Anab L m dali

 
 
8
ahlâkı bir ödev; ahlâkî ilkeleri de emir ve yasaklar olarak görür. Bu yüzden bu düşünceye 
deontoloji; gerekçelendirme türüne ise “deontolojik gerekçelendirme” denir.  
Deontolojik  gerekçelendirme,  ahlâkî  inançları  ve  bunlara  bağlı  ödevlerimizi 
belirleyecek  karar  alma  yöntemi  belirleme  peşindedir. 
ki  türlü  deontolojik 
gerekçelendirmeden  bahsedilebilir.  Birincisi,  içselci  ya  da  tam  deontolojidir.  Bu  düşünce, 
ahlâkî inançların kendi başlarına bizi ahlâkî eyleme sevk etmeye yeterli olduğunu düşünür. 
kincisi ise dışsalcılık ya da kısmî deontolojidir. Kısmî deontoloji, ahlâkı inanca dayandırma 
konusunda  içselcilerle  uzlaşır;  ancak  gerekçelendirmenin  kendi  başına  davranışa 
yönlendirmesi  konusunda  farklı  düşünür  ve  bunun  için  bazı  haricî  unsurlara  ihtiyaç 
olduğunu savunur. Haricî unsurlar, ahlâkın doğasına ait olmayan; ama bizi ahlâkî davranışa 
motive eden unsurlardır. Bunlar, bireysel talepler ve arzular gibi duygusal nedenlerdir. 
kinci  bölümde  yine  farklı  bir  gerekçelendirme  şekline  temas  edilir.  Bu,  duygu 
temelli  bir gerekçelendirmedir.  Ahlâk,  bazı duygularımızı  tatmin  etmeyi  amaçlar.  O  halde 
ahlâkî davranış, onu yaptığımızda kendisiyle mutlu olduğumuz veya acıdan korunduğumuz 
davranışlardır. Ahlâk, bir takım sonuçları elde etme çabasıdır. Bu yaklaşıma da sonuççuluk 
(consequentialism)  denir;  bu  tür  gerekçelendirmeye  ise  “sonuççu  gerekçelendirme”  adı 
verilir.  Bu  tür  gerekçelendirmenin  bilinen  iki  şeklinden  bahsetmek  mümkündür:  ahlâkî 
duygu teorisi ve faydacılık. Sonuççu olarak nitelendirilen David Hume, Adam Smith (1723–
1790)  ve  J.  Stuart  Mill  gibi  düşünürler,  liberal  ilkelerin  bir  fayda  veya  mutluluk  artırma 
araçları olarak değerli olduklarını ve bu ilkelerin işlemesi için uygun bir yapılanmaya gerek 
olduğunu savundular. Temelde bu yaklaşım, ahlâkî iyiliği hak  ve doğruluğa önceleyen bir 
zihin yapısına dayanıyordu.
17
 Bu düşüncede gerekçelendirme, bir motivasyon sorunu olarak 
karşımıza  çıkar.  Motivasyon  sorunu,  ahlâkî  bir  duyguyu  geçerli  yapan  nedenlerin  aynı 
zamanda  ahlâkî  yargıya  uygun  davranmayı  sağlayan  nedenler  olduğu  ile  ilgili  bir 
tartışmadır. Aslında her iki sonuççu teori de büyük oranda ortak yaklaşıma sahiptir. Onlar, 
ahlâkta  duygu  ve  değer  temelli  bir  gerekçelendirmeye  girişir;  ancak  onların  hangi 
duyguların  ahlâkî  olduğu  ve  bunların  nasıl  tespit  edileceği  konusunda  bazı  farklı 
yaklaşımları vardır.  kinci bölümde bunlara yer verilir.  
Deontoloji ve sonuççuluk, liberal ilkelerin ahlâkî bir temeli olduğu fikrinde uzlaşır 
ve  bu  ilkeleri,  ahlâkî  temel  üzerinden  gerekçelendirmeye  girişir.  Hem  deontoloji  hem  de 
sonuççuluk  açısından  bir  ahlâk  düşüncesinin  liberal  ilkelere  önceliği  vardır.  Ancak  liberal 
düşünce  içerisinde  liberalizmin  ahlâkî  yönü  konusunda  kararsız  olan  veya  ahlâkın  liberal 
ilkelere  önceliğini  zorunlu  görmeyen  bazı  yaklaşımlar  da  vardır.  “Çoğulcular”  diye 
isimlendirebileceğimiz Friedrich A. von Hayek (1899–1992), Karl Popper (1902–1994) ve 
                                                                                                                                                   
bu kitabında aynı zamanda “piyasa” eleştirisi yapar. 
17
  
“ yi” ve “hak”kın birbirine önceliği konusunda bkz. Sandel, age., ss. 1, 3. 

---

 
 
9
saiah  Berlin  gibi  liberaller,  liberal  ilkeler  için  ahlâkî  bir  temelin  zorunlu  olmadığını 
düşünürler. Yalnız onlar, liberal ilkelerin işlemesi için bu ilkeleri ortaya çıkaran geleneksel 
ve ahlâkî süreçlerin çatışma olmaksızın bir düzen içerisinde bulunmasını ön koşul sayarlar. 
Aynı şey, tersinden de mümkündür; düzenin devamı için liberal ilkeler birer araçtır. Onlar, 
işlevlerinden dolayı değerlidir.
18
 Bu yaklaşıma, “optimum ahlâk” ya da “ikinci en iyi ahlâkı” 
da  denebilir.  Çünkü  onlar,  farklı  ahlâkî  düşünce  ve  yaklaşımların  var  olabileceği  bir 
toplumsal  yapıyı  önerirler  ve  bunun  için  de,  bazı  en  az  (minimal)  sınırlamalara  ihtiyaç 
olduğunu  ve  bu  sınırlamaların  da  bazı  optimum  kuralları  ortaya  çıkardığını  düşünürler. 
Liberal ilkeler, bu optimum kurallardır. 
Optimum  ahlâkın  farklı  bir  türünü  savunan  liberal  düşünürler  de  vardır.  Ludwig 
von Mises, Murray N. Rothbard (1926–1995), Henry Hazlitt ve Atilla Yayla, içinde sonuççu 
ve  deontolojik  unsurlar  taşıyan  farklı  bir  yaklaşımla  ahlâk  ve  liberalizm  ilişkisine  temas 
ederler.  Onlar,  liberal  ilkelere  ahlâkî  temel  aramaktan  ziyade  bu  ilkelerin  her  hangi  bir 
ahlâkî  düşünce  ile  çatışma  içinde  olmadığını  temele  alan  bir  yaklaşım  ortaya  koyarlar. 
Örneğin Mises ve Rothbard, liberal ilkelerle, özellikle piyasa düşüncesi ile ahlâkın ortak bir 
eylem mantığına sahip olduğunu ileri sürerler ve bunların birbirine yakın durduklarını iddia 
ederler.
19
 
Bu çalışma, liberalizm ve ahlâk ilişkisini bir zihin çözümlemesine dayalı olarak ele 
alır.  Bu  yüzden  liberal  ahlâk  teorileri  üzerinde  ayrıntılı  bir  tartışma  yapılmamış  ve  onlar 
bütün  yönleri  ile  ele  alınmamıştır.  Bu  çalışmaya  böyle  bir  amacı  da  ilave  ettiğimizde  iki 
sorunla  karşılaşırız.  Öncelikle  konuyu  bu  şekilde  ele  almak,  çalışmanın  insicamını 
bozacaktır; çünkü bir taraftan liberal ilkelerin gerisinde yatan zihin durumunu tasvir ederken 
diğer  taraftan  bu  ilkelerin  tutarlılığını  tartışmak  ve  eleştirisini  yapmak,  bir  anda  iki  ayrı 
uğraş  gibi  görünüyor.  Liberal  ahlâk  düşüncesini  konu  alan  yerli  ve  yabancı  birçok  eser 
vardır.  Her  okuyucu,  bu  çalışmada  ortaya  koyulan  bakış  açısını  bu  eserleri  okurken 
sınayabilir.  kinci olarak bu tür bir çaba, hacimli bir çalışmanın ortaya çıkmasını sağlayacak 
ve belki de asıl konunun satırlar arasında kaybolmasına sebep olacaktır. Böyle bir durumla 
karşılaşmamak için yakın dönemde ve günümüzde liberalizmin önemli temsilcileri sayılan 
bazı  düşünürlerin  fikirlerine  az  yer  verildi.  Optimum  ahlâk  düşüncesini  savunanlarla 
Richard M. Hare (1919–2002), Shelly Kagan, Derek Parfit ve Thomas Nagel (d. 1937) gibi 
önemli düşünürlerin bakış açısına fazla yer verilmedi. Ancak her okuyucu, buradaki bakış 
açısını onların eserlerini okuduklarında sınama imkânına sahip olacaktır. 
                                                 
18
  
Friedrich A. von Hayek, Kanun Yasama Faaliyeti ve Özgürlük II: Sosyal Adalet Serabı, çev.: Mustafa 
Erdoğan, Türkiye  ş Bankası Kültür yay., 1995, ss. 44, 45, 52. 
19
  
Ludwig von Mises, Human Action: A Treatise on Economics, William Hodge and Company Limited, 
London,  1949,  ss.  15,  92-5;  Murray  N.  Rothbard,  Man  Economy  and  State  ve  Power  and  Market, 
Ludwig von Mises Institute, Alabama, 2004, ss. 713, 1360-5. 

---