Andijon mashinasozlik instituti


Foma    Akvinskiy    ta‟limoti



Yüklə 3,89 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə49/450
tarix15.01.2022
ölçüsü3,89 Mb.
#82889
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   450
Andijon mashinasozlik instituti

Foma    Akvinskiy    ta‟limoti.
 
Foma  Akvinskiy
  (1225-1274)  katolik  teologiyani  yaratgan  va  sxolastikani 
tizimga  solgan  mutafakkir  sifatida  e‘tirof  etiladi.  Uning  eng  mashhur  asarlari:  «Teologiya  yig‘indisi»,  «Falsafa 
yig‘indisi»,  «Majusiylarga  qarshi  yig‘indi».  Ularda  muallif  asosan  Aristotel  asarlariga  tayanadi.  Foma  Akvinskiy 
Aristotel ijodi bilan SHarqqa salb yurishi chog‘ida tanishadi. Uning ontologiyasida borliq ham ehtimol tutilgan, ham 
amalda  mavjud  deb  qaraladi.  Borliq  -  ayrim  narsalarning  mavjudligi,  ya‘ni  substantsiyadir.  Foma  Akvinskiy 
imkoniyat  va  voqelik  kabi  kategoriyalar  bilan  bir  qatorda  materiya  va  shakl  kategoriyalarini  ilmiy  muomalaga 
kiritadi. Bunda materiya imkoniyat sifatida, shakl esa – voqelik sifatida qaraladi.  
Foma  Akvinskiy  Aristotelning  shakl  va  materiya  haqidagi  asosiy  g‘oyalaridan  foydalanib,  din  haqidagi 
ta‘limotni ularga to‘la bo‘ysundiradi. Materiya shaklsiz mavjud bo‘lmaydi, shakl esa oliy shaklga yoki «shakllarning 
shakli»  -  Xudoga bog‘liqdir. Xudo esa sof  ma‘naviy  mavjudot.  SHaklning  materiya  bilan birikuvi  moddiy dunyo 
uchungina zarur. Boz ustiga materiya (Aristoteldagi kabi) ‗assivdir. Unga shakl faol tus beradi.  
Foma  Akvinskiy  «ilohiy  borliq»,  hamonki  u  o‘z-o‘zidan  ravshan  narsa  emas  ekan,  tafakkurimiz  anglashga 
qodir  bo‘lgan  narsalar  orqali  isbotlanishi  lozim.  U  Xudo  borligining  hozirgi  vaqt  katolik  cherkovi  ham 
foydalanuvchi o‘z dalil-isbotini taklif qiladi.  
Foma  Akvinskiyning  ijtimoiy-falsafiy  qarashlari  ham  diqqatga  sazovor.  U  shaxs  -  «oqilona  tabiatdagi  eng 
olijanob»  hodisa,  deb  hisoblagan.  Uning  fikricha,  shaxs  aql-zakovat,  sezgilar  va  iroda  bilan  tavsiflanadi.  Aql-
zakovat  irodadan  ustun  turadi.  Ammo  Xudoni  bilishni  Foma  Akvinskiy  Xudoga  bo‘lgan  muhabbatdan  keyingi 
o‘ringa  qo‘yadi,  ya‘ni  sezgilar,  agar  ular  oddiy  narsalarga  emas,  balki  Xudoga  qaratilgan  bo‘lsa,  aqldan  ustun 
bo‘lishi mumkin.  
Foma Akvinskiy o‘zining «podsholar boshqaruvi haqida» asarida insonga avvalo ijtimoiy mavjudot sifatida, 
davlatga esa xalq farovonligi haqida g‘amxo‘rlik qiluvchi tashkilot sifatida yondashadi. Hokimiyatning mohiyatini u 
axloq,  xususan  yaxshilik  va  adolat  bilan  bog‘laydi  va  hatto  xalqning  adolatsiz  podsholarga  qarshi  bosh  ko‘tarish 
huquqi to‘g‘risida so‘z yuritadi.  
Foma Akvinskiy ikki qonun: Xudo odamlar ongi va qalbiga joylagan «tabiiy qonun» va cherkovning davlat 
va  fuqarolik  jamiyatidan  ustunligini  belgilovchi  «ilohiy  qonun»  haqidagi  muammoni  ham  muhokamaga  kiritadi. 
Uning fikricha, dunyoviy hayot bo‘lg‘usi ma‘naviy hayotga tayyorgarlikdir. Podshoning hokimiyati oliy – ma‘naviy 
hokimiyatga  bo‘ysunishi  lozim.  Bu  hokimiyatni  osmonda  –  Iso  Masih,  Yerda  –  Rim  papaasi  boshqaradi.  Foma 
Akvinskiy siyosiy hokimiyat shakllarini muhokama qilar ekan, Aristotel kabi monarxiyani afzal ko‘radi.  
Foma  Akvinskiy  falsafasi  XIV  asrdan  boshlab  dominikan  sxolastlarining  bayrog‘iga  aylandi,  XVI  asrdan 
e‘tiboran iezuitlar tomonidan targ‘ib qilina boshladi. Iezuitlarning mafkurachilari Foma Akvinskiy falsafiy tizimini 


sharhladi  va  takomillashtirdi.  XIX  asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab  uning  ta‘limoti  hozirgi  vaqt  falsafiy 
tafakkurining qudratli oqimlaridan biri sanalgan neotomizm negiziga aylandi.

Yüklə 3,89 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   450




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə