Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

131 
Medeni  usul  Hukukumuzda  asıl  olarak  geçerli  olan  ilke  taraflarca  getirilme 
ilkesidir.
515
HMK’nin “Taraflarca Getirilme” başlıklı 25. maddesine göre: “ Kanunda 
öngörülen  istisnalar  dışında,  hâkim,  iki  taraftan  birinin  söylemediği  şeyi  veya 
vakıaları  kendiliğinden  dikkate  alamaz  ve  onları  hatırlatabilecek  davranışlarda  dahi 
bulunamaz.  Kanunla  belirtilen  durumlar  dışında,  hâkim,  kendiliğinden  delil 
toplayamaz.” Ancak hakimin bilirkişi ve keşif delillerine kendiliğinden başvurabilme 
imkanı vardır.
516
 
Dava  malzemesinin  hazırlanmasında  taraflar  yanında  hakimin  de  görevli 
olduğu  taraflarca  getirilme  ilkesinin  karşıtı  olan  ilke  ise  kendiliğinden  araştırma 
ilkesidir.
517
Bu  ilkenin  uygulandığı  kamu  düzenine  ilişkin  davalarda  tarafların 
talepleriyle  bağlı  olmayan  hakim,  kendisi  de  vakıa  araştırabilir,  delilleri 
inceleyebilir.
518
  Bu  ilkenin  uygulandığı  davalarda  hakimin  kararını  tarafların 
bildirmiş oldukları vakıalara dayandırabilmesi için, onların varlığına kanaat getirmiş 
olması lazımdır. 
Boşanma  davalarında  kural  olarak,  dava  malzemesinin  getirilmesine  ilişkin 
olarak uyuşmazlığın tarafları sorumludur ve dava malzemesinin taraflarca getirilmesi 
ilkesi  yargılamaya  yön  vermektedir.  Buna  göre,  hâkim,  tarafların  bildirmediği 
vakıaları  kendiliğinden  inceleyemez  ve  onları  hatırlatacak  imalarda  dahi 
bulunamaz.
519
  Örneğin,  terk  sebebiyle  açılmış  bir  boşanma  davasında,  hâkim,  terk 
süresince  eşin  zina  yapıp  yapmadığını  kendiliğinden  araştıramaz,  fakat  evi  terk 
etmesine,  eşi  tarafından  dövülmesinin  etkisinin  bulunup  bulunmadığını  araştırmakla 
görevli olması gerekir.
520
 
Kural  olarak,  hâkim  uyuşmalığın  tarafları  arasında  çekişmeli  olmayan 
hususları  araştırmaz,  zira  bu  hususlar  çekişmeli  olmadıklarından  dolayı  kesinlik 
kazanmışlardır  ve  hâkim  bu  vakıaların  doğru  olduğu  kanısından  hareket  etmek 
                                                           
515
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 250.
 
516
   Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 402.
 
517
   Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 402.
 
518
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 255.
 
519
   Petek, s. 30.
 
520
   Petek, s. 30. 
 

---

132 
zorundadır.
521
  Ancak  boşanma  davalarında  bu  genel  kural  uygulama  alanı  bulmaz. 
Taraflar bir konu üzerinde görüş birliğine varmış olsalar dahi, hâkim söz konusu bu 
vakıaları araştırmakla yükümlüdür.
522
 
Boşanma davalarında dava malzemesinin taraflarca getirilmesi ilkesinin sınırlı 
bir  şekilde  uygulandığı  söylenebilir.
523
  Şöyle  ki  her  ne  kadar  TMK  Md.  184/bent  1 
hükmü  ile  aile  mahkemesi  hakimi,  boşanma  veya  ayrılık  davasının  dayandığı 
olguların varlığına vicdanen kanaat getirmedikçe bunları ispatlanmış sayamayacak ise 
de;  boşanma  sebeplerinde  herhangi  birisinin  varlığıyla  açılan  boşanma  davası 
reddedildikten sonra, kararın kesinleşmesinden itibaren üç yıl geçmesi halinde, her ne 
sebeple olursa olsun müşterek hayatın  yeniden kurulamadığı  durumlarda taraflardan 
birinin  istemi  üzerine  hakimin  boşanmaya  karar  vermek  zorunda  olmasına  ilişkin 
hüküm göz önünde bulundurularak, boşanma davasının ne tam olarak kendiliğinden 
araştırma  ilkesi  ne  de  tam  olarak  taraflarca  getirilme  ilkesinin  mutlak  olarak 
uygulandığı bir dava olduğu sonucuna varılabilir.
524
 
 
D. Teksif İlkesi 
Usul ekonomisi ile yakından ilgili olan bu ilke gereğince taraflar bütün iddia 
ve  savunma  nedenlerini,  belli  bir  usul  kesitine  kadar  ileri  sürmelidir.
525
  Tarafların 
belli  bir  usul  kesitine  kadar  iddia  ve  savunmalarını  ileri  sürmeleri  ve  bu  belirlenen 
kesit sona erdikten sonra ise, iddia ve savunmaların ileri sürülememesini ifade eden 
teksif ilkesi, Türk yargılama hukukunda uygulama alanı bulmaktadır. Şöyle ki; HMK 
Md. 141’e göre: “Taraflar, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçeleri ile serbestçe; ön 
inceleme  aşamasında  ise  ancak  karşı  tarafın  açık  muvafakati  ile  iddia  veya 
savunmalarını  genişletebilir  yahut  değiştirebilirler.  Ön  inceleme  duruşmasına 
taraflardan  biri  mazeretsiz  olarak  gelmezse,  gelen  taraf  onun  muvafakati 
                                                           
521
   Petek, s. 31.
 
522
   Petek, s. 31.
 
523
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 255; Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 403.
 
524
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 256.
 
525
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.  256; Alagonya, Yavuz/ Yıldırım, Kâmil/ Deren-Yıldırım,  Nevhis: 
Medeni Usul Hukuku Esasları, İstanbul 2006, s. 204.   

---

133 
aranmaksızın iddia veya savunmasını genişletebilir yahut değiştirebilir. Ön inceleme 
aşamasının  tamamlanmasından  sonra  iddia  veya  savunma  genişletilemez  yahut 
değiştirilemez.  İddia  ve  savunmanın  genişletilip  değiştirilmesi  konusunda  ıslah  ve 
karşı tarafın açık muvafakati hükümleri saklıdır.” 
Görüldüğü  üzere;  taraflar  dayandıkları  vakıaları  davanın  başında,  en  geç 
cevaba  cevap  ve  ikinci  cevap  dilekçeleriyle  ileri  sürmek  zorundadırlar.  Daha  sonra 
yeni vakıaların ileri sürülmesine karşı taraf açıkça izin vermezse, hakim yeni vakıaları 
inceleyemeyecektir.  Öte  taraftan  Kanunkoyucu,  tarafların  hak  kaybına  uğramalarını 
önlemek üzere teksif ilkesini yumuşatmış ve bu ilkeye “ıslah” kurumuyla önemli bir 
istisna getirmiştir.
526
 
Yargıtay  da  tarafların  boşanma  ve  ayrılık  davalarında  davayı  ıslah 
edebilecekleri  görüşündedir.
527
  Buna  göre,  taraflar  ıslahla  dilekçelerinde  belirttikleri 
vakıaları bu anlamda boşanma sebebini değiştirebilecekleri
528
 gibi, talep sonucunu da 
değiştirebilirler.
529
Ancak  bozmadan  sonra,  tarafların  ıslah  isteminde  bulunmalarına 
imkan yoktur.
530
 
Yargılamanın  sürüncemede  kalmasını  önlemek  ve  mahkemelerin  yükünü 
azaltmak için getirilmiş olan bir diğer düzenleme de HMK Md. 240’de yer alan ikinci 
delil  listesi  verme  yasağıdır.
531
  Bu  hükme  göre  tanık  gösteren  taraf,  tanık  dinletmek 
istediği  vakıayı  ve  dinlenilmesi  istenen  tanıkların  adı  ve  soyadı  ile  tebliğe  elverişli 
adreslerini  içeren  listeyi  mahkemeye  sunar.  Bu  listede  gösterilmemiş  olan  kimseler 
tanık olarak dinlenemez ve ikinci bir liste verilemez. 
                                                           
526
   Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 258.
 
527
   Ayrıntılı bilgi için bkz. yukarıda s. 17, 25, 28.
 
528
   Gençcan, s. 1481. 
 
529
   Boşanma  davasının  ıslahla  tedbir  nafakasına  dönüştürülebileğine  ilişkin  Yargıtay  kararları  için 
bkz. Gençcan, s. 1481.  
530
   Y  2  HD,  18.12.2008,  17857/17257:  “…Bir  davanın  soruşturulması  ve  yargılaması  sonunda 
verilen  hükmün  Yargıtay’ca  bozulmasından  sonra,  tarafların  ıslah  isteminde  bulunmalarına 
imkan  olmadığı  4.2.1948  gün  ve  10/3  sayılı  İBK  ile  kabul  edilmiştir.  Bu  durumda  bozmadan 
sonra  ıslah  yapılamayacağı  göz  önüne  alınmadan,  ıslah  isteminin  kabulü  ile  akıl  hastalığından 
dolayı boşanma hükmü kurulması usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir.”(Gençcan, 
s. 1482, dn. 898).
 
531
   Kuru/ Arslan/ Yılmaz, s. 498.
 

---