Araştırma Makalesi/Çeviri Research Article/Translation
Yüklə 210,63 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dinin Değeri
Aşkınlık ve Yaşam: Nietzsche ve ‘Tanrının Ölümü’ Üzerine
311 2013/20 Ahlak ve metafizik eleştirisi, teleoloji problemine kopmaz bir biçimde bağlıdır. Tanrının ölümü, Nietzsche’nin Avrupa tarihinde şu ana kadar hayatı idame ettiren tüm ahlaki yapının çöküşü için kullandığı bir ifadedir. Bu çöküşün yol açtığı değersizlik ve amaçsızlık hissi ile cevabı olmayan “neden” sorusu ise, yaşamın ötesindeki bir başka dünyayı, bir ‘Hinterwelt’i artık hedefleyemeyeceğinin ve bu Öte-dünyanın yıkıldığının belirtileridir. Hıristiyan ahlakı neyi yaşamın hedefi olarak koyar? En polemikçi tavrıyla Nietzsche, hem Hıristiyan ahlakını hem de dinini, “gerçeklikten tümüyle kopmuş” olmakla itham eder. Hıristiyanlık tamamen “kurgusal bir dünya”dan ve “hayali bir teleoloji”den ibarettir. Kişi sadece öte dünya uğruna, Tanrının krallığına girebilmek ve ebedi yaşama hazırlanmak için yaşar (AC, s. 15). Gerçekliğin bu şekilde yanlışlanması ve değersizleştirilmesi yoluyla, Hıristiyan Tanrı “hayatın tecellisi ve ebedi bir ‘evet’i olmak yerine, hayata bir çelişki” teşkil ederek yozlaşmıştır (AC, s. 18). Hıristiyan ahlakı yaşamın hedefini yaşamın ötesine yerleştirir ve yaratıcı Tanrı, İyi’nin ta kendisi olan Tanrıyla özdeş hale gelir. Böylece aşkınlık bütüncülleşir ve yaşamın içindeki herşeyin değeri, öte dünyaya hizmet etmesi ölçütüyle belirlenir. İçkinliğin reddi Hıristiyanlık için kaçınılmazdır. Yaşamın içindeki her tür aşkınlık biçimi inkar edilir, yaşamın anlamı yaşamın içinde değildir artık. Hal böyle iken, asla tam olarak gerçekleşmeyen, daima gelmekte olan ama asla varmayan birşey için yaşatılırız. “Aslında tüm tarih, sözde ‘ahlaki dünya düzeni’ ilkesinin çürütüldüğü bir deneydir” (EH, §3, s. 145). Tanrının ölümü sayesinde bu aşkınlık çöker. Bu olaya esas anlamını veren de budur: Platonculuktan miras alınan aşkınlık yapısı artık imkansızdır. Son zamanlardaki, yaşama Hümanizm yoluyla anlam verme girişimleri de, zayıf oldukları için bu yarığı kapatamazlar. Zerdüşt bu noktada “son insan”dan bahseder. “Mutluluğu icat ettik, der son insanlar ve göz kırparlar.” Yine aynı bağlamda Zerdüşt son insana dair şunları söyler, “herkes aynı şeyi ister, herkes aynıdır”; “biri çok zekidir ve ne olup bittiğini bilir”; “birinin gündüz için küçük zevkleri diğerinin ise gece için küçük zevkleri vardır.” (
zanneden insan aşkınlıktan ziyade, memnuniyet arar. Kendi ötesinden başka hiçbir şeye yönelmeyen aşkınlığın son nefesidir bu. Ötesindeki veya ilerisindeki bir şeyden başka hiçbir şeyi hedeflemeyen insanlık artık insani değildir. Peki son insan neden bu kadar aşağılıktır? Çünkü kendisine bir hedef belirleyip kendisini aşmaktan acizdir. Bu durum onu, din adamından bile daha aşağı bir konuma sokar; en azından din adamı, insanlığın hayvani olan ile ilahi olan arasında bir yerde dengede durduğunu düşünür. Tıpkı bunun gibi, Nietzsche’ye göre, insan denilen şey hayvani olandan daha yüksek bir şeye -ki bu artık Tanrı olamaz- doğru hareket eden, bu sayede kendini aşmaya çalışan bir figürdür. “Şu ana kadarki tüm varlıklar kendilerini aşan bir şey yarattılar: ve sen bu akışı bozmak mı istiyorsun, insanı aşmaktansa hayvanlığa mı dönmek istiyorsun?” İşte bu, modern insanın ikilemini çok iyi ifade eder. Temelindeki hayvani doğayı aşmaya mecbur kalıp ebedi olana ulaşmak için çabalayan Hıristiyan, insan hayatına tam da Hıristiyanlığın ahlaki-metafizik öğretisi vasıtasıyla değer kazandıracak bir hedef yaratır. Fakat hayatın değeri böylesine düşürülünce, Aşkınlık ve Yaşam: Nietzsche ve ‘Tanrının Ölümü’ Üzerine
312 2013/20 modern insan ona olumlayacak hiçbir şey sunmayan hayvani varlığıyla kalakalır. 6
( Zerdüşt’ün Önsözü, §3, s. 9). Hayvani olana geri dönüş, insana olumlayacağı hiçbir şey sunmaz; çünkü olumlama, kişinin kendisini aşan en yükseği ve en değerliyi tasarımlamasını gerektirir. Oysa hayvani olan bunun için yeterli değildir. 7
vardır. İlki, aşkınlığın çöküşü ve bunu takiben, yaşama bir hedef ve değer veren ahlaki yükümlülük duygusunun kaybol masıdır. İkincisi ise, yaşamı hayvanlıktan tanrısallığa geçiş olarak yorumlamanın imkansızlığıdır. Bu, insani varoluşumuzu ve bizzat insanlığımızın tanımını sorgulanır kılar. Tıpkı Zerdüşt’ün Önsözü’ndeki ip cambazı gibi, insanlık da bir uçurumun üzerinde durmaktadır, o “sonsuz hiç”in üzerinde asılı kalmıştır. İnsanlık, öteye-gitmekten ibaret olan özünü yitirdiğinde artık gidecek hiçbir yeri yoktur.
Tanrının ölümüyle ilgili söylendiklerine dayanarak Nietzsche’nin dine karşı olduğu sonucuna varabilir miyiz? Bu soruyu yanıtlamak için Nietzsche’nin Hıristiyanlığa yönelttiği temel itirazı göz önünde bulundurmalıyız; Hıristiyanlığın kutsal olanı, yaşamdan ayırmasına ve yaşamı her tür değerden yoksun bırakmasına itiraz etmiştir. Nietzsche, zaman ve mekan ne olursa olsun, her dinin yaşama düşman olduğunu iddia etmiş olsaydı, tutumunun evrensel olduğu yorumu yapılabilirdi. Fakat meselenin bu olmadığını gösteren birçok kanıt vardır, dolayısıyla Nietzsche’yi ‘din- karşıtı’ olarak etiketleyemeyiz. Hatta, Tanrı’nın ölümü düşüncesiyle tutarlı olumlayıcı bir din tümüyle mümkündür Nietzsche için.
6
Nietzsche, hayranlığına rağmen Darwinizm’in büyük bir kusuru olduğunu söyler. İnsan eylemini tek bir hedefe, yani hayatta kalma mücadelesine indirger. Bu da Nietzche’ye göre, yaşamı öyle bir ortak paydaya indirger ki, insanı, günümüzde yapabildiği gibi, kendisinin ötesine asla götüremez. Örneğin Putların Alacakaranlığı’nın “Anti-Darwin” başlıklı 14. Aforizmasına bakabilirsiniz: “şu meşhur ‘hayatta kalma mücadelesi’ söz konusuysa, bu bana şu anda kanıtlanmış bir olgudan ziyade bir kanı gibi görünür.” Ve ekler, “nerede mücadele varsa, o bir güç mücadelesidir.” (TI, s. 199) 7
Bunu, günümüzde yapılan biyoloji, genetik, nöroloji, bilişsel teori araştırmaları ve insan davr
anışını, evrimsel açıdan açıklamaya çalışan diğer disiplinler ışığında düşünmek oldukça ilginçtir. Bu alanlarda yapılan araştırmalarda sanal bir artış vardır, ama elde edilen nedir? Tersine, toplumu bir arada tutacak bir güç ve ahlaki yükümlülük duygusu yaratabilecek bir takım değerler oluşturma imkanı artık daha da uzak görünmektedir. Bunun çok ağır toplumsal ve politik sonuçları vardır. Çağdaş dünyada sürekli denetim ve yönetim altındayız, bu hiç şüphesiz davranışımızı değiştirebilir; fakat bağlayıcı güç, şiddetin gücü ve rahatın tehdit edilmesidir, yükümlülük değil. Foucault’nun biopolitika hakkındaki çalışmaları bu durumun çeşitli veçhelerini derinlemesine ele alır. Ayrıca Giorgio Agamben’in çalışmalarına da bakabilirsiniz, özellikle de
tarihinin yakın geçmişini ‘ayırt edilemezliğin bölgesi’ olarak niteler; bu bölgede, vatandaşta vücut bulan politik yaşam ile biyolojik olarak insan olma olgusunda vücut bulan çıplak yaşamı birbirinden ayırt etmek giderek zorlaşmıştır. Yüklə 210,63 Kb. Dostları ilə paylaş:
|