Aqşin Babayev_______________________________________________
28
Rəfibəylinin yaradıcılığında xüsusilə bariz şəkildə öz təcəssümünü
tapmışdı. Adlarını çəkdiyim bu şairlərin hər birinin yaradıcılığında Nazim
poeziyasının ətri duyulur. Amma, ədalət naminə deyək ki, bu şairlərin
içərisində Rəsul Rzanın özünəməxsus yeri vardır.
Türkiyədə Nazim Hikmət şeirləri top-tüfənglə qarşılandığı kimi,
Azərbaycanda da Rəsul Rza poeziyası bir vaxt hücumlara məruz
qalmışdı.Yalnız neçə illər sonra ədəbi tənqidimizin nümayəndələri başa
düşdülər ki, Rəsul Rza təkcə bu günün deyil, həm də sabahın şairidir.
(“Sabahın şairidir” kəlamı N. Hikmətə aiddir )
Nazimin şeirlərini Azərbaycan dilinə bir çox şairlərimiz çevirmişlər.
Bunların içərisində Rəsul Rzanın adını ayrıca qeyd etmək lazımdır. Mənim
səs arxivimdə Nazim Hikmətlə bir müsahibə var. Həmin müsahibədə
Nazim Hikmət Rəsul Rzadan söz açır və belə deyir: "Şeirlərimi
Azərbaycan dilinə mənim əziz dostum Rəsul Rza çevirmişdir. Bu şeirləri o,
bir az daha gözəlləşdirmişdir."
Rəsul Rza Nazim Hikmətin ən gözəl şeirlərini dilimizə çevirmişdir.
Bunların içərisində "Ceviz ağacı", "Mən həbs olunandan bəri",
"Həbsxanada yatmalı olanlara bəzi öyüdlər", "Laylay", "Yapon balıqçısı",
"Nağıllar nağılı", "Pəncərələr" şeirləri, "İnsan mənzərələri"nin birinci
hissəsi, "Qurtuluş savaşı dastanından" adlı poemanın tərcüməsi xüsusi yer
tutur. "Rənglər" silsiləsində Rəsul Rza "Üfüqdə göy gözlərin sarı həsrəti"
deyərkən Nazim həsrətini nəzərdə tuturdu və bir sıra başqa şeirlərində də
Nazimlə bağlı poetik duyğularını oxuculara çatdırırdı. Nazimin: "Karşı kıyı
(qarşı sahil) məmləkət, eşidirsənmi, Mehmet!" çağırışına Rəsul Rza belə
əks-səda vermişdi: "Nazim, çağırma Mehmeti." Nazimin Vətən, Münəvvər
və Mehmet həsrətini Rəsul Rza öz şeirlərində qəlb ağrısı ilə, məhrəm
duyğularla əks etdirmişdir.
_______________________________________________
Nazim Hikmət qalaktikası
29
Bu iki sənətkarın - Nazim Hikmətin və Rəsul Rzanın yaradıcılıq
dostluğu haqqında hələ bundan sonra neçə-neçə əsərlər qələmə alınacaq.
Ümid edirəm ki, hətta ayrıca bir tədqiqat işi də yazılacaqdır.
Nazim Hikmətin 1928-ci ildə Bakıda nəşr olunan "Günəşi içənlərin
türküsü" kitabının redaktoru Süleyman Rüstəm olmuşdur. 1927-ci ildə 25
yaşlı Nazim Hikmət Bakıya qədəm basanda onu qarşılayanlardan biri də 21
yaşlı Süleyman Rüstəm olmuşdu. Bu iki gənc o zaman tanınmış şairlər idi.
Süleyman Rüstəm Azərbaycanda, Nazim Hikmət isə Türkiyədə.
1950-ci ildə Nazim Hikmət həbsxanadan azad olunduqdan sonra onun
48, Süleyman Rüstəmin isə 44 yaşı vardı. Yenə qardaşcasına görüşdülər və
onların dostluğunun ikinci mərhələsi başlandı. Bu mərhələ 3 iyun 1963-cü
ilə qədər davam etdi. Sonra S. Rüstəm də dünyasını dəyişdi. Bu iki böyük
insanı bir-birinə bağlayan tellər əbədiyyətə döndü, ürəklərdə, xatirələrdə
yaşadı və bu gün də yaşayır.
Nazim demişdi: "Süleyman Rüstəm bütöv şəxsiyyətdir. Onun sənəti
ilə insanlığı bir vəhdət təşkil edir."
Nazim Hikmətlə dostluq edən qələm ustalarımızdan biri də Mikayıl
Rəfili idi. O da Nazim Hikmətin təsiri ilə şeirlər yazmışdı. "Gülən adam"
təxəllüsü ilə Azərbaycan poeziyasında tanınan Mikayıl Rəfili Nazim
Hikməti çox sevərdi. "Sərbəst şeir haqqında ilk söz" adlı məqaləsində
Mikayıl Rəfilinin Nazim haqqında fikirləri onun bu böyük şəxsiyyətə və
onun sənətinə olan rəğbətini, məhəbbətini bütün aydınlığı ilə göstərir.
Nazim Hikmət də Mikayıl Rəfili haqqında həmişə xoş sözlər deyərdi.
Onu çox bəyənərdi. Bloknotumda Nazimin bu sözləri var: "Mən Mikayıl
Rəfilini axıra qədər də professor kimi qəbul edə bilmədim. O, təpədən-
Aqşin Babayev_______________________________________________
30
dırnağa şair idi. Bu dünyadan şair olaraq da köçdü. Elə bilirdim ondan
əvvəl gedəcəyəm. Tərsinə oldu. Taleyin işini bilmək olmur."
Nazim Hikmətlə Səməd Vurğun arasında da möhkəm dostluq
olmuşdur. 1957-ci ildə Nazim ikinci dəfə Bakıya gələndə artıq Səməd
Vurğun yox idi, dünyasını dəyişmişdi. Nazim Azərbaycana həsr olunmuş
bir çox şeirlər yazdı. Onlardan biri "Otuz il sonra" adlanır. Həmin əsərdə
Nazim Hikmət 1927-ci illə 1957-ci ili müqayisə edir, Azərbaycan xalqının
qazandığı uğurlara sevinirdi. Bir yerdə də Səməd Vurğunun adını çəkirdi:
"Azerbaycan şiiri vardı, ama Samedinkiler yoktu".
Nazim Hikmət Azərbaycan incəsənətinin vurğunu idi. Xüsusən
musiqimizə heyrandı. Bakıda olduğu vaxt Opera və Balet Teatrına,
Musiqili Komediya Teatrına, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına gedir,
musiqi sənətimizin inciləri ilə tanış olur, sonra da mətbuat üçün ürək
sözlərini qələmə alırdı. Həmin ürək sözlərindən nümunələr:
" Mən Azərbaycan xalq mahnılarını da, muğamatı da çox sevirəm. Bu
mahnılar, bu musiqi, yəni muğamat musiqisi təkcə Azərbaycanın, təkcə
Şərq ölkələrinin deyil, məncə, bütün dünya musiqi xəzinəsinin ən dəyərli
inciləridir. O gecə Filarmoniyada xalqın musiqi sənətkarlarına göstərdiyi
sevginin heyranı oldum. Aşıq Ələsgərin qoşmalarını eşitdiyim zaman mən
də özümü unutdum, mən də "sağ ol!" deyə səsləndim.
Tarixi yadımdan çıxıb, bundan bir neçə il əvvəl İstanbulda bir dostun
evində yığışmışdıq. Radioda Bakını axtarırdıq. Bakı dalğasını tutduq.
Gözəl bir musiqi verirdilər. O günə qədər bənzərini eşitmədiyim bir musiqi
çalındı, gözəl bir səs azərbaycanca oxumağa başladı. Ürəklərimiz, az qala,
yuvasından uçacaqdı. Bunun nə qədər sürdüyü yadımda deyil. Diktor
"Koroğlu" operasından bir ariya dinlədiyimizi xəbər verdi. Oxuyan Bülbül
idi. İlk böyük Azərbaycan operasını, Üzeyirin şah əsərini mən ilk dəfə belə
Dostları ilə paylaş: |