102
Təqdimat metodları. Qrafik 1000 sözdən çox danışır.
Mürəkkəb mənalı fikirlərin qrafiklə təsvir olunması uzun sözlərlə və
ya şifahi izahatlarla təqdimatdan daha asandır.
Həm referatlarda, həm də diskusiyalarda əsas yük düzgün təqdimatın
və ya oxunan informasiyanın üstünə düşür. Aşağıdakı texniki
vizualizasiya vasitələrinə üstünlük verilir:
mühazirə plakatlarından ibarət stend;
diaproyektor;
yazma, yapışdırma və iynə batırma yolu ilə məlumat təsvir
edən, divara asılan lövhələr.
Displey, noutbuk.
Mühazirə plakatlarından həm referatların məzmununu təsvir
etmək, həm də spontan diskusiyaların nəticələrini vizuallaşdırmaq
üçün istifadə etmək olar. Onların mənfi cəhəti çox vaxt surətlərinin
çıxarıla bilməsi imkanının olmamasıdır.
Əksinə asılı plyonkaların əvvəlcədən A4 formatda surətlərini
çıxarmaq mümkündür. Eləcə də kağız orijinaldan, məsələn,
qrafikdən birbaşa plyonkaya əksinə çevrilmiş surət çıxarmaq olur.
Mürəkkəb fikri yalnız bir geniş təsvirdə vermək mümkün olanda
klassik lövhədən, təbaşirdən və flomasterdən istifadə etmək
sərfəlidir. Xüsusi surətçıxaran aparatlarla təchiz olunmuş xüsusi
lövhələr isə çoxlu sayda surət çıxarmağa imkan verir.
Yaxşı və pis qrafiklər mövcuddur. Hər vizualizasiya forması
üçün bəzi prinsiplərə riayət olunmalıdır:
hadisənin vahid təsviri;
iri, səlis şrift;
çap hərfləri üçün şrift;
qrafikləri çox yükləməməli;
sadə və məzmunlu simvollar;
aydın olmayan heç bir simvol.
DV və PC proseslərin təqdimatı üçün displey və noutbuk ən
yaxşı vasitələrdir. Tamaşaçılar çox olanda divarda geniş təsvir almaq
imkanı olmalıdır.
Həm referatlar, həm də diskusiyalar üçün müxtəlif texniki
vasitələrdən istifadə olunması, məsələn, mühazirə plakatlarının
stendi 1-2 diaproyektor və eləcə də divara asılmış təqdimatda böyük
üstünlük verir.
103
Qiymətləndirmə üsulları. Müşavirə planlaşdırılarkən adətən hər
şeydən əvvəl ayrı-ayrı tələblərin, təkliflərin, qərarların və
alternativlərin əsaslarının listinqləri (mətnləri) hazırlanır və bunlar
sonradan prioritetlərə görə ardıcıl düzülür. Bunun üçün bir neçə
praktiki qiymətləndirmə metodlarından istifadə olunur:
bal prosesi (ballarla qiymətləndirmə);
məhkəmə prosesi (arbitraj prosesi);
seçmə prosesi;
qiymətləndirmə (fikir yürütmə);
üstünlükvermə matrisası.
Bal prosesində iştirakçılar eyni miqdarda (ümumi halda 3-5
ədəd) yapışqanlı simvollar alır və onları qiymətləndirmə
meyarlarının üzərinə yapışdırırlar. Meyarların toplusu əvvəlcədən
müəyyən qaydada razılaşdırılmalıdır.
Arbitraj prosesində iştirakçılar üzərində 0-dan 5-ə kimi rəqəmlər
olan 6 qiymətləndirmə vərəqi alırlar. Qiymətləndirmə meyarları üzrə
bir-birinin ardınca sorğular aparılır: hər meyara görə iştirakçı özünün
seçdiyi vərəqi (0=vacib deyil; 5=çox vacibdir) qaldırır. Bir meyar
üzrə
ayrı-ayrı
qiymətlərin
cəmi
bu
meyarın
ümumi
qiymətləndirmədə çəkisini göstərir.
Seçmə prosesi yuxarıdakı iki qiymətləndirmə metodunun
birləşməsindən ibarətdir. Hər iştirakçı rəqəmlər söyləməklə, bal
verməklə və ya qiymət kartı göstərməklə özünün meyarlarının
ardıcıllıq siyahısını tərtib edir. Ayrı-ayrı qiymətlərin ortalaşdırılması
meyarın prioritetini müəyyən edir.
Qiymətləndirmə prosesində iştirakçılar qiyməti beşpilləli plyus-
minus meyarları üzrə aylayırlar. Beşpilləli qiymətin müvafiq mənası
problemlərin uyğun sahələri ilə müəyyən edilir. Çox vaxt aşağıdakı
qiymətləndirmə şkalası istifadə olunur:
++ çox böyük üstünlüklər;
+ bir neçə üstünlük;
0
nə üstün cəhətlər, nə də çatışmazlıqlar vardır;
- bir neçə çatışmazlıq;
- - çoxlu çatışmazlıqlar.
Yerinə yetirilən işlərin planlaşdırılması metodları.
Hər bir əməkdaşın fərdi təqvim planı olmalıdır.
104
Zamanın digər resursların əksinə olaraq xüsusi əlaməti ondan
ibarətdir ki, onu çoxaltmaq (uzatmaq) olmur. Ona görə də müddətin
optimal planlaşdırılması nəinki layihə işlərinin ümumi icra
müddətinin, həm də fərdi icra müddətinin planlaşdırılması üçün
böyük əhəmiyyət daşıyır.
Müddətin fərdi planlaşdırılması 3 zaman horizontunu özündə cəm
edir:
ayrı-ayrı iş günlərinin planlaşdırılması;
cari ilin planlaşdırlması;
ayrı-ayrı mövzuların (işlərin) planlaşdırılması.
Müddətin fərqli planlaşdırılması iş gününün əvvəlcədən tam
planlaşdırılmasından başlanır. Növbəti günün planlaşdırılmasını ya
əvvəlki günün sonunda, ya da yeni iş gününün əvvəlində həyata
keçirmək lazımdır. Bu planlaşdırma 3 yerə bölünür:
görüşlərin planlaşdırılması;
hərəkətlərin (görüləcək işlərin) planlaşdırılması;
əvvəlcədən qeydlərin edilməsi.
Görüşlər, hərəkətlər, əvvəlcədən edilən qeydlər müddətlərin
planlaşdırılmasının kateqoriyalarıdırlar.
Təqvim-yaddaşdan gündəlik plana bütün görüşlər (müzakirələr,
tədbirlər) haqqında məlumatlar köçürülür və siyahı cari gün üçün
aktual olan digər görüşlərlə genişləndirilir. Sonrakı hərəkətlər
(fəaliyyət) qarşıdan gələn günə yazılmalıdır. Buraya telefon
danışıqları, tərtib olunan məktublar, yerinə yetirilən tapşırıqlar və
fəaliyyət (işlər), nəzarət tədbirləri və s. daxildir. İşlər prioritetlərə
müvafiq həyata keçirilməlidir: əvvəlcə çox vacib, sonra isə daha az
vacibliyə malik işlər yerinə yetirilməlidir. Çox gec vaxta
planlaşdırılmış görüşlər və fəaliyyət üçün ya qeydiyyat, ya da
əvvəlcədən qeydiyyat aparılır.
Müddətin il üçün planlaşdırılması günün planlaşdırılması
kateqoriyalarına (görüşlər, fəaliyyət, əvvəlcədən qeydetmə)
uyğundur. Bu sonrakı həftənin və cari ayın planlaşdırılmasına da
aiddir. Planlaşdırmanın bu hissəsi aramsız aparılır: razılıq alındıqdan
sonra bütün il boyu müxtəlif baxımlara (əməkdaş, layihələr) görə
qaydaya salınmış görüşlər aramsız olaraq əvvəlcədən qeyd olunur.
Ümumi
mövzuların
planlaşdırılması
planlaşdırma
müddətindən asılı olmayan mövhumdur, məsələn, məzuniyyətlərin,
105
kursun, investisiyaların, tələblərin planlaşdırılması buna misal ola
bilər.
Fərdi görüşlərin planlaşdırılması üçün özündə bütün görüşləri
özündə bütün görüşləri zamana, yerə və açar sözlərə görə
ümumiləşdirən təqvim-yaddaşda öz əksini tapır. Bu təqvim-yaddaş
mümkün qədər kiçik olmalıdır ki, onu hər yerdə özünlə gəzdirmək
mümkün olsun.
Cari işlərin planlaşdırılması üçün hər günə 1 səhifəsi və ya
həftəyə 2 səhifəsi olan gündəlik təqvim istifadə olunur. Təqvimi
aparmaq üçün fərdi kompüter proqramları istifadə olunur. Lakin
onlar praktiki cəhətdən “kafi” planlaşdırma sistemindən geri qalırlar,
çünki fərdi kompüterlərlə sıx əlaqədə olurlar. Görüşlərin və fərdi
işlərin planlaşdırılması üçün 3 Com sistemindən olan Palm III
orqanayzerləri səmərəli ola bilərlər, çünki cibdə gəzdirilən bu cihaz
fərdi kompüter – katibə ilə verilənlərin mübadiləsi üçün keçid
qurğusunun adapteri ilə təchiz olunmuşdur.
Komanda ilə iş. Problemlərin kompleks həlli, texnoloji
mürəkkəb qaralamaların tərtibatı, yeniliklərin planlaşdırılması bir
qayda olaraq layihənin inter intizam komandasında həyata keçirilir.
Belə komandada tapşırığı yerinə yetirmək üçün müxtəlif bilikləri,
təcrübəyə və düşüncə tərzinə malik olan insanlar birləşirlər. Çox vaxt
əməkdaşlar bir-birini çox az tanıyırlar və yaxud tanımırlar, çünki ayrı
şöbələrdən və yerlərdən gəlmiş olurlar. Komandanın hər bir üzvü
özünəməxsus qüvvəyə və özünün ideyalarına malik olur, buna
baxmayaraq son nəticədə ən düzgün qərara gəlirlər.
Komandada işin üstün cəhətləri aşağıdakılardadır:
geniş biliklər bazası (nou – xau üstünlükləri);
sinergiyadan istifadə;
zəmanətli informasiya axını;
işləməyə şiddətli hazırolma (motivasiya);
ən yaxşı həyata keçirmə qabiliyyəti;
qərarın yükünü daşıma qabiliyyəti.
Komandada səmərəli işin əsas şərti ümumi münasibətlər
dünyasının yaradılmasıdır. İnsanlar komandaya daxil olmazdan əvvəl
bir-birilə ünsiyyətdə olmaq təcrübəsi qazanmalıdırlar: komanda, necə
deyərlər “yetişib bişməli”dir. Bu bir qədər vaxt tələb edir, lakin bu
itirilmiş vaxt deyil, layihənin inkişafının zəruri mərhələsidir.
106
Komandanın “yetişməsi” əsasən 4 tipik mərhələdən keçir:
formalaşdırma mərhələsi (forming);
konfrontasiya mərhələsi (storming);
təşkil mərhələsi (narming);
iş mərhələsi (perfoming).
Formalaşdırma mərhələsində komandanın üzvləri əvvəlcə bir-
birini yoxlayırlar: hamı bir-biri ilə çox ədəblə davranır,
arqumentlərini çox ehtiyatla irəli sürür, çox böyük səbirsizliklə
partnyorunun rəyini gözləyir. Bu ilk mərhələdə tapşırığın məqsədi
çox aydın müəyyən edilməli və razılaşma əsasında hər kəsin tapşırığı
verilməlidir. Bundan əlavə birgə iş (vaxt, yer, kommunikasiya və s.)
hamının arasında razılaşdırılmalıdır. Formalaşdırma fazasında
iştirakçılar arasında münasibətlər qurulur: burada çox vacibdir ki, hər
kəs qrupda öz yerini bilsin.
Birinci diskusiyalardan və müzakirələrdən sonra ümumiyyətlə
ilk şüuraltı konflikt yaranır və bu açıq qarşıdurmaya gətirib çıxara
bilər. Komanda artıq konfrantasiya mərhələsindədir. Komanda
üzvlərinin fərqli baxışları və hərəkətləri bir-biri ilə az-çox
toqquşmağa başlayır. Bu mərhələdə hər kəsin komandada rolu
müəyyənləşir. Burada çox vacibdir ki, iştirakçıların nöqteyi-
nəzərindəki və rəylərindəki fərqlər çox aşkar elan edilsin və fikir
ayrılıqları səhv kompromislərsiz diskusiya yolu ilə aradan qaldırılsın.
Böyük təhlükə ondadır ki, komandanın üzvü özündə olan ilkin
inamını itirər və qarşıda qoyulan məqsədə çatmanın mümkünlüyünü
şübhə altına qoya bilər.
Təşkil mərhələsində qrup birgə qəbul edilmiş mövqelərin,
müzakirə üsullarının, təsəvvürlərin əsasında verilmiş tapşırıqları
işləyir,
ümumi
davranış,
qrammatik
qaydaları
(dilin
qanunauyğunluqları), komandada sonrakı iç üzü, informasiya
yollarını müəyyən edir. Bu mərhələdə komanda qaydaları müəyyən
edilir və işin ümumi mərhələsi şərtləndirilir. Artıq burada
komandanın nə dərəcədə yaxşı və məqsədyönlü işləməsi görünür.
İşin məqsədinə görə ümumi razılığın və iş üsullarının əldə
edilməsi iş mərhələsindən başlayır. Buna baxmayaraq komanda
üzvləri arasında bir-biri ilə necə yaxşı ünsiyyət bağlamaq və
konstruktiv əməkdaşlıq üçün yaxşı əsas yaratmaq istiqamətində
təcrübə toplanır. İdeal halda komanda fikirlərə və ideyalara açıq,
107
çətinliklərə görə çevik, qoyulmuş məqsədə görə əməksevər və birgə
işdə həmrəy olmalıdır. Komandaya yeni üzv gələndə və ya məsələnin
qoyuluşu dəyişiləndə ola bilər ki, təşkil mərhələsinin (və hətta
konfrantasiya mərhələsini) yenidən keçirmək zərurəti yaransın.
Konstruktiv komanda işi üçün aşağıdakı 8 əsas qaydalar mövcuddur:
1.
Bəyənmək (tərifləmək)!
2.
Töhfə (iş) tələb etmək!
3.
Birgə fəaliyyət göstərmək!
4.
Öz fikrini açıq söyləmək!
5.
Məqsədi gözdən qoymamaq!
6.
Konfliktləri diskusiya yolu ilə həll etmək!
7.
Diqqətlə qulaq asmaq (eşitmək)!
8.
Tənqidi qəbul etmək!
Nə üçün birinci müşavirə çox vacibdir? Komandanın ilk
görüşü çox vaxt sonrakı məhsuldar əməmkdaşlığın açarı olur. Siz
istənilən birinci müşavirəni ümumi tanışlıq və layihənin qlobal
təqdimatı üçün istifadə edə bilərsiniz. Bu zaman siz hələ daha xırda
(özəl) informasiya verə və işləri tapşıra bilməzsiniz, əvvəlcə bütün
əməkdaşların layihə haqqında rəyini öyrənməlisiniz. Bu zaman açıq
atmosfer yaratmaq, tənqidi qəbul etmək, hamıya söz vermək, lakin
qeyri-məhsuldar diskusiyaya yol verməmək lazımdır.
Onda siz ikinci iclasda layihənin əsl başlanğıcını qoya bilərsiniz.
Təxminən burada layihənin məqsədini ətraflı müzakirə edin, birinci
struktur planı tərtib edin, tapşırıqları paylayın. Təşkil, informasiya və
kommunikasiya və s. Üçün oyun qaydalarını müəyyən edin.
Sənədləşdirmək, məlumatlandırmaq, xəbər vermək. İdeal
halda komandanın bütün üzvləri təkcə layihənin vəziyyəti, planlar,
proseslər, hadisələr, xəbərlər haqqında məlumatlandırılmırlar,
razılaşdırmalar və vacib razılaşmalar da aidiyyəti olduqları üzvlərə
çatdırılmalıdırlar. Ona görə də iştirakçılar arasında aramsız
informasiya və sənədləşdirmə axını yaranmalıdır. Sənədləşdirmə
yeni işçilər üçün sistematik son nəzarət üçün köməkçi və gələcək
layihələr üçün təcrübə rolu oynaya bilər.
Nələri
sənədləşdirmək
lazımdır?
Komandaya
hansı
informasiya emal edilmədiyini izah edin. Elə ilk iclasda aşağıdakıları
müəyyən edin:
İnformasiyanı kim alır (bölgü aparan)? Bu zaman siz və ya
işçiləriniz sual qoymalısınız: hansı informasiya layihə üçün
108
dəyərlidir; o kimin fəaliyyət dairəsinə aiddir (ola bilər ki, hər
hansı informasiya şöbəyə ümumiyyətlə aid olmasın).
Hansı sənədləri, kim üçün və nə vaxta kimi faktiki tərtib
etmək lazımdır?
Hansı məzmunda və hansı formada? Burada müəssinənin
rəhbərliyinin az informasiya alması çox vacibdir.
Kimin tərəfindən tərtib olunur (müəllif)?
Hansı vaxta kimi (verilmə vaxtı)? İnformasiya nə qədər tez
sərəncamınızda ola bilər?
O haradan verilməlidir?
Həmişə cari və vacib fəaliyyətin sənədləşdirilməsinə çalışın və
informasiya üçün tədbirlərə nəzarət edin.
109
ƏDƏBİYYAT
1. Бабаев И.А. Основы профессиональных знаний по управлению
проэктами. Баку, Элм, 2004
2. Babayev İ.A. Laiyələrin idarə edilməsi metodologiyası: Monoqrafiya.
Bakı, Elm, 2003, 300 s.
3. Babayev İ.A Layihələrin idarə edilməsi . Milli kompotensiyanın əsasları.
Peşəkar biliklərin əsasları.Milli sertifikatlaşdırma sistemi/NCV(az) – Bakı,
Çaşıoğlu, 2002, 214 s.
4.Burghardt, Manfred: Einführung in Projektmanagement, Definition,
Planung, Kontrolle und Abschluss, Siemens, 2002
5. Cronenbroeck, Wolfgang: Handbuch internationales Projektmanagement,
Verlag ,Poeschel, 2004
6.Kuster, Jürg; Huber, Eugen; Lippmann,Robert; Schmidt, Alphons;
Schneider, Emil; Witschi, Urs; Wüst,Roger:Handbuch Projektmanagement,
Springer Verlag, 2008
7. Olfert, Klaus: Kompakt-TrainingProjektmanagement, Kiehl Verlag,
2007
8. Pfetzing; Karl; Rohde, Adolf:Ganzheitliches Projektmanagement,
Verlag,Dr. Götz Schmidt, 2001
9. Schulz-Wimmer, Heinz: Projekte managen,Werkzeuge für effizientes
Organisieren,Durchführen und Nachhalten von Projekten,Jokers edition,
2007
10. http://www.cit.tuberlin.de/uploads/media/Projektmanagement.pdf
11.http://www.unisaarland.de/fileadmin/user_upload/Sonstiges/ZSQ/Progra
mmhefte/PE-Kommunikation-Projektmanagement-
Interkulturelle_Kompetenz.pdf
12.http://www.bluepm.eu/user/eesy.de/bluepm.eu/dwn/Inhalt_PM3.pdf
13.http://www.blikk.it/angebote/schulegestalten/se_suedtirol/Projektmanage
ment.pd
14.http://www.uni-
hildesheim.de/media/zsb/Studienangebot/Bachelorstudium/Internationale_K
ommunikation_und_UEbersetzen/sto_baikue_0411.pdf
15.http://www.etit.tu-
darmstadt.de/media/etit/formulare_studium/ordnungen/modulhandbuecher/
mhb_bsc_etit_2007_dt_de.pdf
16.ftp://ftp.fhbiberach.de/pub/www/projektmanagement/Module%20Bachel
or/110128-Modulhandbuch%20Bachelor%20P_Final.pdf
110
17.https://www.hs-neu-
ulm.de/fileadmin/user_upload/Studium/Bachelorstudieng%C3%A4nge/Mo
dulhandbuch_IMUK.pdf
Dostları ilə paylaş: |