Antidangasalik

Affordans nazariyasi
3
 
1966-yilda psixolog Jeyms J. Gibson (James Jerome Gibson) o‘zining “The Senses 
Considered as Perceptual Systems” kitobida Affordans nazariyasini keltirib o‘tadi. Bu 
nazariyaga ko‘ra, atrofimizdagi narsalarning bari o‘z shaklidan kelib chiqqan holda bizni 
ushbu narsa qanday vazifani bajarsa, shuni qilishga undaydi. Misol uchun, stulni ko‘rsangiz, 
o‘tirishni xohlaysiz, divanni ko‘rsangiz — yotishni, eshikni ko‘rsangiz — ochishni, bakalni 
ko‘rsangiz — ushlashni, telefonni ko‘rsangiz — olib ishlatishni xohlaysiz. Bu nazariyani 
o‘zimizning foydamizga ishlatishimiz mumkin. Buning uchun shakllantirmoqchi bo‘lgan 
odatlarimizni ko‘zga yaqqol tashlanadigan, oson va qulay qilishimiz, yo‘qotmoqchi bo‘lgan 
odatlarimizni esa ko‘zdan nari, bajarish qiyin bo‘lgan holatga keltirishimiz zarur. Shu bois 
ham yuqoridagi jadvalni ko‘zimizga tashlanadigan joyga ilib qo‘yishimiz kerak bo‘ladi. 
Dangasalikka sabab bo‘ladigan narsalardan yana biri — tartibsizlik. Sizning atrofingizda 
hozirgi ishingizga tegishli bo‘lmagan narsalarning ko‘p bo‘lishi, Affordans nazariyasiga 
ko‘ra, sizni asosiy ishlardan chalg‘itib yuboradi. Shu bois ishlayotgan vaqtingizda 
atrofingizda ortiqcha narsalar bo‘lmasligi muhim. 
Uyqu rejimini to‘g‘rilashning foydasi
Dangasalik kelib chiqishining asosiy sabablaridan yana biri — charchoq. Insonlarning 
energiyasi tugashi tufayli ishlarni bajarishga layoqati bo‘lmaydi. Energiya to‘ldirishning 
yo‘li bu uyqu rejimini to‘g‘rilash va to‘g‘ri ovqatlanishdir. Afsuski, hozirda ko‘pchilikda 
uyqu borasida xato fikrlar juda ko‘p. Ayrimlar ishlarini tezroq bitirish uchun uyquni 
qisqartirishga urinadi, bu esa foyda o‘rniga ko‘proq zararga ishlaydi. 2017-yil iyun oyida 
Vestern universitetining Miya va aql instituti neyrobiologlari 40 000 kishi ishtirokida tungi 
uyqu yuzasidan so‘rovnoma o‘tkazdi
4
. Barcha ishtirokchilarning qariyb yarmi 6,3 soatdan 
kam uxlashlarini xabar qilishdi. Tadqiqot yetakchi professori Konor Uayld (Conor Wild) 

---

8 
bunday deydi: “Biz miyangiz eng yaxshi ishlashini ta’minlash uchun uyqu miqdori 7-8 soat 
bo‘lishi kerakligini isbotladik. Shuningdek, bundan ko‘p va kam uxlaganlarda zaiflashish 
holati yuzaga kelishini aniqladik”. 
Demak, siz o‘z cheklistingizning “Indikatorlar” bo‘limiga har kuni necha soat 
uxlaganingizni qayd qilib borishingiz kerak bo‘ladi. 
Inson miyasining peshona qismi markazida epifiz bezi joylashgan. Bu bez o‘zidan 
melatonin gormonini ishlab chiqaradi. Melatonin
5
ishlab chiqarish jarayoni ko‘zga yorug‘lik 
nuri tushishdan to‘xtaganda boshlanadi. Bu inson biologik soati bilan chambarchas bog‘liq, 
ya’ni tungi soat 21 va 22 oralig‘ida ro‘y beradi. Ammo hozirgi kunda ko‘pchilik bu paytda 
televizor, kompyuter qarshisida yoki qo‘lida telefon bilan o‘tirgan bo‘ladi. Bu esa tun 
bo‘lishiga qaramay, ko‘zga yorug‘lik nurlari tushishini ta’minlaydi. Melatonin gormoni 
ishlab chiqarilishi kechikib, biologik soat bilan mos tushmay qoladi va sizning uyqingiz 
kelmaydi, shuningdek, sizda yana charchoq alomatlari sezila boshlaydi. Shu bois siz kechki 
payt telefoningizdagi “Tungi rejim” va “O‘qish rejim”larni yoqib qo‘yishingiz zarur. Bu 
telefoningizdan chiqayotgan ultrabinafsha nurlarini to‘sib qolib, melatonin gormoni ishlab 
chiqishiga xalal bermaydi. Bundan-da yaxshi usul shuki, siz yotoqqa borishingizdan kamida 
yarim soat avval telefon yoki kompyuterdan foydalanishni to‘xtatishingiz zarur. 
Demak, siz o‘z cheklistingizning “Amaliyotlar” bo‘limiga “Ekranda tungi rejim” 
topshirig‘ini kiritishingiz va belgilab borishingiz kerak bo‘ladi.