SARA
Bezoekt
FENIKS
Stedelijk Centrum Voor Emancipatie
ANITA VAN DE LOOIJ
SARA
Bezoekt
FENIKS
Stedelijk Centrum Voor Emancipatie
ANITA VAN DE LOOIJ
Sara is een van de 12 portretten van CMUNZ
http://diefrauen-thesewomen.org/
weblog: http://sara.diefrauen-thesewomen.org/
fotografie: www.annemariesmulders.nl
portret pagina 24: fotografie@paauw.nu
omslag: www.saskiavanderlinden.nl
met dank aan: Anja de Loos
© 2013 Anita van de Looij, Vught
Uitgegeven in eigen beheer
Alle rechten voorbehouden
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op
enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op
enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
Inhoudsopgave
Vooraf
5
Inleiding
7
Sara Kijkt
9
Anita Kijkt
21
Na Sara
33
Over De Betrokkenen
35
Vooraf
Hoe noodzakelijk is het om kennis te maken met kunst voor een
doelgroep die door hun dagelijkse zorgen meer lijken te
‘overleven’ dan ‘leven’? Vrouwen die bij Feniks, het stedelijk
centrum voor emancipatie, in Tilburg komen hebben over het
algemeen weinig op met kunst. Onze bezoekersgroep typeert
moderne kunst veelal als ‘subsidie voor de rijken’ alleen de prijs
spreekt tot hun verbeelding...
Feniks is een huis voor een diversiteit aan lotgenoten, (in)formeel
leren en concrete ondersteuning. Waar gewerkt wordt aan
empowerment (eigen kracht en zelfregie). Afgelopen jaar
ontwikkelde Feniks haar eigen participatie-instrument; de
dromenvang-methode. Tijdens dit proces werd mijn droom
gevangen: kunst dichtbij bezoeksters brengen door het in ‘huis’ te
halen. Met tomeloze inzet inspireerde, realiseerde en begeleidde
Anita van de Looij de deelname van Feniks aan het internationale
kunstproject ‘Die frauen/these Women’.
Zo kwam ‘Sara’ op het NS Plein; een levensgrote foto van een
sterke vrouw die ontdekt en bedekt mocht worden. Het kunstwerk
zorgde voor gespreksstof en inzicht waarop en waarom ook veel
verzwegen bleef. ‘Sara’ nam haar geschiedenis niet mee. Voor
sommigen was Sara te negeren, voor anderen te bedreigend.
Bezoeksters bedenken wie ze is; daarmee projecteren ze en
vertellen ze iets over zichzelf. Dit boek begint met Sara die kijkt,
een bloemlezing uit de uitspraken die gedaan zijn of
opgeschreven door vrouwen zelf.
5
Feniks is Anita van de Looij ook veel dank verschuldigd, omdat zij
deze quotes prachtig heeft gerubriceerd en afsluit met haar
persoonlijke kijk op ’Sara’. Er ligt een wereld in verscholen van
gesprekken over betekenis. Over uiterlijk, kleding en rollen die
vrouwen vervullen, zoals (potentieel) werkneemster, moeder/oma,
relaties. Hoe zien we ons zelf en elkaar? Over waarden en normen.
Over schaamte en taboe’s.
Kun je een vrouw een reis laten maken zonder slipje en met weinig
kleding die vaak doorzichtig is? Dat maakt het onveilig. Ook voor
mij bij de eerste kennismaking. Zou ‘Sara’ afhakende
deelneemsters opleveren? Ik ben zelf bewust op afstand gebleven
om het experiment van binnenuit zo naturel mogelijk te laten
ontstaan.
Mijn persoonlijke wens om te praten over de actuele zoektocht
naar autonome vrouwelijke seksualiteit onder hetero
(single)vrouwen kwam niet uit. Het taboe om persoonlijke
ervaringen uit te wisselen blijkt- buiten enkele hartsvriendinnen, tv
series en boeken- ook voor hoog opgeleidde vrouwen groot.
Emancipatie blijft achter door het objectiveren van het vrouwelijk
lichaam en door geïnternaliseerde onderdrukking daarover bij
vrouwen zelf.
Kun je naar jezelf kijken zonder een beoordeling door de ogen van
anderen? Kunnen wij –na eeuwen- onze seksualiteit beleven
zonder te ‘pleasen’ of bezit te zijn? De dubbele seksuele moraal
waarin mannen stoer en vrouwen een hoer zijn, achter ons laten?
‘Sara’ roept suffragettes uit alle lagen van de samenleving op om
zich te verenigen voor alle spiegels en op sensualiteit!
Tilburg, 24 juni 2013
Gerda de Vries, directeur Feniks
6
Inleiding
Op 28 augustus 2012 koos Gerda mij, Sara, uit
om te komen logeren bij Feniks.
Gerda zag direct de mogelijkheden in van het
kunstproject, om een rolmodel te introduceren.
Een vrouw waarmee de Feniksvrouw zich kon
identificeren. Ze moest sterk zijn, lichtheid
uitstralen, benaderbaar zijn en niet al te Hollands.
Gerda keek eerst naar
Suzanna
.
De pijn in haar ogen was herkenbaar voor de
Feniksvrouw. Juist daarom vond Gerda haar niet
passend bij een rolmodel.
Toen keek ze naar
Vonne
.
Ergens zag Gerda iets verbetens in de blik van
Vonne. Opnieuw herkenbaar voor de Feniksvrouw,
maar weer niet geschikt als rolmodel.
Daarna viel haar blik op
Yael.
Een prachtige vrouw, maar in haar mooi zijn
onbereikbaar voor Feniksvrouwen.
Toen kwam ik voorbij,
Sara
.
Gerda zag in mij een stevige en open vrouw. Ik sta
met mijn dijbenen gesloten, maar neem mijn eigen
ruimte in.
7
Sara Kijkt
Daar sta ik dan (1)
Levensgroot in de voorkamer van emancipatiehuis, Feniks. Waar je
ook gaat of staat, ik kijk je altijd aan. Net als de Mona Lisa.
Ik ben vier weken te gast bij Feniks, om te worden bedekt en
ontdekt. Vier weken lang ben ik een Feniksvrouw. Ik heb een
karton met mijn eigen kleren meegebracht, zomerkleren.
Ik kom je uitdagen om te praten over ‘vrouw zijn‘ in deze tijd. Ik
wil met je praten over verwachtingen vs. verplichtingen, over
balanceren tussen uiterlijk en innerlijk. Ik wil met je praten over het
maken van je eigen keuzes.
Ik veroorzaak beroering, want ik ben bloot als je me niet bedekt. Ik
vind het goed wanneer je me kleedt en bedekt met mooie dingen.
Zorg goed voor me.
20 oktober 2012
9
Vooraf
Over mijn kleding wordt vooraf al volop gepraat. Er zit namelijk
geen slip in mijn collectie. Dat is schrikken voor Feniks. Zonder slip
vinden ze mij kwetsbaar. Gerda is ronduit boos.
Tijdens de opening van mijn expositie, word ik daarom in mijn
gebloemde badpak gehesen.
De Opening
Wethouder Marjo Frenk mag mij
als eerste aankleden. Ze gaat
voorzichtig te werk. Trekt witte
handschoenen aan en met
minuscule magneetjes word mijn
kleding opgeplakt.
Iedereen kijkt mee en heeft een
mening. Want hoe een vrouw
eruit ziet is belangrijk.
Doordat ik toch meer bedekt ben
dan anders, wordt iedereen juist
weer nieuwsgierig. “Wat zit er
onder dat badpak? Hoe zou ze er
naakt uitzien? Is haar schaamhaar
netjes gecoiffeerd? Zijn haar
borsten wel gelijk?”
In gedachten word ik ontdekt.
Dromer
Ik kom uit Zwitserland. Dat ligt toch niet aan zee? Maar in mijn
karton zit een badpak en een strandjurk. Wat moet ik als Zwitserse
met al die strandkleding? Ik moet wel een dromer zijn. Ik droom
van de zon, de zee en het strand.
11
Gastenboek
Je schrijft in het gastenboek dat naast mij ligt. Je schrijft dat je me
een sterke vrouw vindt, dat ik zelfvertrouwen uitstraal. Je schrijft
dat ik wil zeggen “neem me maar zoals ik ben”.
Jij zou jezelf nooit zo laten zien, jezelf nooit zo laten portretteren.
Je bewondert mijn durf en je leert van mij.
Dat zal wel meevallen. Ik sta hier ook maar te kijk.
Rusland
Ze vinden me wel dapper in Tilburg. “Zou jij dat durven, naakt op
de foto en dan de halve wereld over?” Vragen ze aan elkaar.
Meestal is het antwoord NEE. Één vrouw durft het wel aan. Maar
dan wil ze alleen geëxposeerd worden in Rusland.
12
Kleurloos
Bij Salaam is het gezellig, vandaag. Er wordt volop over mij
gekletst, iedereen heeft haar eigen verhaal. De één vindt me
onzeker, de ander juist trots. Vriendelijk ben ik volgens jullie
allemaal.
Over mijn kleding zijn jullie het ook niet eens. Het is in ieder geval
wat weinig, dus wordt er extra kleding voor me gemaakt. Vooral
accessoires, die heb ik niet.
Ik ben kleurloos, zwart-wit. Ik kan wel wat make-up gebruiken. Een
beetje kleur zou me goed doen.
Dat ik geen ondergoed heb, dat vinden jullie maar niks.
Een natuurlijke onzekerheid
Je vindt me lang en mooi en autochtoon. Mijn onzekerheid vind je
natuurlijk en ik doe je denken aan een vriendin van je. Mijn
naaktheid doet je opgelaten voelen, vanwege je geaardheid en
dan schijnt mijn BH ook nog eens door.
Tuinfeest
Ik hoef mij niet te vervelen. Gisteren was ik op een tuinfeest. Een
tuinfeest in de regen. Het leek alsof ik meedeed aan een ‘miss-
wet-T-shirt verkiezing’. Je kon alles zien. Mijn blouse scheen door.
Stiekem vond ik het leuk. Of ik gedanst heb?
Nou en of, lekker op mijn blote voeten in de regen.
13
Zwemmen
Zullen we samen gaan zwemmen
en een goed leven hebben?
Je zou een vriendin van me
kunnen zijn.
Heb jij dan een sjaal en wat
sieraden voor me te leen?
Klachten
Ik heb te weinig kleren en alleen
maar zomerkleren meegebracht.
Zo, kan ik niet van identiteit
wisselen. Zo kan ik toch niet op
sollicitatiegesprek, of naar
bijzondere gelegenheden. Wat
moet je eigenlijk met mij?
Een dikke winterjas die kan ik wel
gebruiken.
Daar sta ik dan (2)
Daar sta ik dan met twee sokken
over mijn borsten en mijn bloesje
omgekeerd over mijn heupen.
Helemaal uit Zwitserland.
14
Ik ken je niet
Je zou geen vriendin van me kunnen zijn, want ik ken je niet.
Dromen
Ik ben vier weken hier, maar je hebt mij nooit aangekleed. Je bent
realistisch en geen dromer. Er ligt voor jou een duidelijke grens
tussen wensen en dromen. Een droom is een fantasie. Een wens
een doel om te bereiken. Ik, Sara raak de droom. De droom
bevindt zich niet op aarde. Jij accepteert wat op je pad komt. En ik
ben Sara.
Ik kan zingen
Ik zing mee met het Kleurrijke Mama’s Koor. Ik deel mijn verhaal
met jullie en jullie zingen daarover. Ik, Sara, zal overal waar ik ter
wereld kom, over jullie vertellen.
Grijze Muis
Deze morgen ben ik niet mooi gekleed. En je vind me een mooie
vrouw, met geweldige haren. Je hebt geprobeerd om er een leuke
creatie van te maken, maar mijn kleren zijn zo flets. Met een beetje
make-up op, zou ik er een stuk sprekender uitzien.
Jammer dat ik nu een grijze muis ben.
Fout
Je vindt het fout dat ik naakt ben. Je zegt dat dit te maken heeft
met je cultuur. Je vriendin, naast je, hoeft mij ook al niet naakt te
zien. Zij zegt dat ze dat niet interessant vindt.
15
Vrouwen onder elkaar
Bij jullie binnenkomst ben ik volledig bedekt. Alleen mijn ogen zijn
zichtbaar. Kun je zo aan mij zien wie ik ben?
Mijn gezichtsbedekking wordt verwijderd, maar niemand wil mij
verder uitkleden. Als twee vrouwen dit toch durven zakt per
ongeluk mijn broek af. Daar sta ik: helemaal bloot van onderen!
Jullie beginnen hardop te lachen, te roddelen over mij, zoals
vrouwen dat doen onder elkaar.
Plots wordt één van jullie erg boos. Ze vindt dit kwetsend:
“ongelofelijk dat vrouwen onderling, op deze manier, over andere
vrouwen praten. Dat vrouwen onderling elkaar naar beneden
praten. De hele wereld ziet de vrouw al als hoer en nu doen jullie
het hier ook al.”
“Sara moet weg”
Kinderen
Ik pas bij jullie. Ik zorg goed voor mijn kinderen.
Basisschool
Je vindt me allochtoon, onverzorgd en zwak, zonder kinderen. Ik
heb gelukkig wel een goede baan. Ik kan mezelf niet goed kleden.
Kijk onzeker, zeg je. Aha, ik lijk op een oud-collega van je.
Je hebt niets met kunst en vindt me meer geschikt voor op een
basisschool. Alleen dan wel met ondergoed.
Familie
Ik doe je denken aan een familielid. Je wilt me niet als vriendin.
17
Blauwe Maan
Ook ik hoop, in de toekomst een aardige vriend te vinden. En
dankjewel voor de uitnodiging, om naar de Blauwe Maan te
komen. Want ook daar ben je niet alleen.
Maatschappelijk werkster
Ik voel me op mijn gemak bij jullie. Ik zal naar je luisteren, je
helpen en voor je zorgen. Bijzonder dat je ziet dat ik
maatschappelijk werkster ben,
want dat ben ik helemaal niet.
Eenvoudige vrouw
Ik ben een eenvoudige vrouw.
18
Wilma
Je hebt een onderbroek voor me genaaid. Dankjewel daarvoor.
Alleen jammer dat hij steeds afzakt.
Mijn magneetjes zijn niet sterk genoeg.
Gewone vrouw
Ik werk, heb kinderen. Ik probeer aan mijn uiterlijke verzorging te
werken. Dat ik dat toch heb gedurfd, een naaktfoto!
Dat is dus voor mezelf opkomen.
Jonge moeder
Je bent bang voor me. Dat komt door mijn ogen. Ik sta sterk, recht
op en kijk je altijd aan. Zelfs op afstand. Je durft mij niet aan te
kleden, zegt “sorry”. Je ziet in mijn ogen iets wat je niet kunt
beschrijven.
Raar mens
Inderdaad.
Cadeaus
Bij Feniks krijg ik cadeaus: een dromenvanger, een tas, een nieuwe
rok.
Ik ben bij Feniks om te logeren, ik ben één van jullie. Ik krijg
geschenken en daarmee ook kenmerken van jullie. Ik voel me thuis
en welkom.
19
Anita Kijkt
Daar sta ik dan (3)
Levensgroot in de voorkamer van stedelijk centrum voor
emancipatie, Feniks. Ik kom een portret brengen en kom via dit
portret naar jullie kijken. Ik vertel dit aan jullie en ik zie een
levensgroot vraagteken terugkomen.
Ook ik ben vier weken lang te gast bij Feniks, net als Sara. Vier
weken lang ben ik een Feniksvrouw. Ik weet al snel hoe ik koffie
moet zetten, ik schuif aan in de keuken, lees de Tilburg bijlage van
het Brabants Dagblad, kijk rond en luister.
Gaat het werken? Hoe weinig van mij is nodig om dit experiment
te laten slagen? Wanneer is het geslaagd? Hoe ontregelend werkt
dit?
Ikzelf, ik bereid me zorgvuldig voor. Ik neem je in vertrouwen. Ik
verlang niets van je. Ik vind het prima, wanneer je me verrast met
mooie dingen.
Zorg goed voor me.
20 oktober 2012
21
Waar vind je anno 2013 nog een centrum voor Emancipatie?
Dit was de eerste vraag die op me af kwam bij Feniks. We waren
toch onderhand wel eens klaar met dat thema?
Ik ontdekte dat er in Maastricht nog een kenniscentrum bestaat,
een centrum voor plannen, adviezen en goed bedoeld papier. In
een aantal andere grote steden vind je nog emancipatiecentra
gekoppeld aan het thema integratie. Bijvoorbeeld in Nijmegen en
Rotterdam waar het leren van de Nederlandse taal centraal staat.
Centra als deze zijn gericht op de integratie van buitenlandse
vrouwen, niet op emancipatie.
Nergens anders dan in Tilburg rest er in Nederland nog een
vrouwencentrum, dat de evolutie naar grootschaligheid of de
drang van politieke correctheid heeft weerstaan.
Een centrum dat puur is gericht op het ‘op eigen benen staan’ van
vrouwen, ongeacht afkomst, ras of geloof. Niet gericht is op
meedoen (participatie), maar juist op zelf doen op eigen kracht
(emancipatie). Is dit hopeloos ouderwets? Back to the 70’s? Of juist
erg modern sociaal-liberaal? Of een noodzakelijke voorziening
voor vrouwen in armoede?
Waarom bestaat Feniks dan nog wel?
Dit is een vraag die op vele manieren beantwoord kan worden.
Één mogelijk antwoord is dat de manier van werken van Feniks
beter is, dan die van de andere vrouwencentra, in andere grote
steden. De centra die niet meer bestaan.
Wat is typisch aan de manier van werken van Feniks? Wat kunnen
we daarvan leren?
22
Als eerste valt op dat de mensen die bij Feniks werken en de vele
vrijwilligers zelf ook overlevers zijn. De persoonlijke situatie en
drijfveren sluiten naadloos aan op de problematiek van de
bezoeksters.
Wat ook opvalt, is een unieke mix van competenties: intellectueel
vermogen en laagdrempelige hulpverlening in één hand. De
medewerkers van Feniks kunnen mee op beleidsniveau en politiek
niveau, maar beheersen ook hun vak. Het vak om vrouwen in
armoede op eigen benen te leren staan.
Wat is nog meer typisch aan de manier van werken van Feniks? Ik
vond: vakvrouwschap, gebrek aan overhead, een positieve
benadering, onbegrensd vertrouwen, eigenwijsheid en
kwetsbaarheid.
Vakvrouwschap
Vakmanschap of misschien beter gezegd vakvrouwschap, staat bij
Feniks centraal. Alle medewerkers en vrijwilligers zijn praktisch aan
het werk, om vrouwen te leren om op eigen benen te staan
(emotioneel en financieel). Dit is een echt vak. De term
vakmanschap is sinds enkele jaren, in Nederland, aan een grote
wederopmars bezig. Je ziet dit terug in bedrijfsscholen, buurtzorg,
symposia over beroepseer, etc.
Op één van de symposia over dit onderwerp zei oud-minister van
landbouw, Veerman: "Een verantwoordelijk mens is zijn vrijheid
waard. We zitten steeds maar elkaar de maat te meten", vervolgde
hij, "en te kijken of we elkaar wel aan de regeltjes houden. Een
algemene verkramping is daarvan het gevolg".
Veel Nederlandse werknemers hebben het laatste decennium het
gevoel gekregen dat ze door procedures, richtlijnen, opgelegde
targets, tijdregistraties en controlemaatregelen, niet hun werk
maar wel hun vak kwijt zijn geraakt. Zo niet bij Feniks.
23
Het spannende is dat deze beweging aan Feniks voorbij is gegaan.
Feniks is niet verstrikt geraakt in juridische of administratieve
vormen van bewijslast. Feniks is niet opgeslokt door een grote
moederorganisatie met veel overhead. Feniks werkt gewoon met
mensen. Staat met de poten in de klei, of blubber. Je kunt Feniks
als hopeloos ouderwets zien, maar ook juist als referentie voor
toekomstige vakvrouwschapsorganisaties.
Een voorbeeld hiervan is de manier waarop Feniks haar resultaten
meet: Door vrouwen hun dromen te laten beschrijven en te helpen
deze te realiseren. Door portretfoto’s te laten maken van vrouwen
vóór en na Feniks. Geen harde cijfers die de schijn van
meetbaarheid met zich meedragen, maar werkelijke verhalen en
beelden, die het resultaat simpelweg zichtbaar laten zijn.
Foto: Gerdien Wolthaus Paauw
24
Gebrek aan Overhead
Feniks kent geen overhead. Alle medewerkers en vrijwilligers zijn
aan het werk met de vrouwen.
Een positieve benadering
Feniks is trots op kleine stapjes. Een vrouw die één dag per week
het uit huis mag, is al een echte overwinning.
Ook positief: Bij Feniks krijg je elke dag geschenken in fysieke en
emotionele zin. Dagelijks worden zichtbare en onzichtbare
cadeaus uitgedeeld. In de vorm van woorden, aandacht,
bescherming, huiselijkheid, goede voorbeelden, een baantje,
waardering. Maar ook in de vorm van speelgoed, kleding,
zelfgemaakte tassen, sloffen en sieraden.
Sara kreeg een tas, een rok, een speld en een dromenvanger. En
ook ik kreeg een prachtige leren tas.
Bij Feniks ben je thuis, je mag er zijn en ze vinden het fijn om je te
laten weten dat je erbij hoort.
Vertrouwen
Bij Feniks is het veilig, huiselijk en gezellig.
“Alles moet kunnen. We vertrouwen op je goede bedoeling. Onze
achterdeur, hier in de binnenstad van Tilburg, staat gewoon open.
Iedereen kan binnenlopen en is welkom. We zeggen eerst Ja en
daarna denken we pas aan bezwaren of gevaren. Pech als er dan
iets verdwijnt. Zelfs kleptomanen zijn welkom. Daar houden we
dan wel rekening mee.”
25
Sara was direct welkom, bezwaren of gevaren werden vooraf niet
bedacht. De angst dat je van te voren niet kunt voorspellen wat er
gaat gebeuren bleek niet aanwezig. Dit is uniek en heb ik in
andere organisaties niet ervaren.
“Jammer wanneer ons vertrouwen wordt geschaad, maar dit kan
nooit zo erg zijn, als de deur op slot te moeten doen.”
“Ik heb er ontzettend veel vertrouwen in wat wij hier aankunnen:
We kunnen gewoon zwemmen, dus dan maakt het niet uit waar je
in gegooid wordt.”
Daarom was Sara welkom.
Eigenwijsheid
Feniks is ook ongelofelijk eigenwijs en eigenzinnig. Ze is overtuigd
van de eigen goed aanpak. Samengaan met andere organisaties
wil ze niet. Ze zou dit ook niet overleven. De kern van Feniks is dat
zij vrouwen zelfstandigheid schenkt. Deze kernwaarde komt ook
tot uiting in het soort organisatie dat zij is: zelfstandig. Het lijkt van
groot belang om de congruentie tussen doel en organisatie te
behouden.
Feniks, de organisatie, zat voor haarzelf niet te wachten op een
ontregelend kunstwerk. Sara mocht de bezoekende vrouwen best
proberen te verheffen, maar de eigen organisatie hoefde niet te
worden ontregeld of beschouwd.
Toch heeft Sara dit gedaan.
26
Kwetsbaarheid
De organisatie Feniks wil haar vrouwen beschermen, wil haar
vrouwen de armoede laten ontstijgen. De organisatie Feniks wil
Sara liever bedekken met kleding die niet doorschijnend is. Ze wil
graag dat Sara met haar benen gesloten staat. Ze wil dat Sara
ondergoed heeft.
Wat is voor de bezoeksters van Feniks van waarde?
Uit de verhalen die vrouwen in Sara’s gastenboek hebben
achtergelaten heb ik afgeleid wat van waarde is voor de vrouwen
die Feniks bezoeken.
Zorg goed voor jezelf
Kom op voor jezelf
Zie er goed uit
Ben saamhorig met andere vrouwen
Ben onafhankelijk door werk
Heb status door kinderen
De waarden van de vrouwen van Feniks gaan over fysieke
overleving, macht en eigen plek. Feniks biedt hen geborgenheid,
veiligheid, orde en zekerheid.
27
Hoe werkt Sara niet?
Het specifieke kenmerk van interventies met kunst is dat vooraf
gestelde verwachtingen niet uitkomen. Er gebeurt iets anders dan
je vooraf had voorspeld. Desondanks is het belangrijk om met
grote precisie te kiezen voor één specifieke interventie die past bij
het vraagstuk en de organisatie.
Sara was op haar plek bij Feniks, maar had een andere uitwerking
dan vooraf verwacht.
Vooraf verwachtten we discussies over vrouw zijn, over
verwachtingen vs. verplichtingen, over balanceren tussen uiterlijk
en innerlijk, over het maken van je eigen keuzes. Dit gebeurde
niet: Sara daagde daar niet toe uit.
Gerda en de medewerkers wilden met Sara oefenen, hoe het was
om te wisselen van rollen:” Hoe zie je er uit wanneer je gaat
solliciteren? Hoe ga je naar een zakelijke afspraak? Hoe ga je in je
kracht op date?“
Het woord aankleedpop had ons allen op het verkeerde been
gezet. Sara werkte niet als aankleedpop. Sara was niet om mee te
spelen. Sara had haar eigen kleren meegebracht en dat waren niet
veel kleren. Bovendien waren haar kleren niet geschikt voor
zakelijke gelegenheden: Sara had een badpak en een strandjurk
meegebracht.
De kleding van Sara leidde tot reacties als: “Die heeft een
gemakkelijk leven. Die hoeft alleen maar naar het strand.” Vanuit
haar kleding werd afgeleid dat het ogenschijnlijk goed met haar
ging, dat ze kon luieren en niet in armoede leefde. De vrouwen
van Feniks kennen deze luxe niet en uitten zich in die zin
afwijzend.
Sara was niet gemaakt om mee te spelen, om te laten wisselen van
persoonlijkheid. Sara was Sara en daar konden we het mee doen.
28
Hoe werkt Sara wel?
In het begin van de logeerperiode is het voor de medewerkers,
vrijwillligers en bezoekers van Feniks lastig om verbinding te
leggen tussen Sara en Feniks. “Wat moeten we met dat portret?”
Er wordt steeds minder naar Sara omgekeken. Laat staan aanstoot
aan haar genomen. Of ze nu netjes is aangekleed of slechts een
paar sokken op haar borsten zijn geplakt. De reactie raakt iets in
de trant van: “Een portret; Oh gezellig.”
Bij Feniks mag je er zijn, is iedereen welkom. Ook Sara.
Nadat we geaccepteerd hebben dat Sara geen aankleedpop is,
blijkt dat Sara confronteert met ons vrouwbeeld. Sara ontlokt
discussie als symbool voor een vrouw. Ze kijkt naar de mening van
een vrouw. Sara is plots vriendin, familielid, hoer. Ze raakt aan
dromen. Ze nodigt uit tot associëren.
Sara maakt nieuwsgierig naar wie zij is. En omdat je niets van haar
weet, kun je alleen vanuit jezelf ontdekken wie ze is. Dit zegt meer
over jou als kijker, dan over Sara; een portret van een vrouw uit
Zwitserland.
De bezoekers, vrijwilligers en medewerkers van Feniks uiten vaak
dezelfde zin: “……ik ken Sara natuurlijk niet, maar…….” Ze hebben
behoefte om meer van Sara te weten en daaruit dingen af te
leiden of te verklaren. Sara vertelt echter niets over zichzelf. Ze
brengt nauwelijks instructies mee, slechts: “Zorg goed voor mij”.
Ze brengt weinig kleren mee, slechts strandkleding.
Sara vertelt over jou, de ander. Sara reflecteert. De foto blijkt een
spiegel.
29
Waarover gaat Sara?
Een Perzische vrouw bij Feniks vroeg mij: “wat is nu precies de
bedoeling dat Sara hier komt doen?” Ik leg haar uit dat Sara
verhalen komt ophalen van de vrouwen die bij Feniks over de vloer
komen, verhalen over vrouw zijn en over mooi zijn. Ze vertelt me
dat ze het precies begrijpt, maar dat het niks voor haar is, omdat
ze niet in staat is om te dromen. Ze vindt zichzelf een eenvoudige
vrouw, die tevreden is met het hier en nu.
Ik ben verbaasd, omdat ik vanuit Perzië de traditie van sprookjes
en verhalen meen te kennen. Ze vertelt me dat ze is opgegroeid in
en gevlucht uit een oorlog, en dat haar het dromen is ontnomen.
Kort daarna word ik gewezen op de Russische schrijver Joseph
Brodsky die zijn studenten tweeduizend gedichten uit het hoofd
liet leren, zodat ze in geval van verbanning of detentie een andere
werkelijkheid in hun hoofd konden creëren.
Wat werkt aan Sara?
Sara staat eenvoudig naakt. Sara staat krachtig, rechtop. Sara is
groot, heeft durf: ze kijkt je aan. Is zichtbaar. Daar gaat kracht
vanuit. Dit confronteert. Haar aanwezigheid, blik en houding
maken bang, boos, nieuwsgierig.
Door het kleden en ontkleden wordt er een element aan het
kunstwerk toegevoegd dat spanning oproept. Zeker, omdat de
kleding doorschijnend is.
Het gemis van haar ondergoed wordt écht een kwestie.
Voor een aantal vrouwen van Feniks heeft Sara een grotere
betekenis gehad. De confrontatie met Sara zette iets in gang. Sara
was de trigger tot een verandering of ontdekking over zichzelf.
Voor deze vrouwen zal Sara langer doorwerken dan de
logeerperiode.
30
Het portret Sara kan op geen enkele manier uitdagend worden
genoemd. Haar pose is neutraal, haar lichaam is een
vrouwenlichaam. Maar zelfs onder vrouwen blijkt het
vrouwenlichaam ongemakkelijke en soms geseksualiseerde
reacties op te roepen: Toch stiekem even onder haar rok kijken en
dan samen lachen om haar schaamhaar.
31
Na Sara
Daar sta ik dan (4)
Sara veilig opgeborgen in haar kist, de kist terug in Kerkrade, alle
flarden verwerkt in dit boekje, de evaluaties uitgeschreven.
Nogmaals, waar gaat dit over?
Het vrouwenlichaam als object?
Emancipatie als actueel thema?
Vrouwen in armoede zijn niet zelfstandig?
Wat heb ik gedaan?
Als je vrijheid en geld hebt, rest nog het streven naar geluk.
Dankzij of ondanks mijn keuzevrijheid is ook mijn geluk
suboptimaal. Lijfelijk genot, relaties en gebruik van mijn talenten
lijden onder mijn keuzevrijheid. Op zoek naar beperking, ontwikkel
ik een methode en zoek ik ritme.
33
Over De Betrokkenen
Anita van de Looij
Ontregelbureau met betekenis
Initiatiefnemer van experimenten met
kunstinterventies in organisaties
Gerda de Vries
Directeur Feniks, stedelijk centrum voor emancipatie, Tilburg
Stelde haar centrum onvoorwaardelijk open
voor Sara
Het team van Feniks
Geeft je een welkom gevoel
vanaf het eerste moment
35
Dostları ilə paylaş: |