız  gerektiğine  karar 
verdirten şey, duygulardır. Duygularımıza dair kararlar, beklentilerimize cevap verebilecek 
türden  yargılardır.  Birincisi  “doğru”  eylemle  ilgilenirken  ikincisi  “iyi”  eylemle  ilgilenir. 
nanç  temelli  yaklaşım,  doğrunun  iyiliğe  önceliği  olduğunu  savunurken  değer  temelli 
yaklaşım,  iyi  ve  doğru  arasında  bir  öncelik-sonralık  ilişkisi  olmadığını;  ahlâkî  yargılarda 
doğruluktan değil sadece “iyi”den bahsedilebileceğini ileri sürer. Doğru eylemin ölçütü ile 
iyi  eylemin  ölçütü  birbirinden  farklı  olacaktır.  Kant’ın  maxim’leri  ve  sözleşme  istiareleri 
doğru  eylem  ölçütünü  verirken  Mill’in  fayda  hesabı  ve  Hume’un  tarafsız  gözlemcisinin 
tasvibi iyi eylemin ölçütünü verir.
15
  
Birinci  bölümde  bunlarla  ilgili  çözümlemeler  ve  ahlâkî  yargıların  nitelikleri 
araştırılacaktır. Bu bölümdeki en genel amaç, liberalizm ve ahlâk tartışmaları ile ilgili inanç, 
değer,  olgu,  duygu,  yatkınlık, eğilim,  tavır,  tutum gibi  terimlere  dayalı bir  kavramsal  yapı 
ortaya koymaktır. Bu şekilde liberalizm ve ahlâk tartışmalarında çok fazla önemsenmeyen 
ve zihnin bir yargıya ulaşırken geçirmiş olduğu aşamaları tasvir ve analiz etmeye yönelen 
bu çalışma, liberalizm ve ahlâk ilişkisiyle ilgili kavramlara dayalı özgün bir tartışma zemini 
ortaya koymayı amaçlamaktadır. 
kinci bölüm, inanç ve değerlerin bir ahlâk düşüncesini nasıl gerekçelendirdiği ile 
ilgilidir.  nanç  ahlâkı  açısından  her  türden  inançlar  ahlâkî  olmadığı  gibi  değer  ahlâkı 
açısından da her türden duygular ahlâkî değildir. Liberal düşünürler, bazı gerekçelendirme 
(justification) türleri geliştirdiler. John Locke,  mmanuel Kant (1724–1804) ve John Rawls 
gibi düşünürler ve onların takipçileri, liberal ilkelerin adalet ilkelerinin bir gereği olduğunu 
ileri sürerler ve hakkın ve doğruluğun iyiliğe önceliği olduğunu savunurlar. Bu, insan doğası 
ve  insan  zihninin  işleyişi  konusunda  özcü  bir  yaklaşımı  ve  ahlâkın  bir  takım  inançlara 
dayandığı fikrini esas alır. Deontolojik diyebileceğimiz bu yaklaşım, liberal ilkelerin başka 
bir  şeyden (örneğin  barış,  refah,  mutluluk  gibi) dolayı  istenmesine  karşıdır.
16
  Bu  düşünce, 
                                                 
15
  
Bu konuda geniş bilgi için bkz. Nicholas Rescher, “Reasoned Justification of Moral Judgments”, The 
Journal of Philosophy
, sayı 55/6, 1958, ss. 248-255. 
16
  
mmanuel  Kant,  Ahlâk  Metafiziğinin  Temellendirilmesi,  çev.:  oanna  Kuçuradi,  Türkiye  Felsefe 
Kurumu  yay.,  Ankara,  1995,  s.  8,  9;  Rawls,  age.,  s.  30.  Özcülük  eleştirisi  ile  ilgili  olarak  bkz.  John 
O’Neill, Piyasa: Etik Bilgi ve Politika, çev.: Şen Süer Kaya, Ayrıntı yay.,  stanbul, 1998, s. 23. O’Neill, 
 


Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   101




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə