Apa-nın İranın ali dini liderinin rəsmi veb səhifəsinə istinadən verdiyi məlumata görə, İran
Yüklə 402,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
53 329 May 2014 imkan verir. Digər tərəfdən A.Bakıxanovun bu rumlular, hunlar, avarlar, türklər, xəzərlər, ərəblər, məlumatı Volqa və Dunay çayları arasındakı monqol və tatarlardan olan çoxlu tayfalar onun bir bozqırlarda möhtəşəm hun dövlətinin yaranması çox yerlərini zəbt etmişlər. Xüsusilə Şirvan ölkəsi nəticəsində vaxtı ilə bu ərazilərin uzun müddət hamısından artıq hücuma mə'ruz qalmışdır. Səfəvi hakim etnosiyasi qüvvəsi olmuş skiflərin artıq sülaləsindən olan şahların hökmranlığı dövründə hunların gəlişi ilə əlaqədar zəifləyib tarix İran və Osmanlı qoşunları bir-birinin ardınca bu səhnəsindən çəkildiyini göstərirdi (6). ölkələri sıxışdırıb dəfələrlə onu ələ keçirmişlər. Buna A.Bakıxanov «Dərbəndnamə» müəllifinə görə də bu ölkənin sakinlərinin müxtəlif tayfalardan istinadən hunlardan yadigar qalmış maddi təşəkkül tapması təəccüb doğurmur. Buna onların mədəniyyət abidələri arasında Qubanın Şabran hələ də mövcud olan rəvayətləri, abidələri, adları, mahalındakı İran hökmdarı İsfəndiyar tərəfindən müxtəlif dilləri, adət-ənənələri, əhalinin, əxlaq və tikildiyi və Nuşirəvanın bərpa etdirdiyi güman edilən əqli qabiliyyəti, etiqadları aşkar bir şahiddir (12). Əlhun səddini, onun üzərindəki Babi-Alan, yəni Məlum olduğu kimi, Cənubi Qafqaza hicrət etmiş Alan qapısını və şəhər yeri xarabalıqlarını nümunə müxtəlif etnoslar tarix boyu onun avtoxton əhalisi ilə göstərirdi (7). Hətta o, həmin səddin yaxınlığındakı qovuşmuş və yerli sakinə çevrilmişlər. Bunların Əlixanlı kəndinin adının buradan yarandığını və arasında qədim türk tayfaları xüsusi yer tutmuşdur. əslən Əlhunlu olduğunu zənn edir (8). Müəllifin Azərbaycana sonradan gəlmə belə etnoslardan yazdığına görə, dənizdən başlayıb Gil-gilçayın sahili biri də avarlar olmuşdur. Qədim avarları Türküstan ilə üzü yuxarı qalxıb, Əlixanlı kəndinin arxasında çöllərində vaxtı ilə iqtidar və şöhrət sahibi hesab Çıraq qalasına qovuşan, oradan da Ata dağındakı edən A.Bakıxanov Çin mənbələrinə əsaslanıb onları şəhər xarabalıqlarına birləşən həmin sədd çinlilərlə qonşu olan hun nəslindən zənn edir (13). Qonaqkəndin yuxarısından keçib Baba dağadək Onun yazdığına görə, II əsrdə digər türk tayfaları uzanıb gedirdi (9). Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, son tərəfindən məğlub edilən avarlar əvvəlcə cənuba, illərdə aparılmış arxeoloji araşdırmalar vaxtı ilə sonra da qərbə doğru çəkilmiş və burada başqa hunların hücumlarının qarşısını almaq məqsədi ilə tayfalarla birləşib Rum qeysərini vahiməyə salan çəkilmiş və bu səbəbdən də «Əlhun səddi» adlanan yeni bir qüdrətli dövlət yaratmışlar. 568-ci ildə avar həmin müdafiə istehkamı barədə A.Bakıxanovun xanı Bayan bolqarları məğlub edib qətl, qarət etdi, məlumatını təfsilatı ilə təsdiq etmişdir (10). çex və digər slavyanların yaşadıqları Moraviya və A.Bakıxanov Azərbaycanın avtoxton etnosları Bohemiyanı istila etdi, sonra frank kralını məğlub sırasında qədim kaspi etnosunun da adını tutur və edərək Dunay çayına gəlib çatdı. 568-ci ildə avar onların Kür çayının sağ sahilində, Xəzər dənizinə mülkləri Elbadan Volqa çayına qədər olan geniş yaxın ərazilərdə məskunlaşdıqlarını xəbər verir. sahəni tuturdu… Onlardan bir tayfanın adı indiyədək Hətta rumlular arasında bu dənizin həmin etnosun Qafqaz dağlarında qalmaqdadır (14). adı ilə “Kaspi” adlandırıldığını da əlavə edir (11). Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, özlərini «maarulal», Müəllif kaspilərin mənşəyinə və bu etnonimin yəni «dağlı» adlandıran və Qafqaz dil ailəsinin etimologiyası məsələsinə toxunmasa da, onların Dağıstan qrupu dillərinin birində danışan İber- Albaniya ərazisində yayılma məkanını əsasən Qafqaz mənşəli bu etnosun türk mənşəli avar düzgün müəyyənləşdirə bilmişdir. etnonimini daşıması xüsusi maraq doğurur. Avarları Qafqaz xalqlarının etnik tarixinə diqqətlə ləzgiləşmiş türk zənn edən M.Baharlı yazır ki, ola yanaşan A.Bakıxanov buradakı etnik alabəzəkliyin bilər ki, onlar Cənubi Qafqaza çoxlu basqılar obyektiv səbəblərinə toxunaraq yazırdı ki, çox qədim yaparkən, burada ləzgilər arasında bir dəstə və naməlum əsrlərdən bəri müxtəlif tayfalar buraxmışlar ki, onlar da müruri-əyyam ilə burada Qafqazda müharibə və fəthlər edərək şimaldan lisan və milli təşkilatlarını itirmişlər (15). Yuxarıda cənuba və cənubdan şimala doğru hərəkət etmişlər. deyilənlərə onu da əlavə etmək lazımdır ki, indiki Onlar burada bir çox ölkələri istila edərək, Qusar düzənliyindəki Avaran kəndini və eyniadlı məskunlaşıb özlərinə yurd salmışlar. Müxtəlif düzənliyi bildirən etnonim və oronim vaxtilə millətlərin məzlum və qaçqınları bu dağların çətin türkdilli avarların Azərbaycana gəlişini əks etdirən dərələrində və əlçatmaz keçidlərində özlərinə ən tutarlı, təkzibedilməz yadigarlardır. sığınacaq tapmaqla düşmənin zülmündən asudə A.Bakıxanov Azərbaycana gəlmə qədim olmuşlar. İran şahları, xüsusilə Bəhram Gurun oğlu etnoslardan bəhs edərkən, nə səbəbdənsə, ağ Yəzdigürd və Qubad oğlu Ənuşirəvan başqa hunların nəslindən olan və erkən orta əsrlərdə Cənubi əyalətlərdən buraya çoxlu tayfalar köçürüb, bu Qafqaza, o cümlədən Şirvan və Arran ərazilərinə yerlərdə xarabalıqları hələ də qalmaqda olan bir çox dəfələrlə yürüşlər etmiş xəzərlərə az yer ayırmışdır. şəhər və kəndələr bina etdirmişlər. Yunanlar, Onların adının Xəzər dənizinə verilməsi faktını
Yüklə 402,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|