İLLİK HESABAT 2017
23
böhranın ilkin şoku keçəndən sonra yanacaq ixracatçıları olan bir sıra ölkələr tərəfindən enerji sektorundan asılılığı azalda biləcək
iqtisadi islahatları özündə əks etdirən orta və uzunmüddətli planlar hazırlandı. qazaxıstanın 2015-ci ildə qəbul etdiyi “100 konkret
addım” adlı proqram iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə təkan vermək, rəqabət qabiliyyətliliyi və şəffaflığı artırmaq məqsədlərini da-
şımışdır. müxtəlif ölkələrdə bu istiqamətdə atılan addımlara əmək bazarının çevikləndirilməsi, xarici investisiyalara dəstək, kapital
investisiyalarının genişləndirilməsi və ümumi biznes çərçivəsinin təkmilləşdirilməsi daxildir. Fars körfəzi regionuna daxil olan neft
ölkələrinin 5% əlavə dəyər vergisini tətbiq etmək qərarı isə onları qeyri-neft sektorundakı gəlirlərinin artımına hədəfləmişdir. həm-
çinin 2014-2016-cı illər ərzində inkişaf etməkdə olan neft ixracatçısı ölkələrinin yarısından çoxu enerji subsidiyalarını azaltmışdır. bir
sıra ölkələrdə hazırda gedən islahatlar zamanı həmçinin yoxsul təbəqələrin hiss etdiyi mənfi təsirlərin qarşısını almaq məqsədilə
sosial sığorta mexanizmləri gücləndirilmişdir (əlcəzair, Anqola, səudiyyə ərəbistanı).
Resurs asılılığına qarşı tədbirlər arasında səudiyyə ərəbistanının “saudi vision 2030” planı öz strateji yanaşması ilə seçilir. krallığı
qlobal investisiya nəhənginə çevirmək məqsədini daşıyan bu proqrama əsasən, ölkənin suveren fondu dünyada nömrə bir olmalı,
ən qabaqcıl və innovativ texnologiyalar tətbiq olunmalı və dövlət qulluğu və xidmətləri dərindən islah olunmalıdır. “saudi vision”
dövlət xərclərinin keyfiyyətinə xüsusi önəm verir. hazırda mövcud investisiya xərcləri, onların təsdiqolunma mexanizmləri və real iq-
tisadi faydası təhlil olunmaqdadır. hökumət dövlət qurumlarının fəaliyyətini “performansın ölçülməsi” üsulları ilə qiymətləndirmək
üçün layihə menecmenti üzrə xüsusi idarələr yaratmışdır.
qlobal artımla bağlı Db-nin proqnozları artım göstəricisinin
növbəti bir neçə ildə dayanıqlı olacağını və hətta resurs ixracat-
çılarında baş verə biləcək sıçrayış hesabına sürətlənə biləcəyini
istisna etmir. bununla yanaşı, gələcəkdə artımla bağlı ümumi
mənzərə iqtisadi artımın əhəmiyyətli dərəcədə geriləyə bilə-
cəyi riskinin də mümkünlüyünü qeyd edir və buna səbəb kimi
azalan məhsuldarlıq, maliyyə və aktivlər bazarlarında kəskin
dəyişikliklər və fiskal dayanıqlığının olmaması göstərilir. Db sö-
zügedən geriləmənin aradan qaldırılması, potensial artımın tə-
min edilməsi və yaşayış standartlarının yüksəldilməsi üçün əsas
diqqətin struktur siyasətinə verilməsini tövsiyə edir.
Db 2018-ci ildə dünyada iqtisadi artımın 3,1% olacağını (aparıcı
iqtisadiyyatlarda 2,2%, inkişaf etməkdə olan ölkələr qrupunda
4,5%) proqnozlaşdırır. beynəlxalq valyuta Fondu (bvF) isə daha
optimist yanaşaraq qlobal artımın 3,9% səviyyəsində (aparıcı
iqtisadiyyatlarda 2,3%, inkişaf etməkdə olan ölkələr qrupunda
4,9%) olacağını güman edir. həmçinin, Db Azərbaycan iqtisa-
diyyatında iqtisadi artımın 2018-ci ildə 0,9% olmasını (bvF-yə
görə 1,3%) və bu göstəricinin 2020-ci ildə 2,6%-ə qədər artaca-
ğını proqnozlaşdırır.
Ölkə iqtisadiyyatı və ARDNF. 2017-ci ildə qarşısına qoyulmuş
məqsəd və vəzifələrin icrasına uyğun olaraq ARDNF tərəfin-
dən neft və qaz sazişlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı gəlirlə-
rin gələcək nəsillər üçün toplanması və idarə edilməsi təmin
edilmişdir. belə ki, ötən il ərzində xam neftin orta satış qiymə-
tinin proqnoza qarşı yüksək olması, digər tərəfdən ARDNF-nin
büdcə xərclərinin təsdiq olunan büdcəyə nisbətən aşağı icrası
sayəsində Fondun büdcəsinin profisit ilə yekunlaşmasına şərait
yaranmış, yığımın və ARDNF-nin aktivlərinin artırılmasına nail
olunmuşdur.
Azərbaycan Respublikası mərkəzi bankı (ARmb) tərəfindən
elan edilmiş “tənzimlənən üzən məzənnə rejimi”, xam neftin
qiymətləri və ölkənin tədiyyə balansının göstəriciləri 2017-ci
ildə manatın məzənnəsinə təsir edən əsas amillər sırasında
olmuşdur. AbŞ dollarının manata qarşı rəsmi məzənnəsi ilin
əvvəlində 1,77 manat səviyyəsindən yanvar ayının sonlarında
1,92 manata qalxmış, lakin bundan sonra qısa zamanda enərək
ilin əksər hissəsi ərzində 1,70-1,72 manat intervalında olmuşdur.
orta illik inflyasiya göstəricisi 12,9% təşkil etmiş, üDm-in həcmi
2017-ci ildə nominal rəqəmlərdə 70 135,1 milyon manata qə-
dər, real ifadədə isə 0,1% artmışdır (müqayisə üçün, 2016-cı ildə
üDm 3,1% azalmış, 2015-ci ildə isə 1,1% artmışdır).
2017-ci ildə adambaşına düşən üDm-in dəyəri 7 205 manat ol-
muş, 2016-cı ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 0,9% azal-
mışdır. eyni zamanda, bvF-nin qiymətləndirməsinə əsasən,
alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınarkən hesablanan üDm-in adam-
başına düşən payı 17 492 AbŞ dolları təşkil etmişdir.
əhalinin gəlirləri əvvəlki il ilə müqayisədə nominal ifadədə 8,3%
artaraq, 49 162,9 milyon manata qədər yüksəlmişdir. Adambaşı-
na düşən gəlirin məbləği 7,2% artaraq 5 050,5 manata, orta aylıq
nominal əmək haqqı isə 6,2%
* artaraq 525* manata çatmışdır.
bütün icbari və könüllü haqlar ödənildikdən sonra əhalinin
sərəncamında əvvəlki ilin müvafiq məbləğindən nominal ifa-
dədə 8,5% çox və ya 44 983,3 milyon manat səviyyəsində vəsait
qalmışdır. ölkədə istehsal edilən üDm-in 62,8%-lik payı qey-
ri-neft sektorunun payına düşmüşdür.
* 2017-ci ilin yanvar-noyabr ayları üzrə
Nəhayət, böhran nəticəsində resurs ölkələrinin fiskal siyasətindəki zəifliklər üzə çıxmışdır. misal üçün, resurs tsikllərinin iqtisadi ak-
tivlik və dövlət büdcəsinə təsirini azalda biləcək fiskal qaydalar inkişaf etməkdə olan neft ixracatçısı ölkələrinin təxminən 25 %-də
mövcud olmuşdur. bundan əlavə, bəzi ölkələr öz fiskal qaydalarına uyğun siyasət apara bilməmiş (məsələn, Nigeriya) və ya Rusiya
kimi ölkələr bu qaydaları xərcləri artırmaq məqsədilə dəyişdirmişdir. beləliklə, uzunmüddətli büdcə davamlılığını təmin etmək üçün
daha dayanıqlı və işlək fiskal çərçivələrə ehtiyac yaranmışdır.
Mənbə: “Oxford Economics” və “Haver Analytics”
fArs körfəzi ölkələrinin qeyri-neft sektorunun Artım proqnozlArı
BƏHREYN
KÜVEYT
OMAN
QƏTƏR
SƏUDİYYƏ
ƏRƏBİSTANI
BƏƏ
FARS KÖRFƏZİ
ÖLKƏLƏRİ
2017
2018
2019
0
2
4
6
% ÜDM
ÖLKƏ İQTİSADİYYATI VƏ ARDNF
AzərbAycAn respublikAsı
Dövlət neft fonDu
illik HesAbAt 2017
22