Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
İslam memarlığı və inşaat
79 qoyulurdu. Hazırda Türkiyədə bəzi məscidlərin minarələrinə lift quraşdırılır. Azərbaycanda da bir, iki və dörd minarəli məscilər vardır.
Minbər – məscidin bir elementi. Moizə edən şəxsin oturması üçün nəzərdə tutulur. Hamı tərəfindən görünsün deyə minbər məscidin səthindən bir qədər yuxarıda qurulur. Moizə edən şəxs pilləkənlərlə minbərə qalxır. Üçdən başlayaraq onlarla pilləsi olan minbərlər vardır. Adətən minbər məscidin qiblə divarına bitişik, mehrabın sağ tərəfində olur. Məkkə, Mədinə, Qahirə, İsfahan, İstanbul, Dəməşq kimi iri şəhərlərin məscidlərini bəzəyən qədim minbərlər İslam mədəniyyətinin incilərindən sayılır. İlk minbərdə 628-629-cu illərdə Məhəmməd Peyğəmbər (s) əyləşib xütbə oxumuşdur.
düzbucaqlı formada olan daxili fəzası
Nervyura – tağbəndin daxili və ya xarici tərəfdən qabırğa formasında qalınlaşdırılmış hissəsi
Nəsx – ərəb yazı növlərindən biri. Kufi xəttindən fərqli olaraq bu, düz xətlərlə deyil, əyri cizgilərlə yazılır.
həndəsi şəkilli və ya nəbatat amilindən götürülməsindən asılı olaraq, ornamentlər həndəsi və nəbati adlanan iki əsas qrupa bölünür.
qapıdan xeyli hündür və divardan irəli çıxmış şəkildə düzəldilir. Azərbaycan memarlığında portal adətən, çatma tağ şəklində verilir.
Məkkədəki müqəddəs Kəbənin səmtidir.
Qönçə – dörd tərəfdən məhdudlanmış ornament kompozisiyası. Azərbaycan memarlığında qönçələr əsas etibarilə səkkizbucaqlı və ya altıbucaqlı çərçivə daxilində yerləşir.
memarlıq abidələrinin yonma daşdan və xüsusi şəkilli kərpiclərdən quraşdırılmış həndəsi həcmliklərdən ibarət hissəsinə də deyilir.
yeraltı hissəsi
Tağ – pəncərə, qapı və başqa oyuqların (divardakı boşluğun) üfüqi olmayan örtüyü. Tağların şəkli mərkəzə doğru simmetrik olmalıdır. Ən çox yayılmış növ yarımdairəvi tağdır.
otaqlar örtülür.
Tağpara – tağ hörülərkən daş və kərpiclərin altına qoyulan qövsşəkilli taxta.
Tağ yelkənləri – kvadrat profildən (günbəzlə birləşərək) dairəvi formaya keçmək üçün günbəzaltı tağların arasına konstruktiv element qoyulur. Onlar yuxarı qalxdıqca dairəvi barabana çevrilir. Tağ yelkənləri iki tağ arasındakı günbəzaltı dayaq vəzifəsini görür. Onlar binanın karkası ilə bir konstruktiv sistem təşkil edir.
hissəsi. Mərkəzi hissəni işıqlandırmaq üçün barabanda pəncərə yeri qoyulur. Ona çox vaxt dini binalarda təsadüf olunur.
İslam memarlığı və inşaat
tinlərində düzəldilmiş konstruktiv element. Tromplar günbəz dairəsinin düzbucaqlı həcmindən dairəvi şəklə keçməsini asanlaşdıran amillərdən biridir.
əbədiləşdirməkdən üçün onların məzarları üzərində tikilən bina
Xəttatlıq – bədii yazı sənəti, avropalaşdırılmış adı “kalliqrafiya”dır. Hürufatın yazı vasitələrinin (məs., qamışqələm, lələkqələm və s.) və onların üslubi inkişafı ilə əlaqədar olmuşdur. Xəttatlıq sənəti, əsasən orta əsrlərdə Şərqdə, o cümlədən Azərbaycanda geniş yayılmış, ərəb əlifbası ilə yazılan müxtəlif xətt növləri meydana çıxmışdır. 10-12-ci əsrlərdə formalaşmış süls, nəsx, müəqqəq, reyhan, tuqi və ruqə xətləri yaranmışdır. Şərq ölkələrində, həmçinin Azərbaycanda sonralar divani, təliq, şikəstə, nəstəliq xətləri də meydana gəlmişdir. Xəttatlıq əsasən, dini kitabların köçürülməsində, məscid binalarının bədii tərtibində geniş istifadə edilmişdir.
İslam memarlığı və inşaat
81 SON SÖZ Şükürlər olsun ki, Ulu Tanrının köməyi ilə dini və elmi mənbələrdən toplanmış məlumatlara əsasən, İslam memarlığı və inşaatı haqqında kitabçanı tamamlaya bildik. Bununla əlaqədar, fikrimi bir neçə kəlmə dua ilə başa çatdırıram. Həmd və səna olsun Allaha. Onun Salam və Salavatı olsun bəşərin ən yaxşısı Həzrət Məhəmməd və Hidayət yolunun çıraqları olan Əhli-beytinə. Sənin böyük, əzəmətli, yüksək, əziz adınla, ya Allah! Pərvərdigara, ürəklərimizi iman nuru ilə işıqlandır. Öz mərifət və məhəbbət nurlarını ürəklərimizə saç. Bizi Öz müqəddəs zatın ilə Ulu Peyğəmbərini (s) tanıyan et. Əziz Peyğəmbərinin (s) məhəbbət nurlarını hamımızın ürəklərimizdə yerləşdir. Peyğəmbərin (s) və Əhli-beytinin (ə) məhəbbət və mərifət nurlarını hamımızın ürəklərimizdə yerləşdir. Bizi Öz Peyğəmbərinin (s) və məsum İmamlarının davranışları ilə tanış et. Qoy biz İs-lam, “Qur’an” və müqəddəs varlıqların qədrini bi-lən olaq. Ölülərimizi Öz lütf və rəhmətinə şamil et. Və ağamız Sahib-əz-Zamanın (ə) zühurunu yaxınlaşdır. Kitabın yazılışı ərəfəsində öz dəyərli məsləhətlərini verən və kömək edən şəxslərə: memarlıq doktoru Vilayət Kərimova, tarix elmləri doktoru Şahin Fazilə, bədii redaktor Qurban Cəbrailə, Beynəlxalq Eko Enerji Akademiyasının prezidenti, akademik Fəqan Əliyevə, Füzuli adına
Əlyazmalar İnstitutunun elmi işçisi Hacı Müzəfəddin Əzizova, Şelf Layihə istehsalat birliyinin inşaatçı mühəndisləri Hacı
Ələddin Atakişiyev, Akif Nəcəfov və başqalarına dərin minnətdarlığımızı bildirib, onlara Ulu Allahdan can sağlığı arzulayırıq. Vəssələmu aleykum rəhmətullahu və bərəkətuhu. İslam memarlığı və inşaat
QAYNAQLAR
1. Əl- Qur’ani əl-Kərim 2.
3.
Ağazadə F. Gözəl xətt özü sərvətdir. “İslamın səsi” qəzeti, 1-4-cü saylar 4.
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, 1-10-cu cildlər 5.
Алпатов М.В. Всеобщая история искусства. т. 1. Москва, 1948 6.
Arif Xanlaroğlu, Elmira Novruzqızı. Dünyanı heyrətə salan sənətkar. “Qütb” jurnalı, №4, 2000 7.
Buzovnalı Rəhimağa İmaməliyev. İslam Ensiklopediyası. Bakı, “Boz Oğuz”, 1997 8.
Гасанова А.А. Сады и парки Азербайджана. Баку, “Ишыг”, 1996 9.
Qiyasi Cəfər. Yaxın-uzaq ellərdə. Bakı, “İşıq”, 1985 10.
Qiyasi Cəfər. Nizami dövrü memarlıq abidələri. Bakı, “İşıq”, 1991 11.
Emin Əliyev. Orta əsrlərdə Azərbaycanda İslam mədəniyyəti. Gənc Azərbaycanşünasların məruzələri. Bakı, 1998 12.
Əli Heydər Babayev. Nizami Gəncəvinin geologiya məsələləri. Bakı, 1999 13.
14.
Əliyev Q.Ə. Əcəmi Naxçıvaninin yaradıcılığında harmoniya və mütənasiblik problemləri. Memarlıq namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 1996
15.
Əbdürəşid əl-Bakuvi. Abidələrin xülasəsi və qüdrətli hökmdarların möcüzələri. Bakı, “Nur”, 1992 16.
Əzizov M. Ərəb qrafikasında xətt növləri. ”İslam dünyası” qəzeti. 17.
Əhməd Cəfərzadə, Seyfəddin Qəniyev, Rafik Alışov, Sərvan Rəsulov. Şamaxı. Bakı, 1982 18.
Zakir Məmmədov. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. Bakı, “İrşad”, 1994 19.
İstanbul. Yücel Akat. Ankara, 1993 20.
İslam, tarix, fəlsəfə, ibadətlər. Bakı, “Elm”, 1994 21.
İmran Cəfərzadə. Əcəmi ilk Azərbaycan memarlıq məktəbinin banisidir. “İqtisadiyyat” qəzeti, 4- 10 oktyabr, 1999 22.
İman işığında. Bakı, “Gənclik”, 1998 23.
Azərbaycanşünasların məruzələri. Bakı, 1998 24.
Идаят Керимов. Гармония и ритм в зодчестве Азербайджана в Исламский период. Azərbaycan incəsənətinin Avropa mədəniyyəti ilə qarşılıqlı əlaqələri. Bakı, “Çaşıoğlu”, 1999 25.
Казиев А.Ю. Художественное оформление Азербайджанской рукописной книги XIII-XIV веков. М., “Книга”, 1977 26.
Məşədi Arif Xanlaroğlu. Mən elm şəhəriyəm. Bakı, 1998 27.
“Nurlan”, 1999 28.
Мурад Филфрид Хоффман. Из дневника немца-мусульманина. Кувейт-Москва, 1997 29.
30.
Məmmədzadə K.M. Azərbaycanda inşaat sənəti (4-16 əsrlər). Bakı, “Elm”, 1978 31.
Məmmədov X.S., Əmiraslanov İ.R., Nəcəfov H.N., Mürsəlov L.A. Naxışların yaddaşı. Bakı, Azərnəşr, 1981 32.
Müasir Azərbaycan memarlığı və incəsənəti. Bakı, “Elm”, 1982 33.
34.
Məmmədov A.M. Əmək, var-dövlət və yoxsulluq haqqında İslam təsəvvürləri. İslam araşdırmaları. 9-cu buraxılış. Bakı, 1999 35.
Неймат М.С. Корпус эпиграфических памятников Азербайджана, т. 1. Баку, “Елм”, 1981 36.
37.
Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin. Bakı, “Yazıçı”, 1992 38.
Nizami Gəncəvi. Leyli və Məcnun. Bakı, “Yazıçı”, 1982 İslam memarlığı və inşaat
83 39.
Nizami Gəncəvi. İsgəndərnamə. Bakı, “Yazıçı”, 1982 40.
41.
Nəbiyev N. Coğrafi adların mənşəyi (qısa lüğət). Bakı, “Maarif”, 1969 42.
Nərgiz Əliyeva. Azərbaycan Yaqub əl-Həməvinin əsərlərində. Bakı, “Çaşıoğlu”, 1999 43.
Osman Nuri Topbaş. Mövlana dərgahından əsintilər. Bakı, “Gənclik”, 1997 44.
Paşayev Q. Altı il Dəclə-Fərat sahillərində. Bakı, 1976 45.
Rasim Əfəndi. Azərbaycanda dekorativ tətbiqi sənətləri. Bakı, 1976 46.
Rizvan Qarabağlı. Azərbaycan memarlığı dünən, bu gün, sabah. “Cahan” jurnalı, №3, 1997 47.
Salamzadə Ə. Əcəmi Naxçıvani. Bakı, “Elm”, 1976 48.
Salamzadə A.V., Məmmədzadə K.M. Azərbaycan memarlığının Naxçıvan məktəbi abidələri. Bakı, “Elm”, 1981 49.
Seyid Cəfər Şəhidi. İslam tarixi və təhlillər 50.
51.
Telman Haqverdiyev. Abidələr tarixin sirdaşıdır. Bakı, “Gənclik”, 1982 52.
Tomiras Babanlı, Validə İmaməliyeva. Azərbaycan salnaməsindən səhifələr. Bakı, “Boz Oğuz”, 1997 53.
Ustad Məmmədağa Cəfəri. Nizami Gəncəvinin şerlərində hikmət, irfan və etik mövzular. Tehran, 1996 54.
Ustad Cəfər Sübhani. Vilayət günəşi. 1-ci cild, 1999 55.
56.
Фатуллаев-Фигаров. Архитектурная энциклопедия Баку. Международная архитектура стран Востока. Баку-Анкара, 1998 57.
Фарид Алекперов. Охрана здоровья в средневековом (X-XVII вв.) Азербайджане. Баку, 1999 58.
Xacə Nəsrəddin Tusi. Əxlaqi-Nasiri. Bakı, “Elm”, 1986 59.
60.
Hacı Abutalib Məmmədov. İslamın ziyarət abidələri. Bakı, “İrşad mərkəzi”, 2001 61.
Camal Mustafayev. Orta əsrlərdə sənətkar təşkilatları. “Cahan” jurnalı, №4, 1982 62.
Şeyxül-İslam Allahşükür Paşazadə. Qafqazda islam. Bakı, Azərnəşr, 1991 63.
Şahzadə Çarlz. Qərblə İslam dünyası arasında körpü salınmalıdır. “Cahan” jurnalı, №4, 1998 64.
Şahin Fazil Fərzəlibəyli. Azərbaycan və Osmanlı imperiyası. Bakı, Azərnəşr, 1995 65.
Сеидбейли Марям Гасан кызы. Научно-культурная жизнь Азербайджана. Баку, “Чашыоғлу”, 1999 66.
Qabusnamə. Bakı, Azərnəşr, 1989 67.
Gəncəvi və Azərbaycan incəsənəti. Bakı, “Elm”, 1997 68.
Məşədi Arif Xanlaroğlu. Nardaranın Tac-Mahalı. “Nəbz” qəzeti, 22-28 sentyabr, 2001. 69.
jurnalı.
İslam memarlığı və inşaat
MÜNDƏRĠCAT
Ön söz .................................................................................................................................... 3 İslama əsaslanan memarlıq .................................................................................................. 4 İslam abidələrinin yaranmasında inşaat sənəti .................................................................... 9 Müsəlman dünyasında şəhərsalma ....................................................................................... 12 İslami naxışlar insanla Allah arasında əbədi vəhdət yaradır .............................................. 18 İslam abidələrini bəzəyən nəqqaşlar ..................................................................................... 23 İslam abidələrini yaradan memar və ustalar ........................................................................ 27 Nizami Gəncəvinin tərcümeyi-halı ........................................................................................ 32 Nizami Gəncəvinin əsərlərində memarlıq və inşaat .............................................................. 35 Şeyxül-mühəndisin Əcəmi Naxçıvani ................................................................................... 44 Əcəmi sənətindən bəhrələnmiş memar Sinan ....................................................................... 47 İslamın möhtəşəm abidələri ................................................................................................... 51 Azərbaycanın möhtəşəm memarlıq abidələri ....................................................................... 59 Elm şəhərinin banisi – Məhəmməd Peyğəmbər (s) ............................................................... 69 Elm və iman, onların vəhdəti cəmiyyətin inkişafında əsas amildir ...................................... 71 Əsmaül-Hüsna ....................................................................................................................... 73 İmam Cəfər Sadiq (ə) elm və alim haqqında ......................................................................... 75 Şahin Fazil Münacat ............................................................................................................. 76 Bəzi memarlıq terminləri lüğəti ............................................................................................. 77 Son söz .................................................................................................................................... 81 Qaynaqlar ............................................................................................................................... 82 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|