Anab L m dali

 
 
63 
bu  gerekli  değildir;  çünkü  ‘doğalcı  yanılgı’,  Moore’un  kastını  en  iyi  ifade  eden 
tamlamadır.  Çünkü  Moore,  “Tanrı  x’i  buyurmaktadır;  o  halde,  x’i  yapmalıyım  (veya  x, 
iyidir).” şeklinde bir akıl yürütmedeki hatanın, –dır’dan –malı’ya geçip geçmemekten öte 
iyiliği Tanrı buyruğunun doğal bir özelliği kabul etmekte yattığını ileri sürer. Çünkü ahlâk 
bize  ne  yapmamız  gerektiğini  söylemeden  önce  (izole  edilmiş)  kendinde  (aslî)  iyinin  ne 
olduğunu  söylemelidir.  Oysa  ne  metafizikçiler  ne  de  natüralistler,  kendinde  iyinin  ne 
olduğu  üzerinde  durmadan  ne  yapmamız  gerektiğini  söyledikleri  için  doğalcı  yanılgıya 
düşmüşlerdir. 
Moore,  iyiliğin  (değerin)  kendi  başına  evrensel  bir  ahlâkî  gerçekliği  olduğunu 
kabul  etmesi  nedeniyle  bir  tür  ahlâkî  realizmi  savunur.  Mamafih  olgu-değer  ayrımı, 
objektif ahlâkî gerçekliklerin ve bundan dolayı da evrensel bir ahlâkî gerçekliğin bulunup 
bulunmadığı  sorunu  ile  yakından  ilgilidir.  Olgu  ve  değeri  birbirinden  ayırmak,  objektif 
ahlâkî  gerçekliğin  inkârı  anlamına  gelir.  Çünkü  bu  ayrım,  olgusal  iddiaların  objektif  bir 
ş
ekilde doğru olmaları mümkünken ahlâkî ifadeler veya değer yargılarının sübjektif olduğu 
inancına dayanır. Olgu-değer ayrımı, standart bir biçimde bilişçi olmayan (non-cognitivist) 
yaklaşımlarda  görülür.  nançlarla  tavırlar;  bu  dünyaya  ilişkin  doğrularla  ilkelere  bağlılık, 
ayrı  ayrı  şeylerdir.  Biliş-dışıcılık  (non-cognitivism)  da  bir  anti-realizmdir.
167
  Bu  anlamda 
Moore,  olgu-değer  ayrımını  kabul  etmeyen  bir  bilişçidir  (cognitivist).  Nitekim  Moore, 
ahlâkın/insanî  eylemin  amacının  mümkün  olduğunca  aslî  iyiliği  artırmak  olduğunu  ileri 
sürer.
168
  O  ahlâkın  bir  amacı  olduğunu  düşünür;  bu  yüzden  Moore’a  ideal  faydacı  da 
denilir. Fayda hesabını kabul eder. Fayda hesabı, iyiliğin olgusal sayımı anlamına gelir. 
Moore’un  değer  teriminden  anladığı,  daha  önce  ortaya  koyulan  tanımdan  çok 
farklıdır.  O  değeri,  objektif  ve  önermesel  bir  tarzda  anlar.  Onlar  evrensel  gerçekliğe 
sahiptir. Bu yüzden onların olgusal bir şey olmadığı düşünülemez. Bu açıdan Moore’a göre 
iki tür –malı’dan bahsetmek mümkündür. Birincisi, ne yapmamız gerektiğini; ikincisi ise 
ne tür şeylerin kendi başlarına var olması gerektiğini bildirir. “Dünyadaki iyiliği artıracak 
ş
ekilde  davranmalısın.”,  birinci  türe;  “ yilik,  doğruluk,  güzellik  vs.  kendi  başına  şeyler 
olarak almalısın.” ikinci türe örnektir. 
Moore,  iyiliğin  eşyaların  aslî  özellikleri  olmadığını  söylerken  aslında  ahlâkî 
terimlerin  ahlâkî  olmayan  terimlerle  açıklanmasına  karşı  çıkar.  Örneğin,  iyiyi  mutlulukla 
veya  Tanrı  kelamıyla  açıklayamayız.  Ne  mutluluk  ne  de  Tanrı  kelamı,  ahlâkî  terimler 
değildir; ancak biz iyiliği, bir olgu durumuna veya bir eşyaya yüklenmiş bir özellik olarak 
görebiliriz.  Bu  olgu,  eşya  veya  şahısların  ahlâkî  durumunu  akıl  veya  duygu  yoluyla  elde 
edemeyiz. Ahlâkî olguların iyiliğini veya kötülüğünü sezgilerimiz vasıtasıyla kavrarız. Bu 
                                                 
167
  
Bond, age., s. 102. 
168
  
Moore, age, s. 26. 

---

 
 
64 
yüzden Moore’un ahlâk düşüncesine sezgicilik de denir. 
3.  Moore’un  görüşleri  kendisinden  sonraki  düşünürleri  etkiledi  ve  sezgicilik 
(Hastings Rashdall, Franz Brentano, J. M. E. McTaggart, H. A. Prichard, W. D. Ross ve C. 
D. Broad) yaygın ahlâk teorisi haline geldi. Ancak Moore’un iyi ile ilgili ortaya koyduğu 
analitik çalışmanın etkisi ile ahlâkî kavramların anlamları üzerine yapılan incelemeler, yeni 
bir disiplin altında daha sistemli bir şekilde ele alınmaya başlandı ve buna “meta–etik” adı 
verildi.  Moore’dan  sonra  ahlâkî  kavram  ve  yargıların  diğer  objeler,  olaylar,  olgular, 
nitelikler  veya  ifadelerle  olan  ilgisi,  sıkça  tartışılmaya  başlandı.  Moore’dan  bu  konuda 
ilham alan akımlardan biri de A. J. Ayer, C. L. Stevenson’ın başını çektiği duyguculuktu 
(emotivism).  Duygucular,  Moore’a  da  muhalif  olarak,  ahlâkî  olguların  varlığını  inkâr 
ettiler. Onlara göre tecrübenin konusu olan obje veya olaylarda ahlâkî bir takım nitelikleri 
gözlemleyemeyiz;  insanoğlu,  bu  gözlemi  yapabilecek  böyle  bir  duyuya  sahip  değildir. 
Duygucular bu deneye dayalı yaklaşımdan yola çıkarak ahlâkî yargıların ontolojik statüsü 
üzerine düşündüler. 1960’lara gelindiğinde duyguculuk, yetersiz bir teori olarak görülmeye 
başlandı  ve  R.  M.  Hare’ın  “evrensel  tavsiyeciliği”  (universal  prescriptivism)  onun  yerini 
almaya başladı.
169
  
Olgu-değer  ayrımının  savunucularına  göre  dünyadaki  olgu  durumlarının 
değerlerle  ilgili  olduğu  söylenemez  ve  değer  yargıları,  en  iyi  şekilde  saf  olgu  ifadeleri 
olmadan anlaşılır. Bu ayrım, 20. yy. ahlâkında önemlidir ve tartışma, değerlerin metafizik 
statüsü, değer epistemolojisi ve değer yargılarının “en iyi” özelliği üzerine sürdürülür. Bir 
olgu, gerçek olgu durumudur. Bir değer ise hem haz gibi iyi bir şey, hem de bir şeyin iyi 
olduğu konusundaki inançtır. Örneğin, haz benim değerlerimden biridir demek, ben hazzın 
iyi bir şey olduğuna inanıyorum demektir.
170
  
Bu ayrım bir de bilişçi ve anti-realist olan John Mackie (1917–1981)’de görülür. 
Biliş-dışıcılık da bir anti-realizmdir. Olgu ve değeri birbirinden ayıran yaklaşımlardan biri, 
Mackie’ninkidir. Mackie, dünyada değerlerin olmadığını kabul eder. Ona göre değerlerde 
bir  uzlaşmanın  olmaması,  değerlerin  olmadığını  açıklamanın  en  iyi  yoludur.  Değerin 
olgusal bir şey olmaması, bizi radikal bir seçme özgürlüğü ile karşı karşıya getirir. Bu, aynı 
zamanda varoluşçu bir yaklaşımdır.
171
 
Hare  da  olgu-değer  ayrımına  girişir.  Başka  bir  zorluk  da  Hare’ın  ahlâkî  ‘-malı’ 
analizinde ortaya çıkar. Hare’ın ilk dönem görüşüne göre “Ali’nin et yememesi gerekir.” 
buyruğu,  kabaca  “Ali’nin  et  yememesi,  kabul  ettiğim  genel  buyruklara  uygundur.” 
ifadesine eşittir.  Bu, bir vejetaryeni “Ali et yememelidir.”, şeklinde hüküm vermeye sevk 
                                                 
169
  
Peter Singer, “R. M. Hare’s Achievements in Moral Philosophy”, Utilitas, cilt 14, sayı 3, Edimburg, 
2002, s. 309. 
170
  
Crisp, agm. 
171
  
Crisp, agm. 

---