Araştırma Makalesi/Çeviri Research Article/Translation
Yüklə 210,63 Kb. Pdf görüntüsü
|
Aşkınlık ve Yaşam: Nietzsche ve ‘Tanrının Ölümü’ Üzerine
309 2013/20 Nietzsche’yi ilgilendiren meselenin ateizm olmadığı açıktır. Tanrı inancının yitimi zaten insanlarda mevcuttur. Peki Nietzsche, Tanrının ölümünün gerçekleşmiş ama henüz farkına varılmamış bir olay olduğundan nasıl bu kadar emin olabilir? Bu nasıl mümkündür? Tanrının ölümü olayı basit bir olgu veya belirli bir zamanda ve mekanda tanık olunan pozitif bir tarihsel hadise değildir. O halde Tanrının ölümü olayı tinsel bir hadiseye tekabül etmelidir; böylece belirli bir ampirik fenomen, bu tinsel hadisenin işareti olarak görülebilir. Fakat bu tinsel hadise ancak bir hakikatin zaman içinde açımlanması sırasında olgusal hale gelebilir. Bu tinsel hadise, Hıristiyanlığın Tanrısının yaşamı ve düşünceyi yöneten ilke olarak ilk kez belirdiği andan itibaren Batı tarihini tümüyle kapsayan bir yorumlama edimiyle açığa çıkabilir. Yorumlama, olayın “tümüyle gerçekleşmesi” için gereklidir, çünkü yorumlama olayı açıklığıyla ifade ederek olayı olay yapan şeydir. Tanrının ölümünün can alıcı noktası, bir yaşam biçimini bunca zaman ayakta tutan değerlerin kendilerini değersiz hale getirdiğinin farkına varılmasıdır – “oysa bunu yapan ta kendileridir.” Pazar yerindeki kalabalık artık Tanrıya inanmamaktadır. Gerçekleşmiş olayın parçasıdırlar aslında, fakat buna kulak asmamışlardır. Tanrı ya da nihai amaçlar hakkındaki gereksiz sorularla kafalarını karıştırmadan, mutluluk arayışının onları ilgilendiren yegane şey olduğu sahte bir güvenlik hissiyle gündelik işlerini sürdürmüşlerdir. Nietzsche bu olay ın gizemli karakterini şu sözlerle aydınlatır: “Son zamanların en büyük olayı – yani ‘Tanrı öldü’ olayı, Hıristiyanlığın tanrısının inanması zor birşey haline gelmesi– ilk gölgelerini Avrupa üzerine düşürmeye başlamıştır” (GS, §343). Nietzsche olayın henüz varış noktasına ulaşmadığını söylemenin yollarını belirler: bu olay anlaşılamayacak kadar büyük ve uzaktır, henüz “havadisler” bile ulaşmamıştır, dahası “bu olayın ne anlama geldiği” zerre kadar anlaşılmamıştır. Olay ve varışı arasındaki bu çakışmazlığın yorum eksikliğinden kaynaklandığını iki açıdan anlarız. Birincisi, olayın anlamı henüz açılmamış veya açıkça ifade edilmemiştir. İkinci ve daha temel bakışa göre, olay olduğu haliyle henüz fark edilmemiştir. Olayın “olduğu hali” diye birşey yoktur; çünkü bu, olayın dile getirilmesini ve isimlendirilmesini gerektirecektir. Henüz gerçekleşmemiş olan, olayın anlamı üzerine düşünmektir. Bu ise, Tanrı’nın varolup varolmaması sorusundan ziyade, “Avrupa ahlakının tamamını” kapsar. Bazı işaretler vardı şüphesiz, ama bunların neye işaret ettikleri gizli kalmıştı. 4
yatar. Zaten “Tanrı” sözcüğü de, bu dünyadaki varoluşu kötüleyen ve öte dünyadaki kurtuluşu olumlayan hiyerarşik bir değerler sistemine gönderme yapar. Nietzsche’nin birincil hedefi, bu çöküşün sonuçlarını açığa çıkarmaktır. Bu pasajlarda Nietzsche’nin Hıristiyanlığın Tanrısını kastettiği doğru olsa bile, bundan daha geniş bir anlam ifade ettiği de aynı ölçüde doğrudur. Avrupa üzerine yayılan “gölgeler” neredeyse yaşamın her alanına sirayet eder. Yaşam ise dine ilişkin her tür yorumlamanın ve bakış açısının ilişkilendiği temel fenomendir. Martin Heidegger, Nietzsche’nin düşüncesinin aydınlatan bir özet sunar, dolayısıyla da tümüyle alıntılamaya değer:
4
“Doğaya, bir tanrının iyiliğinin ve hükümranlığının kanıtı olarak bakmak… bu artık sona ermiştir, insanın vicdanı artık bunu kabul etmez. Varoluşun bir anlamı var mı? Bu sorunun tümüyle işitilmesi ve tüm derinliğiyle anlaşılabilmesi için birkaç yüzyıla ihtiyaç vardır.” (GS, §307)
Aşkınlık ve Yaşam: Nietzsche ve ‘Tanrının Ölümü’ Üzerine
310 2013/20 “Tanrı, idealar ve idealler aleminin adıdır. Bu duyular-üstü alem, Platon’dan beri, veya daha kesin bir ifadeyle, Platoncu felsefenin geç Antik Yunan ve Hıristiyan yorumlarından beri, hakiki ve gerçek dünya olarak görülmüştür. ‘Tanrı öldü’ cümlesi şu anlama gelir: Duyular-üstü dünyanın etkin bir gücü yoktur.
Yaşam bahşetmez. Metafizik, yani Nietzsche’ye göre Platonculuk olarak anlaşılan Batı felsefesi, sona ulaşmıştır.” (‘Nietzsche’nin Tanrı Öldü Sözü, 61) Bu pasajda göze çarpan birkaç şey vardır. Birincisi, Heidegger’in metafizik dediği şey, yaşamın ahlaki-dini yorumudur. İkincisi, Hıristiyanlığın dini ve ahlaki dünya görüşünün Platoncu olduğuna karar verilmiştir. Üçüncüsü ise, hem dini-ahlaki hem de metafizik olan, temellendirmelerini yaşamla kurdukları ilişkide bulurlar: yaşamı bahşederler mi yoksa geri mi alırlar? Yaşamı kuvvetlendirirler mi yoksa zayıflatırlar mı? Yaşamın yöneleceği bir hedef belirlerler mi yoksa yaşamı nihai hedeflerinden mahrum mu ederler? Kısacası, yaşamı olumlarlar mı yoksa anlamını kurutarak yadsırlar mı? Nietzsche’nin yanıtı bellidir. Dünyanın Hıristiyan ahlakınca yorumunun, insanın mutlak değeri ve onuru konusunda sunduğu avantaj ne olursa olsun, istemi yaşamın aleyhine döndürmek pahasına kazanılmış bir avantajdır bu: “Ahlaki değer yargıları, olumsuzlama yollarıdır; ahlak kişinin varolma istencine sırt çevirmesinin bir biçimidir” (WP §11, s. 11). Bu ertelenmiş olayın ne olduğunu artık daha iyi anlayabiliriz. Hıristiyan Tanrısına duyulan inancın kaybı uzun bir tarihsel sürecin sonucudur. Bu süreçte, Hıristiyan ahlakının temel öğretilerinin – bunlar, metafizik karaktere sahiptirler- yanlış, asılsız ve hatta ödlekçe olduğu görülmüştür. Buna yol açan şey, Hıristiyan ahlakının temel öğretilerinin Hıristiyanlığın doğruluk fikri adına sorgulanmasıdır. Bu doğruluk fikri ise Hıristiyanlığın Platonculuktan devraldığı mirasın bir parçasıdır. Modernitenin demirbaşlarından olan bilimsel vicdan, Hıristiyan öğretisindeki bu sahteliği artık kabul edemez. Dahası, “halk için Platonculuk” olarak Hıristiyanlığın merkezinde, dünyasal olanı aşan ideallere aşırı değer yükleme uğruna, duyusal ve “bu-dünyasal” olan herşeyin değersizleştirilmesi yatar. Dünyanın ve yaşamın anlamı aşkın ‘Hinterwelt’e 5
ve bu hayattaki herşeye yalnızca öte dünyayla ilişkisi üzerinden anlam verildiği takdirde, bu iki dünya arasında çökmeye mahkum bir ayrım oluşur. Ama dahası da vardır. Bunun çökmeye yazgılı olmasının sebebi kısmen, aşkın olan ile bu dünya arasındaki metafizik ayrımın da ahlaki bir değerlendirme olmasıdır. Hıristiyanlıkta metafizik ile ahlak birbirinden ayrılamaz. Tüm anlamın kaynağının aşkın alem olduğunu söylemek için, kişinin aynı zamanda varoluşa dair bir yargı bildirmesi de gerekir, intikamla güdülenmiş bir yargı. Değişim ve tutarsızlıktan oluşan bu dünyada şeyler asla olması gerektiği gibi değildir, dolayısıyla varoluşa sırt çevrilir. Kişi suçu varoluşa yükler ve ideal bir dünya hayaliyle, sadece ölümden sonra ulaşılabilecek eşsiz bir cennet kurgusuyla yaşamını sürdürür. İdeal olana “evet” demek, yaşama ve yaşamın Oluş’una “hayır” demektir. Eğer Nietzsche’nin neden tüm değerlerin yeniden değerlendirilmesine ihtiyaç duyulduğunu ve bu yeniden değerlendirmenin neye dayanması gerektiğini anlamak istiyorsak, Hıristiyan Platonculuğunun teleolojik yapısını açıklığa kavuşturmalıyız.
5 ‘Beri-dünya’ a nlamına gelir: Duyumsanır dünyanın berisindeki gerçek, hakiki ve aşkın dünyayı kasteder. Yüklə 210,63 Kb. Dostları ilə paylaş:
|