Antioksidantlar va ularning tibbiyotda ishlatilishi

ANTIOKSIDANTLAR VA ULARNING TIBBIYOTDA ISHLATILISHI.
Reja:
1.Antioksidantlarning tarixi.
2.Antioksidantlarning turlari.
3.Oziq-ovqatlardagi antioksidantlarning vazifasi

Antioksidantlar - organizmdagi zararli moddalarga qarshi kurashadigan biologik aksiloksidlovchilardir.
Ushbu sehrli moddalar oziq-ovqat va kosmetika mahsulotlarining sifat kafolati hisoblanadi, chunki ular organizmni ko‘plab kasalliklardan himoya qiladi va hayot tarzini yaxshilaydi.
Antioksidantlar oksidlovchi stressni bostiradigan va erkin radikallarga qarshi kurashadigan moddalar. Radikal moddalar inson tanasida kislorod bilan kimoviy reaksiyalar paytida hosil bo‘lgan qattiq, suyuq yoki gazsimon molekulalardir. Ular hujayra membranalaridan o‘tib, ozuqa moddalarini olib yurishlari, metabolizmni rag‘batlantirishlari va immunitetni shakllantirishlari mumkin.
Noto‘g‘ri sharoit, tushkunlik ta’siri yoki noto‘g‘ri ovqatlanish ta’sirida organizmda zararli radikal moddalar ko‘payadi. Ular oksidlovchi stressni yaratadi: bunda erta qarish va hujayralar buzilishi kuzatiladi. Ushbu jarayon surunkali yallig‘lanish bilan birga keladi va bunga javoban erkin radikallar hosil bo‘ladi, sog‘lom hujayralar nobud bo‘ladi.
Chekish, ultrabinafsha nurlari ta’siri, sanoat chiqindilari, muntazam tushkunlik, noto‘g‘ri turmush tarzi va zararli ovqatlar zararli radikallarni qo‘zg‘atadi. Va bu ko‘pincha :
-qandli diabet
-Alsgeymer kasalligi
- Parkinson kasalligi
-ko‘z kasalliklari asosan, katarakta (ko‘z xrustallikasi xiralashishi)
-tushkunlik
-bo‘g‘imlar yallig‘lanishi
-vena tomirlari varikozi
-yurak-qon tomir tizimi faoliyatining buzilishi
-og‘ir yallig‘lanish jarayonlari va saraton kasalliklariga olib keladi.
Saraton kasalliklari- butun dunyo bo‘ylab o‘limlarning eng asosiy sabablaridan. Xavfli o‘smalar xususiyati hamon to‘kis o‘rganilmagan. Ammo tasdiqlangan gipoteza shuki, saraton kelib chiqishi sabablaridan biri - xavfli radikal moddalar tufayli hujayralarda paydo bo‘lgan patologik o‘zgarishlardir.
Antioksidantlar xavfli radikallarga qarshi kurashadi. Sabzi, lavlagi, karam, bulg‘or qalampiri, ismaloq, tomat, qovoq, baqlajon, piyoz, sarimsoq va yashil sabzavotlarda antioksidantlar ko‘p bo‘ladi. Shuningdek, malina, olxo‘ri, qorag‘at, sitrus, olcha, qovun, anor, uzum kabi meva va rezavorlar ham antioksidantlar manbai hisoblanadi.
Bodom, xandon pista va grek, keshyu, pekan, funduk kabi yong‘oqlar ham organizm uchun foydali. Chunki ular antioksidant uchun zarur bo‘lgan E vitaminiga boy. Ular nafaqat radikallarga qarshi kurashadi, balki zararlangan DNK larni ham qayta tiklash xususiyatiga ega.
Ziravorlardan qalampirmunchoq, zarcho‘va, dolchin (koritsa), quritilgan petrushka, oregano ham salomatlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Choy, qahva, qora shokolad, kakao, qizil vino, na’matak, dengiz mahsulotlari, quruq mevalar ham antioksidantlarning qo‘shimcha manbasi hisoblanadi.
Doimo yodda tutish lozimki, antioksidantli mahsulotlar ham faqat meyorida iste’mol qilinganda foydali. Shuningdek, ushbu mahsulotlarni iste’mol qilish bilan birga, sog‘lom turmush tarzi qoidalariga rioya qilish lozim.
Antioksidant yoki oksidlovchi vosita, yog'larning oksidlanishini sekinlashtiradi. Tirik mavjudotlarda kimyoviy jarayonlar (jarayonlar), ayniqsa oksidlanish erkin radikallarning paydo bo'lishiga olib keladi. Yuqori reaktiv erkin radikallar turli molekulalar bilan osonlikcha reaksiyaga kirishib, hujayralar va tirik mavjudotlarga zarar etkazishi mumkin. Antioksidantlar hujayralarni shikastlamasligi uchun erkin radikallar bilan reaksiyaga kirishadilar (ular bilan bog'lanishadi). Ushbu xususiyatlar bilan u minimal qarish effektlari bilan sog'lom hayot kechirish imkoniyatini oshiradi, chunki ular hujayralar anormallashishi va o'sma shakllanishi, shuningdek hujayralarni yo'q qilish xavfini kamaytiradi.
Antioksidantlarning tarixi
Oziq-ovqat mahsulotlarida sintetik antioksidantlardan foydalanish 19-asrdan boshlab BHA va safro kislotasi esterlari oksidlanishni oldini oladi. Temir va mis kabi o'tish metallarining zararli ta'siri shundan keyin ular limon kislotasi (CA), etilendiaminetetraatsetik kislota (EDTA) yoki ularning hosilalari metallarni dezaktivator yoki xelatlovchi moddalar sifatida ta'sir qilishidan so'ng aniqlandi. 1954 yilda BHTni AQShda oziq-ovqat mahsulotlarida ishlatishga ruxsat berildi. Uchlamchi butil gidrokinon (TBHQ) 1972 yilda tijorat sifatida ishlatila boshlandi. Sintetik antioksidantlarning mumkin bo'lgan kanserojenik ta'siri ortib borayotgan reaktsiyaga sabab bo'ladi. Shunday qilib, Yaponiya va boshqa ko'plab davlatlar BHA-ni oziq-ovqat mahsulotlarida ishlatishga ruxsat bermaydilar. TBHQ shuningdek Kanada, Yaponiya va Evropa mamlakatlarida taqiqlangan. Shuning uchun, sintetik antioksidantlar o'rniga tabiiy antioksidantlardan foydalanishga bo'lgan umumiy istak mavjud.
Antioksidant xususiyatlari aniqlangan juda ko'p turli xil moddalar mavjud. Ushbu moddalarning bir qismini bizning dietamizda (ayniqsa o'simliklardan) olayotganda tananing o'zi erkin radikallardan himoya qilish tizimi sifatida ishlab chiqaradi. Tana tomonidan erkin radikallarga qarshi himoya sifatida ishlab chiqarilgan antioksidantlar; katalaz, glutatyon peroksidaza va SOD (superoksid dismutaza) kabi fermentlar.
Alfa tokoferol (E vitamini) - E vitamini tarkibida alfa, beta, gamma va delta tokoferollari mavjud. Bular orasida, ayniqsa Alfa tokoferol muhim antioksidantdir. Bu, ayniqsa, bug'doy, makkajo'xori, tariq, guruch kabi donalarda uchraydi. Bundan tashqari, u kungaboqar yog'i, makkajo'xori moyi, paxta yog'i, yong'oq, bodom va yerfıstığı kabi yashil sabzavotlarda mavjud. E vitamini ham pishirish va issiqlikka chidamli, shuning uchun ular pishirish paytida yo'q qilinmaydi. E vitaminidan tashqari turli xil moddalarda mavjud bo'lgan tokoferollarni osongina yo'q qilish mumkin. Shu bilan birga, E vitaminlari ham donni maydalash va maydalash paytida yo'q qilinadi va ularning aksariyati yomonlashadi.
Shu sababli, E vitaminini o'z ichiga olgan mahsulotlarni yog'ga qovurmasdan pishirish, ayniqsa oqartirishdan o'tmagan don mahsulotlarini (masalan, butun oziq-ovqat mahsulotlari) iste'mol qilish askorbin kislotasi (S vitamini) - tsitrus mevalari, pomidor, yashil bargli sabzavotlar (brokkoli, ismaloq va boshqalar). kartoshka kabi sabzavot va mevalar. Biroq, S vitamini juda tez oksidlanishiga sabab, pishirish va tayyorlashda mavjud bo'lgan S vitaminining ko'p qismi foydasiz bo'lib qoladi. Shuning uchun, C vitaminini o'z ichiga olgan oziq-ovqatlarni engil pishirish tavsiya etiladi, agar ular yeyilsa, xom holda iste'mol qilinsa va tayyorlanishdan ko'p vaqt o'tmay iste'mol qilinsa, beta-karotin - Bu tanada saqlanadigan va A vitaminiga aylantirilgan qizg'ish-to'q sariq pigment juda kuchli antioksidantdir. Bu kuchli antioksidant va ko'plab saraton turlarini rivojlanish xavfini kamaytirish bilan mashhur. U sabzi, ismaloq va brokkoli kabi yashil bargli sabzavotlarda, shuningdek o'rik va shaftoli kabi mevalarda mo'l-ko'l. Flavonoid - ko'plab meva va sabzavotlarda yuqori miqdorda topilgan sariq-oq rangli pigmentlar. Aksariyat o'simliklarda mavjud bo'lgan bu antioksidant tanaga ortiqcha miqdorda, ayniqsa meva va sabzavotlarga asoslangan parhez bilan qabul qilinishi mumkin, chunki u C va E antioksidantiga qaraganda ancha yuqori miqdorda mavjud. Olma, qulupnay, uzum, shokolad va ayniqsa choy kabi mevalar ma'lum miqdordagi flavonoidlarni o'z ichiga oladi Coenzyme q- Coenzyme q, ayniqsa saraton va ayrim nevrologik kasalliklarga ijobiy ta'sir ko'rsatishi bilan uzoq vaqtdan beri kun tartibida bo'lib kelgan va muhim antioksidant hisoblanadi. U organizm tomonidan ishlab chiqariladi va uni dietadan olish mumkin. Garchi u jigar, yurak va buyrak va baliq kabi go'sht mahsulotlarida mavjud bo'lsa-da, uni dietaga qo'shilishi uchun olingan koenzim q tabletkalari bilan tanaga kiritish yanada samaralidir.Lycopen - lutein bilan bir xil oila a'zosi bo'lgan beta-karotin va likopen ko'plab mevalarga qizil rang beradigan moddadir. . Bu yurak-qon tomir kasalliklari va saraton kasalligiga va immunitet tizimiga ijobiy ta'sir ko'rsatishi sababli uzoq vaqtdan beri kun tartibida. Uning antioksidant xususiyatlari isbotlangan. U juda ko'p miqdorda, ayniqsa pomidorda uchraydi. Laboratoriya izlanishlari bilan prostata va yo'g'on ichak saratoni xavfini sezilarli darajada kamaytirishi isbotlangan.