Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

6 
münhasıran şahsa bağlı bir hak olması, mahkeme dışı boşanmanın yolunu açan haklı 
nedenle feshi burada uygulanamaz kılmaktadır.
11
 
 
B. Boşanmada Benimsenen Sistemler 
Geçmişten  günümüze,  devletlerin  boşanma  konusunda  sergiledikleri  tavır, 
farklı görüşlerin doğmasına paralel olarak, dönemden döneme değişiklik göstermiştir. 
Bu  görüşler  temelde  iki  düşünceye  dayanır.  Bireyci  düşünce,  karı  ve  kocanın 
arzularına, menfaatlerine ve iradelerine dayanan evlilik birliğinin, onların menfaat ve 
iradelerine uymaz hale geldiğinde, yine eşlerin arzularıyla çözülmesi gerektiğini; tam 
tersine toplumcu düşünce ise, evliliğin sadece eşlerin zevki ve mutluluğu için değil, 
özellikle nesillerin  yetişmesi  amacına hizmet ettiğini, bunun için de devamlı  olması 
gerektiğini savunmaktadır.
12
 Esasen bu iki düşünce sosyal bilimlerde kullanılan temel 
ayrımdır.
13
 Bu düşüncelerden yola çıkılarak boşanma sistemleri üç ayrı başlık altında 
incelenebilir: 
 
1. Boşanmaya Yer Vermeyen Sistem 
Bu  sisteme  tamamen  toplumcu  düşünce  hâkimdir.  Hıristiyanlığın  ve  kilise 
hukukunun  ilk  asırlarında  boşanmaya  cevaz  verildiği  halde,  X.  yüzyıldan  itibaren 
boşanma imkânsızlığı esası yerleştirilmiştir.
14
 
                                                           
11
  
Hatemi/ Serozan, s. 209.
 
12
  
Feyzioğlu, s. 214; Tandoğan, Haluk: Aile Hukuku Ders Notları, Ekleme ve Sınıflandırma Yapan: 
Nuşin Ayiter, Ankara 1965, s. 92; Tekinay, Selahattin: Türk Aile Hukuku, 7. B. İstanbul 1990, s. 
166 vd.; Gençcan, Ömer Uğur: Boşanma Tazminat ve Nafaka Hukuku, Ankara 2010, s. 92, 93; 
Öztan, Bilge: Aile Hukuku, Ankara 1979, s. 213, 214.
 
13
  
Gençcan, s. 92. 
14
  
Velidedeoğlu,  Hıfzı  Veldet:  Türk  Medeni  Hukuku  Cilt  II  Aile  Hukuku,  4.  Bası,  İstanbul 
1960(Aile  Hukuku),  s.  156;  Putperest  olan  ve  boşanmaya  izin  veren  Roma’da  Hıristiyanlığın 
kabulü  ile  birlikte  ortaya  çıkan  durumu  Montesquieu  şöyle  ifade  etmiştir:  “…Onlar  bu 
memnuiyetle,  izdivaçla  bağlanan  düğümü  daha  da  sıkmak  istemişlerken,  bu  düğüm  tamamen 
gevşeyip  çözülmüş  oldu.  Tabiatta  sebatsızlık  ve  tahavvüllere  ev  az  mukavim  olan  kalbi,  güya 
sıkı surette bağlamaya kalktılar! Böylece yekdiğerinin varlığından muzdarip biri diğerinin dengi 
olmaktan  çok  uzak  iki  varlığı,  geri  dönülmez  ümitsiz  bağlarla  bağlamaya  cehdettiler… 

---

7 
Kaynağını  İncil’deki  “Tanrı’nın  birleştirdiğini  insan  ayırmamalıdır”(St. 
Marcus kitabı X 9-12; St. Lucas kitabı XVI 18) sözünden alan bu görüşe göre, karı ile 
koca arasında cinsi münasebet gerçekleşmişse(matrimonium ratum et consummatum), 
evlilik bağı artık çözülemiyor; yalnızca zina ve sair ağır hallerde yatakta, masada ve 
meskende  ayrılığa  karar  verilebiliyordu.
15
  Ayrılık  kararı  sürekli  olarak(perpetua) 
verilebileceği  gibi, geçici  süreliğine(temporaria) de verilebiliyor ve her iki durumda 
da evlilik devam ediyordu.
16
 Cinsel ilişkinin gerçekleşmemesi durumunda ise evlilik 
bağı papanın emirnamesiyle çözülebiliyordu.
17
 
Bugün,  Katolikliğin  ağır  etkisi  altındaki  ülkelerde  boşanma  yasağı 
uygulanmaya devam etmektedir.
18
 
 
2. Boşanmanın Serbest Olması Sistemi 
Bu  sistem  ise  bireyci  görüş  hâkimiyetindedir.  Karı  ve  kocanın  rızalarıyla 
meydana  gelen  evlenme,  eşlerin  bu  konudaki  anlaşmalarıyla  ya  da  tek  taraflı  irade 
beyanlarıyla son bulabilmelidir. 
İslam Hukukunda evlilik akdi, sona erdirilmesi mümkün olmayan ilâhî bir akit 
olarak görülmemekte, erkeğin boşanma iradesine ağırlık verilmekle beraber, karşılıklı 
rıza  ile  de  sona  erebilen  rızai  bir  akit  olarak  kabul  edilmektedir.
19
Burada,  erkeğe 
"talâk"  adıyla  karısını,  kendi  hür  iradesiyle  ve  hâkimin  yahut  bir  din  adamının 
müdahalesi olmadan boşanma yetkisi verilmiştir. Öte taraftan erkeğinkine göre belli 
                                                                                                                                                                     
Bilmiyorlardı ki bu bağlanılmak istenen vücutlardan biri canlı ise, diğeri bir cesetten başka bir 
şey olmuyordu.”(Tekinay, s. 168, dn. 7’den naklen).
 
15
  
Schwarz, Andreas: Aile Hukuku I, 2. Bası, çev.: Bülent Davran, İstanbul 1946, s. 131, 132.
 
16
    Schwarz, s. 131, 132.
 
17
  
Schwarz, s. 131, 132.
 
18
  
Katolik  ülkelerden  Portekiz  1910,  İtalya  1974,  İskoçya  1976,  Brezilya  1978,  İspanya  1981, 
İrlanda  1997,  Şili  2004’te,  Malta  ise  2011  yılında  boşanmayı  kabul  etmiştir.  Mevcut  durumda 
dünyada  Vatikan’dan  başka  boşanmayı  yasaklayan  tek  Katolik  ülke  olarak  Filipinler 
kalmıştır(Ekrem  Buğra  Ekinci’nin  “Boşanmanın  Son  Kalesi  de  Düştü”  adli  makalesi  için  bkz. 
http://www.turkiyegazetesi.com/makaledetay.aspx?id=493451(erişim tarihi: 31.3.2012)).
 
19
  
Akgündüz, 
Ahmet: 
İslam 
Hukukunda 
Kadının 
Boşanma 
Hakkı, 
s. 
1 
http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/islam-hukukunda-kadinin-bosanma-hakki.html(erişim 
tarihi:11.05.2011).
 

---

8 
şartlara  bağlanmış  olmakla  birlikte  kadının  da  boşanma  yetkisine  sahip  olduğu 
durumlar bulunmaktadır.
20
 
Kaynaklarda  çok  değinilmese  de  İslam  Hukukunda  anlaşmalı  boşanma 
müessesesi  de  uygulama  alanı  bulabilmiştir.  Şöyle  ki,  karı  ile  koca  arasında  evlilik 
hayatı  çekilmez  hale  geldiği  zaman,  Kur'ân'ın  tavsiye  ettiği  "muhâla'a"  yoluna 
başvurulur.
21
Hür  irâde  ile  boşanma  hakkı  tanınırken,  bu  hakkını  rastgele 
kullanmaması  için  erkeğe  kadına  mehir  borcu
22
,  iddet  nafakası  ödemesi  ve  onun 
mesken masraflarını karşılaması mükellefiyeti getirilmiştir. Ancak kadın, kocasından 
boşanmak  isterse,  söz  konusu  nikâhtan  doğan  haklarından  vazgeçmek  şartıyla  her 
zaman boşanma isteğinde bulunabilir ki bu bir "muhâla'a" muamelesidir.
23
 
Roma  Hukukunda  da  boşanma  kurumu  tamamıyla  bireysel  düşüncelerden 
ilham  almaktadır,  boşanmada  hâkim  kararına  lüzum  olmadığı  gibi  kanunen  tespit 
edilmiş  olan  boşanma  sebeplerine  dayanma  mecburiyeti  de  yoktur.
24
  Zira,  evlilik 
kurulurken  de  eşlerin  karşılıklı  iradelerinin  uyuşması(consensus)  yeterlidir.  Ancak 
burada  evlenmenin  “manus”lu
25
  olup  olmadığına  göre  bir  ayrım  yapılması  gerekir. 
Önceleri  manus  ile  olan  evlenmede,  yalnız  koca  karısını  boşayabiliyorken,  daha 
sonraları  ortaya  çıkan  ve  yaygınlaşan  manussuz  evliliklerde  ise  her  iki  taraf  için  de 
tek  taraflı  irade  beyanıyla  boşanma  imkânı  getirilmiştir.
26
Roma’daki  bu“manus”suz 
ve  “consensus”a  dayalı  evlenme  anlayışı  Hıristiyanlığın  resmi  din  olarak  kabulüne 
                                                           
20
  
Nikah  yapılırken kadının da  boşanabileceği  şart edilmiş  veya  sonradan  koca tarafından bu hak 
tanınmışsa kadın da boşanabilir. 
21
  
Kur’an, Bakara, ayet 229(Akgündüz, s. 2, dn. 5’den naklen) 
22
  
Düğünden sonra verilmesi kararlaştırılan “mehri müeccel”. 
23
  
Ayrıntılı  bilgi  ve  Konya  Şer’iye  Mahkemesi'nin  1736  tarihinde  verdiği  bir  karar  için  bkz. 
Akgündüz, s. 2, 3. 
24
  
Oğuzoğlu, Cahit: Medeni Hukuk II Aile Hukuku, Ankara 1958, s. 84.
 
25
  
Manus,  hâkimiyet  anlamına  gelmektedir.  Eski  devirlerde,  aile  reisinin  aile  evlatları  ve  köleler 
üzerindeki  mutlak  yetkisini  ifade  eden  manus,  daha  sonra,  hakimiyet  altına  sokan  işlemlerden 
birisini  yaparak  evlenmiş  ola  bir  kadın  üzerinde,  kocasının  veya  kocası  hakimiyet  altında  ise, 
onun aile reisinin sahip olduğu hakimiyeti ifade eden bir anlam kazanmıştır.(Bkz. Umur, Lügat, 
s.  134(Gönenç,  Fulya  İlçin:  “Roma  Hukukunda  Boşanma”,  EÜHFD,  C.  VII,  S.  1-2,  Haziran 
2003, s. 648, dn. 15’den naklen)).
 
26
  
Gönenç, s. 650. 

---