Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

15 
 
 
kambiyo bankacılığı gelişti, çeşitli yasal araçlar (kambiyo senetleri ve farklı tiplerde 
ortaklık sözleşmeleri) yaygınlaştı. Tüccarlar okuma yazma öğrendi (ibid, s. 5). 
Ekonomideki  dönüşüm,  düşünme  biçiminde  de  dönüşüme  yol  açtı. 
Üniversitelerde
11
  teoloji  ve  hukuk  düşünceleri  gelişti.  Ekonomik  konulardaki 
düşünceler de bu gelişmeden etkilendi. Mülk sahipliği kurumu henüz gelişmemişken 
var olmayan doğal hukuk-pozitif hukuk çatışması ortaya çıktı. Zenginliği kötülükle, 
fakirliği  iyilikle  ilişkilendiren  eski  teolojik  yaklaşımlar,  zenginliği  iyilikle,  fakirliği 
kötülükle ilişkilendiren yaklaşımlara evrildi (ibid, s. 43). 
Orta  Çağda  ücret,  önemli  bir  tartışma  konusu  değildi  çünkü  ücretli  çalışma 
yaygın değildi. Ücretler genellikle fiyatlarla birlikte “adil fiyat” kavramı kapsamında 
tartışılırdı.
12
 
 
Adil  ücretin  belirlenmesinde  esas  olan,  çalışan  ve  işveren  arasındaki 
sözleşmeydi.
13
  Fakat  bu  ücretin  geçimliğin  altına  düşmemesi  gerekirdi  (Epstein, 
                                                 
11
 “12. yüzyıl Rönesansı”nın ilahiyat dışı öğrenimin önemli olduğu ilkesinin etkisiyle, hukuk, tıp, sanat, 
felsefe ve müzik fakültelerinden oluşan üniversiteler, kilise beratıyla kurulmaya başlanmıştır. Süreç 1088 yılında 
Bologna Üniversitesi’nin kurulmasıyla başlamıştır; 1300 yılına gelindiğinde İtalya, Fransa, İngiltere ve İspanya 
gibi başlıca Avrupa ülkelerinde bir dizi üniversite bulunmaktadır (Davies, 2011: 390). 
12
  Adil  fiyat,  üzerine uzun  tartışmaların  yapıldığı  bir  konudur.  Kavramı  basitçe  tanımlamak,  anlaşılması 
açısından eksiklik barındırmakla birlikte, fikir sahibi olabilmek adına, “verilenle alınanın nesnel eşitliğini sağlayan 
fiyat” olduğunu söyleyebiliriz (Nell-Breuning, 1950: 1). 
13
  İncil’de bununla ilgili bir kıssa vardır. Kıssaya göre, üzüm bağı sahibi, sabahın erken saatlerinde, bir 
peni karşılığında bir gün bağda çalıştırmak üzere işçilerle anlaşır. İşçiler işe başladıktan üç saat sonra, bağ sahibi, 
pazarda aylak gezen adamlar görür, bağında çalışmalarını teklif eder, adamlar kabul eder ve çalışmaya başlarlar. 
Bu, altıncı, dokuzuncu ve on birinci saatlerde de tekrarlanır. İş gününün sonunda, ücretler, işe son giren işçiden 
başlamak üzere dağıtılır. Son giren işçiye bir peni verilir, diğer gruplara da öyle. Sıra çalışmaya ilk başlayan işçi 
grubuna geldiğinde, işçiler, bir peniden daha fazlasını alacaklarını düşünmektedirler fakat onlar da bir peni alırlar. 
Bunun üzerine itiraz ederler: Bir saat çalışan kişiyle aynı ücreti almaları yanlıştır. Bütün gün boyunca işin yükünü 

---

16 
 
 
1991:53). Papa IV. Innocent (1195–1254), yoksul kişiyi sefalete düşüren, geçimliğin 
altında ücretin, kesinlikle adaletsiz olduğunun altını çizmişti (ibid, s. 63).  
13.  yüzyıl  sonrası  iktisat  düşüncesinin  gelişiminde,  Aristo’nun  çalışmalarına 
ulaşılmasının da etkisi vardır. Geç Orta Çağ düşünürleri, Aristo’nun, insanların iyi bir 
yaşam  sürmeleri  için  maddi  donanıma  sahip  olmaları  gerektiği  görüşünden 
etkilenmişlerdir.  Paris  Üniversitesi’nden  Jean  de  Meun  (1240–1305),  yoksulluğun 
günaha  yol  açtığını,  ruhun  aşırı  zenginlikle  de  aşırı  yoksullukla  da  bozulacağını 
söylemiştir. Augustine'e göre zenginlik yararlıdır ve insanın kutsal yolculuğunda işe 
yarayabilir  fakat  kendisi  için  istenilmemesi  gereken  bir  şeydir.  Ünlü  Alman  Kilise 
Doktoru Albert the Great (1200–1280) aşırı servet gibi aşırı yoksulluğun da iyi yaşama 
engel  olabileceğini,  çünkü  yoksulluğun  gerekli  kişisel  donanımların  uyum  ve 
yeterliğini  bozacağını  söylemiştir.  Skolastik  düşüncenin  en  önemli  filozoflarından 
Aquinas (1225-1274)
 
 zenginliğin erdeme yol açtığı sürece iyi olduğu, ölçüsünü aşarsa 
erdemi engelleyeceği, iyi değil, kötü olacağı düşüncesindedir (Wood, 2004: 46, 50). 
13.  yüzyılın  en  etkili  düşünürlerinden  Giles  of  Rome  (1243–1316),  maddi 
sahipliklerin önemine dikkat çekmiş ve kralların ve prenslerin halkın iyi yaşayabilmesi 
için maddi sahipliklerce zengin olmalarını sağlamaları gerektiğini söylemiştir (ibid, s. 
117). 
Giles  of  Rome,  adil  ücretten  daha  azını  ödemenin,  işçinin  özgürce  pazarlık 
edebilecek pozisyonda olmamasından kaynaklandığını ifade etmiştir. İşçinin kendisi 
ve ailesini besleme ihtiyacı istismar edilemez. Bu adaletsiz ve günahtır. Aquinas da 
                                                 
onlar  çekmişlerdir.  Bağ  sahibi  ise,  bunda  bir  yanlış  olmadığını,  işçilere,  anlaştıkları  bir  peniyi  verdiğini  söyler 
(Matthew 20: 1-16). Sözleşme “kutsal”dır. 
 

---

17 
 
 
işçilerin  genellikle  var  olma  mücadelesinde  olan  yoksul  insanlar  olduklarını  ve 
ücretlerin tam ve zamanında ödenmesi gerektiğini düşünür (ibid, s. 152; Langholm, 
1998: 118). Orta Çağ’ın en önemli filozof ve teologlarından John Duns Scotus (1265-
1308),  bir  kişinin  ihtiyacını  gidermek  için  metanın  adil  fiyattan  fazlasına 
satılabileceğini fakat diğer kişinin ihtiyaç durumundan yararlanılamayacağını söyler 
(Epstein, 1991: 62). 
Orta  Çağ  düşüncesinde  ücret  kavramsallaştırması,  Antik  Çağ  düşüncesinden 
farklı  olarak  genellikle  teolojik  kökenlidir.  Fakat  insanın  geçimini  temel  alması 
bakımından,  Antik  Çağ  düşüncesiyle  süreklilik  gösterir.  Bu  dönemde  de  ücretin 
belirlenmesinde ahlaki yargılar belirleyicidir. İnsanın geçiminin güvenceye alınması, 
(kimi  görüşlere  göre  daha  fazlası,  örneğin  iyi  bir  yaşam  sürme)  kişiler  arası 
sözleşmelerden  tartışmasız  biçimde  üstün  tutulmuştur.  Hatta  bazı  düşünürlere  göre 
yasalardan  bile:  Aquinas,  acil  ve  bariz  ihtiyacı  olan  biri,  başka  seçeneği 
yoksa,  hırsızlık yapabilir, demiştir (Wood, 2004: 60).  
Orta Çağ’ın düşünce sistematiğinde belirgin öneme sahip düşünürlerin ücret ile 
ilgili  yazılarından, dönemin ücret  düşüncesine dair genel  bir fikir edindikten sonra, 
yeni  üretim  tarzı,  kapitalizm,  ve  bu  üretim  tarzının  klasik  iktisat  teorisi  ile  devam 
edebiliriz.

---