Andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti psixologiya kafedrasi

 

1.3. MULOQOT - IJTIMOIY PSIXOLOGIK VOQELIK SIFATIDA 

 

 

Muloqot  shaxslararo  munosabatlarning  shunday  ko’rinishidirki,  uning  yordamida 

odamlar bir-birlari bilan o’zaro ruhiy jihatdan aloqaga kirishadilar, o’zaro axborot almashadilar, 

bir-birlariga ta’sir o’tkazadilar, bir-birlarini his qiladilar, bir-birlarini tushunadilar. 

 

SHuning uchun muloqot ijtimoiy psixologik hodisa sifatida ijtimoiy turmushning barcha 

sohalarida  ishtiroq  etib,  hamqorlik  faoliyatining  moddiy,  ma’naviy,  madaniy,  emotsional, 

motivatsion  qirralarining  ehtiyoji  sifatida  vujudga  keladi.  Insonda  yuzaga  keladigan  har  xil 

ehtiyojlarni maqsadga muvofiq ravishda qondirish muloqot maromiga bog’liq bo’lib. shaxslararo 

munosabat,  barkamol  avlod,  komil  inson  g’oyalarini  anglatadi.  Muloqot  muvaffaqiyatining 

negizi  shaxsning  ruhiy  dunyosi,  ehtiyojlari  motivatsiyasi,  harakter  hislati,  individual-tipologik 

---

6 

 

xususiyati, qobiliyati, e’tiqodi kabi insonning fazilatlari, sifatlari namoyon bo’lishi, rivojlanishi 

hisoblanadi.  Muloqot  jarayonida  muloqotdoshlarning  tasavvurlari,  qiziqishlari,  his-tuyg’ulari, 

ko’nikmalari, voqelik natijasini  oldindan sezish, payqash, ta’sir o’tkazish  uslubi   tarkib  topishi 

mumkin. 

 

 Muloqot  tashqi  ta’sirlar,  namunalar  asosida  o’zini-o’zi  tuzatish,  qayta  tarbiyalash, 

shaxsiy imkoniyatini ruyobga chiqarish uchun puxta zamin hozirlaydi, komillik sari yetaklaydi.  

 

Barkamol  insonlarning  muomala  maromi,  mulohaza  yuritish  uslubi,  munosabatga 

kirishish  o’quvchanligi,  vaziyatdan  chiqish  salohiyati  ham,  boshqa  odamlar  tomonidan  taqlid 

qilinadi  va  hayot  tajribasida  unga  rioya  etib  yashaydi.  Odamlar  o’rtasidagi  shaxslararo 

munosabat  jarayonida    g’ayritabiiy  ijtimoiy  holat  yoki  hodisaga  ongli  tayanish  -  o’zini  -  o’zi 

mukammallashtirish,  o’zini  -  o’zi  ruyobga  chiqarish,  o’zini-o’zi  boshqarish,  o’zini  -  o’zi 

baholash,  o’ziga  -  o’zi  buyruq  berish  shaxsning  ruhiy  dunyosida  muhim  kamolot  bosqichidir. 

SHuning  uchun  ichki  va  tashqi  taqlidning    tushunish  hamda  ularni  bosqichma-bosqich  egallab 

borish  -  bo’lg’usi  mutaxassisning  kasbiy  tayyorgarligi  hamda  barkamol  shaxs  sifatida 

shakllanishining garovidir. 

 

Muloqotga  kirisha  olmaslikning  asosiy  sababi  -  bu  o’zini  -  o’zi  ortiqcha  yoki  past 

baholash tufayli o’ziga va uni qurshab turgan odamlarga noto’g’ri munosabatdir. Buning oldini 

olish  imkoniyatlari  mavjud  bo’lib,  asosan  quyidagilarga  ahamiyat  berish  ijobiy  samaralar  sari 

yetaklaydi: 

 

1) hamqorlik  faoliyatida, muloqotlar tizimi orqali muloqot jarayonining barcha a’zolari 

o’rtasida  insonparvarlik  munosabatlarini  tashkil  qilish,  emotsional  muhitni  taqqoslash 

imkoniyatini yuzaga keltirish. 

 

2)    muloqotda  ichki  munosabatlar  tizimida  har  bir  a’zoning  qulay  pozitsiyasini 

ta’minlashga qaratilgan  tadbirlarni amalga oshirish. 

 

3)  insonning  muloqot  xususiyatlari,  maromi,  usullari,  shakllari  to’g’risidagi  axborotni 

egallashga oid maxsus mashg’ulotlarni  uyushtirish. 

 

4)  shaxslararo  munosabatlar  va  muloqot  usullariga    mo’ljallangan  ishbilarmonlik 

o’yinlari, psixodrama, trening tizimini yaratish. 

 

L.  S.  Vigotskiy,  A.  N.  Leontьev,  A.R.  Luriya,  D.B.Elьkonin,  A.  V.  Zaporojets,  M. 

I.Lisina  tadqiqotlarida  ko’rsatilishicha,  bolaning  dastlabki  ijtimoiy  ehtiyojlaridan  biri  -  bu 

muloqotga nisbatan ehtiyojdir. A.V.Zaporojets va M. I. Lisinalar tadqiqotlarida ta’kidlanishicha, 

bolalarning kattalar bilan muloqotga kirishish ehtiyoji 7 yoshgacha bir nechta bosqichlar tarzida 

rivojlanib boradi: 

 1) e’tibor va hayrixohlikka ehtiyoj paydo bo’ladi; 

 2) kattalar bilan hamqorlik qilish ehtiyoji tug’iladi;  

 3) avvalgi barcha ehtiyojlarga kattalar tomonidan hurmat qilish ehtiyoji tug’iladi; 

 4)  maktabgacha  tarbiya    yoshidagi  bolada  atrofdagilar  bilan  o’zaro  bir-birini  tushunish 

ehtiyoji vujudga keladi. 

 

Xullas,  inson  o’zini  idora  qilish,  turli  vaziyatlarda  o’zini  tutish  fazilatlari 

o’zlashtirilayotgan  davrda  ba’zi  bir  qoidalarga  rioya  qilsa,  hamqorlik  fazilatida  ma’lum 

yutuqlarga erishadi: 

 

1.  Ijtimoiy  hodisalarning  tashqi  voqe  bo’lishi  nafaqat  ichki  ruhiy  holat  va  uning 

mazmunini aks ettiribgina qolmaydi, balki ikki tomonlama aloqa tufayli mazkur jarayon yuzaga 

keladi.  

 

2.  Ixtiyoriy,  faol  diqqatning  tashqi  ob’ektlarga  yo’naltirilganligi  va  to’planganligi  turli 

omillar  ta’siri  tufayli  samaradorlik  darajasini  pasaytiradi,  asabiy  holat  ishchanlikni  kamaytirib 

muloqot maromiga putur yetkazadi. 

 

3.  Inson  o’zini  erkin,  ozod,  bemalol  his  etish  hislatini  o’zlashtirish  uchun  jismoniy 

keskinlik,  asabiy  taranglik,  aqliy  zo’riqish  orqali  ko’zlangan  maqsadiga  yetishi  mumkin 

(E./oziev. Muomala psixologiyasi. T.2001 23-bet). 

 

Yuqoridagi  qoidalarga  barcha  talabalar  rioya  qilib,  gavdalarini  to’g’ri  tutish,  muammoli 

vaziyatlarga  va  muloqot  maqsadiga,  maromiga  mutanosib  tushadigan  hodisalar,  holatlar, 

---

7 

 

sharoitlar,  muayyan  muhit,  mazmunli  harakatlar,  imo  -  ishoralar,  mimika,  pantomimika  ustida 

ishtiyoq  bilan  shug’ullansalar,  yengil  tabassum,  iliq,  miyig’ida  kulish,  chiroyli  yurish  kabi 

mashqlarni  amalga  oshirsalar,  noverbal  nutq  yordami  bilan  shaxslararo  munosabatni  to’g’ri 

yo’lga qo’yish imkoniyatiga erishadilar. Atrofdagilarda yoqimli taassurot qoldirish, ularda mehr 

-  muhabbat  tuyg’usini  o’yg’otish    muloqotdosh  tanlashga  imkon  tug’diradi.  Jismoniy  va 

ma’naviy  jihatdan  erkinlikka  erishish  o’ziga  ishonch  tuyg’usini  yuzaga  keltirsa,  mustaqillik 

muloqotda teng huquqli sherik bo’lishga shart-sharoit yaratadi. 

 

 

1.3