Anadolu Aydınlanma Vakfı Sosyal ve Kültürel Bülteni • Sayı 53 • Ekim 2014 • Ücretsizdir
Yüklə 242,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Platon’un Eczanesi
- BİZİM SAHAF Hazırlayan: Ayşe Doğu Mağara
- Seçerek Olmak – Olarak Bulmak
7 Aylık Düşünüyorum Bülteni Anadolu Aydınlanma Vakfı
Jacques Derrida Yayınevi: Pinhan Yayıncılık / Felsefe Dizisi
128 sayfa
İnsan bedeninin girişlere, sızmalara açık geçirgen doğasını düşünürken akla gelen fiillerden biri: zerk etmek. Felsefe tarihi, insan bedeniyle birlikte ruhunun da deva bulmak, şifaya kavuşmak için eczaya ihtiyacı olduğunu söyleyen filozoflarla dolu, Sokrates’in hilafına. Sonu gelmez tartışmalara yol açan bu mesele Platon’un Phaedrus’unda açığa çıkmıştır. Derrida, bu tartışmaya, mitle felsefenin iç içe geçişini vurgulayarak sıra dışı bir katkıda bulunuyor: Yazı mitolojinin ve felsefenin dediği gibi ruha zerk edilen bir zehirse söz nedir? Sözün suç ortağı yazı! Söz de ruha zerk edilmiyor mu? Söz de yazı da doğaya kafa tutuşun ta kendisi değiller mi? Bedeni ve ruhu da olağan seyrinden uzaklaştırmıyorlar mı? Acılarını dindireyim derken onları zehirlemiyorlar mı?
Sözü Jacques Derrida’nın Platon’un Eczanesi’ni Türkçeye kazandıran Zeynep Direk’e bırakalım: “Bugün Platon’un Eczanesi’ni sadece yorumlama pratiği, Platon’un metninin dramatik sunumuna, kavramsallığına, hareketine gösterdiği dikkat için bile sevebilirdik. Üstada göre okuma da bir yazmadır; okur metne kendi ipliğini katmadan onu bir anlamda dokumadan okuyamaz. Bu yüzden bir metnin tek bir anlamı olamaz; her iplikle, her okurla anlam da çoğullaşır.” (Tanıtım Bülteninden) Platon Frederick Copleston Yayınevi: İdea Yayınevi 160 sayfa PLATON, dünyanın en büyük felsefecilerinden biri, Atina’da büyük olasılıkla İ.Ö. 428/7 yılında, seçkin bir ailede doğdu. Ona başlangıçta Aristokles dendiği ve Platon adının ancak daha sonra gürbüz yapısı nedeniyle verildiği söylense de, Diogenes Laertius’un bu sözlerinin doğruluğu kuşkuludur. İki kardeşi, Adeimantus ve Glaukon “Devlet”te görünürler, ve ayrıca Potone adında bir de kızkardeşi vardı. Platon üvey babasının evinde yetiştirildi ve Periklesci rejimin gelenekleri içinde eğitilmiş olmalıdır. Platon’un demokrasiye karşı daha sonraki eğilimini her ne olursa olsun yalnızca yetiştirilmesine bağlamak çok güçtür; bu olumsuz eğilim Sokrates’in etkisi tarafından, ve her şeyden çok Sokrates’in demokrasinin ellerinden gördüğü davranış tarafından yaratılmıştır.
mağaranın duvarına hayvanları taştan oydum kükrediler karanlıkta türkülerle karşı koydum karanlıktı mağara ışığı taştan oydum üşüyordum bir de güneş koydum aşk oydum mağaranın duvarına aşk oydum ağrıdı taşlar yarıldı mağara
içimdeki mağarada kurumuş ölüler yatar zehirle gülen zümrüt bir zaman beni uğurlamaya gelen haramîler içimdeki mağarada bir yığın kitap var bakınca yakından tasvirlerin gözleri oynar ve konuşur hepsinin yüzleri benim yüzüm gibi ve gözleri benim gözüm gibi
8 Aylık Düşünüyorum Bülteni Anadolu Aydınlanma Vakfı
Olarak Bulmak Mustafa Alagöz Özgürlük kavramı gerçek edimselliğini in- sanda bulur. Seçim yapmak aynı anda seçim yapmamayı da içerdiği zaman özgürlük ya- şanan bir olgu haline gelebilir. Çünkü ancak o zaman özgür irade var olabilir. Seçim yapmak iradesi canlı cansız tüm varlıkların doğasında vardır. Bir bitki topraktan hangi mineralleri alacağını seçer. Tek hücreliden omurgalıya kadar her hayvan neyi yiye- ceğini seçer. Kimyasal elementler de bile- şiğe girerken birbirlerini seçerler. Burada seçimden kast edilen doğal yasalar altında tüm varlıkların ilişkilerinde bir karşılıklılık olduğudur. Doğal seçimlerle gerçekleşen doğal evrim, bilincin ortaya çıkmasıyla sonlanmıştır. Doğanın evrimi, sonunda bilinci var ettiğin- de artık gelebileceği sona gelmiştir. Evrim derken var oluş yasalarındaki aşamalı süreci kastediyoruz. Yoksa canlı cansız varlıkların zamanla biçim değiştirmelerini, yeni formlar altında ortaya çıkmalarını değil. Varlığın bu alanında ne kadar değişim olursa olsun, ne kadar yeni formlar belirirse belirsin, onların özünü oluşturan doğal zorunlu ilişki düze- nekleri –yasalar– değişmez. Sonuçta fiziksel ve biyolojik yasalılık aynı şekilde hükmünü sürdürür. Bilincin ortaya çıkmasıyla bu do- ğal şaşmazlık kırılmıştır, başka bir ifadeyle insanın ortaya çıkışıyla doğa kendi içinden kendine aşkın bir varlığı yaratmış oldu. Bu ne anlama gelir? İnsan doğal zorunluluk- ların hükmüne aşkındır. Başka bir ifadeyle doğanın yasalarını bilir ve kendi amaçları yönünde kullanabilir demektir. Amacımız insanın doğayla ilişkilerinde nelere muktedir olduğunu değil, kendi ger- çekliğiyle nasıl buluşacağını, her an yitik durumuna düşen benliğiyle nasıl buluşacağı- nı, dahası kendi kendini nasıl inşa edeceğini tartışmaktır. Akla hemen şu soru gelmeli: Peki, insan kendi kendini neden inşa etsin? Bu bir görev mi, zorunluluk mu, yoksa onun iradesine –seçimine– kalmış eylemli bir süreç mi? Bu- rada inşa derken açıktır ki beden –biyolojik varlık– kast edilmiyor. Beden doğaya aittir ve orada tümüyle doğal süreçlerin hükmü geçerlidir. Ancak insan bunun ötesinde se- çim yapan, amaçlar edinen, tasarımlar oluş- turan, onaylayan, reddeden, değerler üretip adaleti ve özgürlüğü arayan bir varlıktır. Bu ve benzeri kavramlar doğada yoktur ve doğal süreçlerle üretilemez. Ancak insanın bilinçli-iradi eylemliliği ile gerçeklik kaza- nabilirler. Bu ve benzeri tüm kavramlar baş- langıçta soyut, yalnızca bir potansiyel, ken- dini insan üzerinden açığa çıkarmak gibi bir enerjiye sahiptirler. Bu mahiyetleriyle insanı içten içe uyarır, eyleme ve arayışa iterler. Bu durumda yukarıda sorduğumuz sorulara şöyle cevap vermenin yolları açılır: İnsanın kendini inşa etmesi bir görev mi? Hayır. Bir zorunluluk mu? Hayır. Ancak insanı kendisi- ni inşaya zorlayan dürtülerin varlığı zorunlu; bunları gerçekleştirmek için harekete geçip geçmemek seçime bağlı. İnsanın özü, tarihsel deneyimler ve günlük yaşamın deneyimleri bize şunu gösteriyor: hiç kimse hayvani yanıyla ilgili değil ama potansiyel insani dürtüleriyle ilgili olarak bir seçim yapmaktan kaçınamaz. Çünkü seçim yapmamak da bir seçimdir. Ve neyi seçersek o bizim kaderimiz oluyor; seçimlerimizin sonuçlarından kaçınamayız. Seçimde öz- gürüz, fakat seçtiklerimizin mahkûmuyuz. Bu anlamda insan attığı her adımda “özgür- lük-zorunluluk” kutuplarının birliğini ve gerilimini yaşar. Bilinç, bireyselliği ortaya çıkarır. Bireysellik bilincin ışığında, iradesinin yönlendirme- sinde eylemlerin yaratımıyla sorumluluk kazanır. Kendi çekirdeğinin tohumundan filizlenip meyvesini verir. Benlik tohumun- dan ortaya çıkan filizlerin rengi, kokusu ve meyvesinin nasıl olacağı bireyin niyetine, seçimlerine, eylemlerine bağlıdır. Bu nokta- da kimse bir başkası için bir şey yapamaz. Toplumsal gelişmeye bağlı olarak özgür bi- rey ortaya çıkar. Bu özgürlük ortamı gelişti- ği ölçüde insanın seçim yapma sorumluluğu da o ölçüde artar ve bu durum bir varoluşsal gerilim yaratır. Yalnızlık, dışlanma endişesi, başarısız olma kaygısı gibi pek çok geri- limli enerji canlanmaya başlar. Bu noktada “özgürlük korkusu” hissedilir. Özgürlüğü keyfilikten ayıran ölçü budur; özgür iradey- le sorumluluk üstlenmek. Bu sorumluluğu üstlenmekte tereddüt eden insan tedirgin olur. Onun için insanlar sorumluluğu başka- larına atarak rahatlamaya çalışırlar. Aidiyet- ler bu durumda önem kazanırlar. Toplumsal yaşamda ideolojilerin, inanç sistemlerinin çekiciliği buradan kaynaklanır. Çünkü aidi- yetin geniş koruyucu şemsiyesi kişiye belirli bir güvence verir. İster kendi özgür irade- mizle seçim yapalım, ister bir yerlere ait olarak yaşayalım, içimizde “kendimiz olma” itkisini hissederiz. Her durumda sorumluyuz ve sorumluluklarımızı kendi aklımız, irade- miz ve yetilerimizle hayata geçiririz. İnsan- laşma kendi asli yetilerimizi, yaratıcılığımızı açığa çıkarma, özgür ve özgürleştirici ey- lemler yapabilme, adalet ve özgürlük adına bedel ödemeyi göze alabilme yolculuğudur. Bunun için temel değer "Hakikate sadakattir. Hakikat bilginin bilinen şeye uygunluğu, sa- dakat ise yaşama hakikatin yönlendirmesi ve onun yarattığı içsel disiplinle katılmaktır". Burası insanın trajik yanını bize gösterir. Çünkü hakikate sadakatle bağlı kalarak ya- şamamızı sağlayan aynı yetiler bizzat tersini de yapabiliyor. Bir bedenimiz olmasıyla içgüdülerin, nef- sani arzuların uyarısı ve baskısı altındayız. Bu bizi sürekli bencilliğe, egemenliğe, sal- dırganlığa, ele geçirip gasp etmeye yöneltir. Ancak bu yıkıcı enerjiler karşıtını da kendi içinde barındırır. Eşitlik, adalet, hakkaniyete sadakat gibi. Kabaca bir ayrım yaparsak nefsani dediğimiz yaşam enerjileri ve eği- limler doğal ve kendiliğinden; ikinciler ise tinseldir. Tinselden kasıt, ancak insanın bilinçli gayretleri ile hayat bulabileceğidir. Trajedimiz burada. Her iki varoluş yetileri ve enerjileri içimizde. Bizi yukarıya –tinsel- liğe– taşıyacak yetiler aynı zamanda aşağı- ya, arzuların köleliğine de çeker. Her iki yöne kayma olanağının olması bilinçli bir iradenin ve bunu gerçekleştire- cek donanımın varlığına da işarettir. İnsan bu kutupsallığın yarattığı gerilimi içinde duyumsar. Böylece kendini bilmesi, farkın- dalığını canlandırması için gerekli uyarıyı kendinden almış olur. Bu uyarıya kulak vermek insanın “kendini bilme” yolculuğu- nun başlangıcıdır. Kim ve ne olduğumuzu bilmek aynı zamanda dışımızdaki dünyayı da bilip anlamamızla birlikte yürür. Ancak insan bu yolculuğa hep kendinden başlamalı ve kendine dönmelidir. Çünkü her insan kendi içinde bir dünya ve evrenin içinde bir merkezdir. Hem dünya hem merkez. Bu iki olgu her insanda bir birlik oluşturur, çünkü merkez olduğunu ve bir Dünya olduğunu fark eden aynı benliktir. Kendini bilmek öncelikle insanın kendi kendine hesap verebilir olmasıdır. Bu du- rum insanı hayata karşı da hesap verebilme olgunluğuna taşır, onu daha masum, daha açık, dönüşen ve dönüştüren özne kılar. Bu açıklığa gelebilmek, masumlaşmak insanın kendine olan güvenini arttırır; daha tutkulu, kendi içinde daha uyumlu, bütünlenmiş, duyarlı ve sorumlu bir kıvama getirir. Peki nasıl? Öncelikle genel geçer bir ilke olarak şunu söyleyebiliriz: İnsanın bilinçli gayretleri yoluyla. Ancak burada yolculuk tinseldir ve ilkeli olmak durumundadır. Tin- seldir çünkü bilinçli, seçimli bir eylemlilik sürecidir. İlkeli olmak zorundadır, çünkü nefsin insanı her an her yöne çeken dağıtıcı, bencil ve yıkıcı yönelimlerine ancak bu şe- kilde karşı konulabilir. İçimizdeki karmaşayı düzeltmek yaşam enerjimizin kendi özümü- ze uygun şekilde akışı sağlanabilir. Bunun için önemli olabilecek birkaç nokta dikkate sunulabilir. İlk olarak sık sık ölümü hatırlamak. Bu söy- lem ilk bakışta soğuk ve itici gelebilir. Han- gi etki uyanırsa uyansın, ama ölüm kesindir. En kesin olan bu hakikati hep bilincimizden uzak tutmaya, onunla yüzleşmemeye ısrarla Yüklə 242,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|