Tafakkur
Tafakkur
—
inson
aqliy faoliyatining yuksak shakli; obʼyektiv voqelikning ongda aks etish
jarayoni. Tafakkur atrof muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni bilish quroli, shuningdek, inson
faoliyatini amalga oshirishning asosiy sharti sanaladi. U
sezgi
,
idrok
,
tasavvurlarga
qaraganda
voqelikni toʻla va aniq aks ettiruvchi yuksak bilish jarayonidir. Tafakkur — inson
miyasining
alohida funksiyasi. Uning
nerv fiziologik asosi birinchi va ikkinchi signal sistemalarining
oʻzaro
munosabatidan iborat. Tafakkur jarayonida insonda fikr, mulohaza, gʻoya, faraz kabilar vujudga
keladi va ular shaxsning ongida
tushunchalar
,
hukmlar
, xulosalar shaklida ifodalanadi (qarang
Ong
). Tafakkur til va nutq bilan chambarchas bogʻliq ravishda namoyon boʻladi. Fikrlash faoliyati
nutq shaklida namoyon boʻladi. Nutq aloqasi jarayonida insonning hissiy mushohada doirasi
kengayib qolmay, orttirilgan tajriba boshqa kishilarga ham beriladi. Inson oʻzining Tafakkuri, nutqi
hamda ongli xatti-harakati bilan boshqa mavjudotlardan ajralib turadi. U fikr yuritish faoliyatida
oʻzida aks ettirgan, idrok qilgan, tasavvur etgan narsa va hodisalarning haqiqiyligini aniqlaydi,
hosil qilingan hukmlar, tushunchalar, xulosalar chin yoki chin emasligini belgilab oladi. Inson
Tafakkuri orqali voqelikni umumlashtirib, bevosita (bilvosita) aks ettiradi, narsa va hodisalar
oʻrtasidagi eng muhim bogʻlanishlar, munosabatlar, xususiyatlarni anglab yetadi. Binobarin, inson
muayyan qonun, qonuniyat va qoidalarga asoslangan holda ijtimoiy voqea va hodisalarning
vujudga kelishi, rivojlanishi hamda oqibatini oldindan koʻrish imkoniyatiga ega.
Tafakkur koʻpgina fan sohalari (
falsafa
,
mantiq
,
jamiyatshunoslik
, ped.,
fiziologiya
,
kibernetika
,
biologiya
.)ning tadqiqot obʼyekti hisoblanadi. Psixologiyada Tafakkur voqelikni umumlashtirish
darajasiga, muammoni yechish vositasi xususiyatiga, holatlarning inson uchun yangiligi,
shaxsning faollik koʻrsatish darajasiga koʻra bir necha turlarga (koʻrgazmali harakat,
koʻrgazmaliobrazli, amaliy, nazariy, ixtiyoriy, ixtiyorsiz, mavhum, ijodiy va h.k.) ajratib tadqiq
qilinadi. Ijtimoiy hayotda, taʼlim jarayoni va ishlab chiqarish.da odamlar oʻrtasidagi aloqa va
munosabatlar ham Tafakkur yordamida namoyon boʻladi. Jamoada tanqidiy qarash, oʻzini oʻzi
tanqid, baholash, tekshirish, oʻzini oʻzi tekshirish, nazorat qilish, oʻzini oʻzi nazorat qilish, guruhiy
mulohaza yuritishdan iborat Tafakkur sifatlari vujudga keladi. Insonning inson tomonidan idrok
kilinishi ham Tafakkur bilan uzviy aloqadadir. Ijodiy ishlar, kashfiyotlar, ixtirolar, takliflar
Tafakkurning mahsuli hisoblanadi.
Psixologiya
Tafakkurning filogenetik (insoniyat paydo boʻlishi
davri), ontogenetik (kishi umri davomida) bilishga oid tarixiy jihatlarini ham oʻrganadi. Hozirgi
zamon fanining juda koʻp murakkab masalalari Tafakkurdagi mantiqiy jarayonlarni yanada
chuqurroq oʻrganishni taqozo etmoqda.
Ergash Gʻoziyev.
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
(2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Avgust Rodin
1880 yilda yasagan haykal
Soʻnggi tahrir 9 kun avval
Malikxan
tomonidan amalga oshirildi
Ushbu maqola
chaladir
. Siz uni
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tafakk
ur&action=edit)
Vikipediyaga
yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Tafakkur&oldid=2553103
" dan
olindi
Dostları ilə paylaş: |