Andijon mashinasozlik instituti


G‟arb  Uyg‟onish  davri  va  falsafiy  tafakkurning  rivojlanish  xususiyatlari



Yüklə 3,89 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə50/450
tarix15.01.2022
ölçüsü3,89 Mb.
#82889
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   450
Andijon mashinasozlik instituti

 
 G‟arb  Uyg‟onish  davri  va  falsafiy  tafakkurning  rivojlanish  xususiyatlari. 
Bu    insoniyat    tarixida    yuz  
bergan    eng    buyuk    ilg`or    taraqqiyot    davrlaridan    biri    edi.    Uyg`onish  davrida  hayotning  hamma  tarmog`ida 
muhim, ilg`or, hatto aytish mumkinki, inqilobiy o`zgarishlar yuz berayotgan edi.  
Uyg`onish    davrida    yevropada    falsafaning    rivojlanishi  katta    hissa    qo`shganlardan    biri    nemis  Nikolay  
Kuzanskiydir    (1406-1461).    Kuzanskiy    ta`limoticha,    xudo    hamma  narsalarda    mavjud,  shuningdek,    hamma  
narsalar    xudoda    mavjud.    Eng    oliy    haqiqatlarni    bilish,    sxolastik    fikrlash    bilan  emas,  balki,  tajriba  asosida 
amalga oshadi.  
U  xudoni  borliqning  oliy  va  yagona  asosi  deb  hisoblaydi.  Bu   masalada  Kuzanskiy  shunday muhim  
kosmologik  fikrlarni  bayon  qiladiki,  hatto  ma`lum  darajada  uni  Kopernik  va  Brunolarning o`tmishdoshi deb 
hisoblash mumkin. Ikkinchi masala  esa bilish nazariyasiga nisbatan uning butunlay yangicha yondoshishidir. Ushbu 
masalalar  bo`yicha  Kuzanskiy  tomonidan  ilgari  surilgan  g`oyalar  ayrim  hollarda  XVIII  asr  oxiri  va  XIX  asr 
boshidagi nemis filosoflari tomonidan bayon qilingan fikrlarning debochasi edi.  
Filosofiya  va  fan  rivojlanishiga  eng  katta  hissa  qo`shgan  uyg`onish  davrining  mutafakkirlaridan  biri  polyak 
olimi    Nikolay  Kopernikdir  (1473-1543).  Ma`lumki,  fan  tarixida  Kopernik  o`zining  fanda  tub    o`zgarish    yasagan  
geliotsentrik  ta`limoti  bilan mashhur  bo`lgan.  Uning  ta`limoticha,  insonlar tomonidan  kuzatiladigan  quyosh  va  
yulduzlarning    harakatlari    aslida    yerning    o`z    o`qi    atrofida    kundalik  aylanishidan    va    quyosh    atrofida    yillik  
aylanishidan    iborat.    Bizning    planetamizning    markazi    yer    emas,  quyoshdir.    Kopernikning    buyuk    kashfieti  
dunyoga  teologik  qarashga  zarba  berib,  tabiatshunoslikda to`ntarish  yasadi.  Bu  kashfiyot  Bibliyaning  dunyo  
tuzilishi    haqidagi    va    o`zgarmas      deb   tanilgan  ta`limotiga    zarba   berdi.    Agar    yer    olamning    markazi    emas,  
balki    Quyosh    atrofida    aylanuvchi  planetalarning  biri  bo`lsa,  unda  dunyoni,  koinotni  maqsadga  muvofiq  xudo 
tomonidan odamlar uchun yaratilganligi haqidagi talimot asossiz bo`lib qolardi.  
Kopernikning  geliotsentrik  nazariyasidan  chuqur  ilmiy  xulosalar  chiqargan  mutafakkirlardan  biri  italiyalik  
Jordano  Brunodir  (1548-1600).  U  Neapol    yaqinida  tug`ilgan.    O‘zining  ilg`or  fikrlari  uchun  Bruno  dahriylikda 
ayblanadi va cherkovdan haydaladi. Italiyadan qochishga majbur bo`ladi. Uzoq vaqt Shvetsariya, Frantsiya, Angliya 
va Germaniyada quvg‘inda  yuradi. 1592 yilda Bruno italiyaga qaytib keladi, lekin cherkov inkvizitsiyasi tomonidan 
ushlanib turmaga solinadi. Qiynoqlarga qaramasdan,  u o`zining ta`limotidan voz  kechmaydi,  natijada qatl  etishga 
huqm qilinadi, 1660 yil qu fevralda Rimda Gullar maydonida yoqib o`ldiriladi.  
Bruno    geliotsentrik    nazariyani    himoya    qilish    va    targ`ib    qilish    bilan    cheklanib    qolmaydi.    U 
tabiatshunoslik  tajribalarini  hisobga  olib,  bir  necha  muhim  nazariy  xulosalar  qildiki,  ular  filosofiyani  yana    ham  
boyitdilar.  Bruno  ta`limoticha,  haqiqiy  filosofiya  ilmiy  tajribaga  suyanishi  kerak, sxolastikani tugatish kerak, 
uning  ta`limoticha,  koinot  yagona,  moddiy,  cheksiz  va  abadiy.  Juda  ko`p  dunyolar  bizning  quyosh  sistemasidan 
tashqarida mavjuddir. Biz ko`rib turgan narsalar koinotining eng kichik bir qismidir. Yulduzlar  - bu boshqa planeta 
sistemalarining  quyoshi  yer  -  cheksiz  dunyoning  kichik  bir  zarrasi.  Demak,  Bruno  tabiy-ilmiy  qarashlarida 
Kopernikdan  ilgarilab  ketib,  koinotning  cheksizligi  haqidagi  fikrni  aytadi,  Kopernik  esa  koinotni  chekli  deb 
hisoblagan edi. Bruno Kopernik ta`limotini quyosh sistemasining tuzilishi haqidagi yangi qarashlar bilan boyitdi.

Yüklə 3,89 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   450




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə