Apa-nın İranın ali dini liderinin rəsmi veb səhifəsinə istinadən verdiyi məlumata görə, İran
Yüklə 402,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- yəhudilər
- İrandilli və ərəbdilli
- qaçqınlıqla
54 329 May 2014 xatırlamaqdan əlavə o, qədim mənbələrə / Strabon, köçürülmə səbəblərini türkdilli şimal tayfalarının Plini, Arrian / əsaslanıb, təkcə Zığ /Zıx / kəndinin aramsız yürüşlərinin qarşısının alınması lüzumu ilə əhalisini xəzər nəslindən qalma hesab etmişdir (16). izah etməyə çalışmışdır. O, yazırdı ki, xalqların Lakin “Gülüstan-i İrəm”in 1991-ci il nəşrini redaktə fasiləsiz davam edən böyük köçünün burada və şərh edən akad. Z.M.Bünyadov əsərə yazdığı törətdiyi fəlakətlərlə bağlı tarix üçün qaranlıq izahlarının birində bu yanlışlığı təkzib edib bildirir zamanlar arxada qalandan sonra İran şahı Xosrov ki, Strabonun məlumatına görə, Zıx tayfası qədim Ənuşirvan YI əsrdə ölkəni zəbt edərək, İrandan zamanlarda Qafqazın Şimal-Qərbində məskun- Şirvan və Dağıstana çoxlu tayfalar köçürmüşdür laşmış tayfalardandır. Onun fikrincə, Zıx etnonimi (22). XIII əsrədək mənbələrdə saxlanmaqdan əlavə, Göründüyü kimi,A.Bakıxanov məlum risalə- müasir etnoqrafik gerçəklikdə hələ də qalmaqdadır sində və məşhur “Gülüstan-i İrəm” əsərində o (17).
zamanki Azərbaycanın etnik durumuna daxil olan A.Bakıxanovdan fərqli olaraq, M.Baharlı İran və samidilli bir sıra etnosların /“cuhud” adı ilə xəzərlərdən və onların Azərbaycana yürüşlərindən bəlli olan yəhudilər, habelə qədim sind nəslindən daha ətraflı bəhs etmiş, bütün Qazax qəzası əhalisini sayılan qaraçılar və b./ barədə ətraflı söhbət xəzər nəslindən olan kasoq və ya qasuqların qalığı açmamışdır. Eyni sözləri A.Bakıxanova çox yaxşı saymışdır(18). tanış olan Şahdağ qrupu xalqları / xınalıq, qrız, A.Bakıxanov Azərbaycan ərazisinin şimal buduq / barədə də söyləmək olar. O, bunlardan yalnız hüdudlarını təşkil edən Şirvan məmləkətinin qədim “özlərinin xüsusi dilləri olduğunu” qeyd etdiyi sakinləri olan erkən türkdilli etnosların mənşəyindən xınalıqların adını çəkir, lakin onların heç birisinin bəhs etməklə, onun etnik tarixinin orta əsr mənşəyi məsələsinə toxunmur. Onlar A.Bakı- mərhələsində görkəmli rol oynamış qıpçaq, oğuz / xanovun bilavasitə böyüyüb yaşadığı və müəyyən
mənada onun ikinci doğma vətəni olmuş sabiq Quba mənşəli tərəkəmə /elat/ tayfaları / zəngənə, xəlilli, xanlığı, başqa sözlə, tarixi Şirvan ərazisində kəngərli, qaramanlı, təkəli, şamlı, cəyirli, usallı, məskunlaşmışdılar. Görünür, müəllif Şirvanın ərşəli, ustacallı, qacar, bayat, qaraqoyunlu, xələc və etnosiyasi həyatında onların diqqəti çəkə biləcək elə b./ haqqında, onların ilk vətəni, yayılma əraziləri, bir mühüm rol oynamadıqlarını əsas götürdüyündən dilləri, dini etiqad və məzhəblərinə dair etnoqrafik adları çəkilən azsaylı xalqların etnik tarixinə və baxımdan olduqca dəyərli məlumat vermişdir (19). mənşəyi məsələsinə xüsusi diqqət yetirməmişdir. Bu Müəllifin fikrincə, Quba qəzasının şərq işdə barəsində söhbət gedən etnik qruplara dair o hissəsindəki əhali, Dərbənd, Şirvan, Şəki qəzaları zamankı mövcud mənbələrin qıtlığı və mötəbər əhalisinin böyük hissəsi tarixən buraya hicrət etmiş məlumatların azlığı faktı da az rol oynamamış müxtəlif türk tayfalarının qovuşmasından əmələ deyildir. Bu mənada XIX əsrin birinci yarısında gəlmişdir. Səlcuq, monqol, qaraqoyunlu, ağqoyunlu yaşamış və etnik tariximizə dair mətbu məlumat və səfəvilərin hakimiyyəti dövründə onların sayı imkanları xeyli məhdud olan A.Bakıxanovu daha da artmışdır. Bu xalq burada, yəni Rusiya qınamaq da olmur. tabeliyindəki müsəlman əyalətlərində və İranın A.Bakıxanov Cənubi Qafqazın müsəlman şimalında say etibarı ilə çoxluq təşkil etməklə, əyalətlərində ərəb mənşəli əhalinin peyda olması onların türk, qumuq, noqay və cağatay dilləri faktına da toxunmuşdur. O, yazırdı ki, Quba arasında orta mövqe tutan ümumi, vahid bir türkcəsi qəzasının iki, Dərbəndin bir, Şəkinin iki kəndinin təşəkkül tapmışdır (20). əhalisi, habelə Şirvan qəzasında böyük bir tayfa indi A.Bakıxanov Zaqafqaziyanın müsəlman əyalət- də ərəb adlandırılır. Bütün bu faktlar isə onların lərində məskunlaşmış İrandilli və ərəbdilli mənşəyindən soraq verir. Şirvan ərəblərinin bir tayfaların mənşəyi və yayılma areallarına da biganə hissəsi öz aralarında hələ də pozuq ərəb dilində qalmamışdır. Onun yazdığına görə, Tabasaran danışırlar. Tabasaranın Dərvaq kəndində əhali son mahalının 8 kəndinin, eləcə də Şirvanın Hovuz, vaxtlaradək ərəb dilində danışarmış, qocaların Lahıc və Qoşun mahallarının, Quba qəzasının bəziləri bu dili indi də bilirlər (23). Bərmək, Şeşpara və Buduq mahalının aşağı A.Bakıxanov əhali hicrətinin qaçqınlıqla bağlı hissəsinin, habelə 6 tərəkəmə kəndindən savayı bir növü haqqında da maraqlı tarixi məlumat bütün Bakı qəzası əhalisi YI əsrdə Xosrov vermişdir. Onun yazdığına görə, Qubanın Bərmək Ənuşirəvan tərəfindən buraya köçürülmüş, hələ də mahalının əhalisi ərəb mənşəli olub, xəlifə qədim pəhləvi ləhcəsini qoruyub saxlamış İrandilli H a r u n ə r r ə ş i d i n v ə z i r i C ə f ə r B ə r m ə k i n i n tayfalardan ibarətdir (21). qəbiləsindəndir. Onlar başçıları Bərməkinin A.Bakıxanov İrandilli əhalinin Cənubi Qafqaza
Yüklə 402,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|