Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
İslam memarlığı və inşaat
Şəhərsalma sahəsinə Azərbaycanın beynəl- xalq miqyasda dəyərli qatqılarından biri mərkəzi şəhər meydanlarıdır. Fuksiya rəngarəngliyi Təbri- zin quruluşunda çoxfunksiyalı mərkəzin yaranma- sına səbəb olmuşdu. Bu meydan iri ölçülü ictimai və işgüzar müqavilələrin, hərbi parad və manevr- lərin aparılmasını təmin edir, təntənəli bayram və dini mərasimlərin, müxtəlif tamaşa və idman yarışlarının keçirilməsinə imkan verirdi. Təbrizdə əsası Elxanilər zamanı qoyulmuş Sahibabad (Sahibülmər) meydanı Səfəvilər dövrünədək inkişaf edərək bitkin şəhər mərkəzinə çevrilmişdi. Bu düzbucaqlı meydanın ətrafında şəhərin inziba- ti, dini, mədəni və ticarət mərkəzləri yerləşirdi. Bu şəhərsalma üsulunu Səfəvi şahları 16-cı əsrin ikin- ci yarısında yeni paytaxt Qəzvinə (Şah meydanı adı ilə), 17-ci əsrin əvvəllərində isə İsfahana (Meydani-Şah) aparmışlar. Bunlardan indiyə ancaq məşhur İsfahan Şah meydanı qalmışdır. Azərbaycanın yaşayış memarlığı da zəngin və rəngarəngdir. Burada müxtəlif regionların təbii- iqlim şəraiti, bu və ya başqa inkişaf materiallarının mövcudluğu və inkişaf texnikasının səviyyəsi öz əksini tapmışdır. İslam dünyasının iri mərkəz şəhərlərinin əhalisini ərzaq və geyim ilə təmin etmək üçün inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı və təchizat sistemləri lazım idi. Bu isə öz növbəsində əkin sahələrinin suvarma və yetişdirilməsi, məhsulun emalı texno- logiyasından asılı idi. Bunu nəzərə alaraq, İslam dünyasında şəhərsalma yerinin düzgün seçilməsi və bina qurğularının layihələndirilib düzgün yer- ləşdirilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Yaşayış üçün tikilən binanın yerinin seçilməsində yerin iqlim və relyefi, ətraf mühitin təmizliyi (havası, suyu), yerin səhiyyə vəziyyəti kimi şərtlər nəzərə alınmalıdır. İqlim şəraiti nəzərə alınarkən ilk növbədə havanın hərarəti, nəmliyi, su ehtiyatı və s. kimi amillərə daha böyük əhəmiyyət verilmişdir. Məhəmməd Yusif Şirvani “Tibb-namə” əsərində binanın harada tikilməsi məsələsinə toxunaraq yazır: “Daşlı relyefi olan dağlıq yerlərdə hava daha az zərərli, iqlimi isə sağlam olur. Əgər dağlıq yerdirsə və tikilmiş bina şərq tərəfdə yerləşibsə, orada yaşayan insanlar bir qayda olaraq qüvvətli, uzunömürlü və çox gözəl səsə malik olurlar”. Məhəmməd Yusif Şirvani binanın necə tikilməsi barədə belə yazırdı: “Kimsə bir yerdə
Xacə Nəsrəddin Tusi “Əxlaqi-Nasir” əsərində yazır: “Yaşayış yerinin binalarının
Orta əsr Azərbaycan müəllifləri öz əsərlərində yaşayış yerlərini seçmək üçün İbn Sinanın göstərdiyi bu meyarlara istinad edirdilər: “İlk növbədə orada torpağın necə olduğunu müəyyənləşdirməli, sahənin aşağı və ya yuxarıda olması, onun açıq və ya qapalı olma vəziyyəti, oradakı suyun keyfiyyəti və s. nəzərə alınmalıdır. Eyni zamanda seçilən ərazidə əhalinin sağlamlıq cəhətdən vəziyyəti öyrənilməlidir”. 16-cı əsr Azərbaycan şairi Marağalı Əvhədi
yaşayış yerinin seçilməsilə əlaqədar özünün əsas tələblərini qeyd etmişdir: “Tikinti üçün ilk növbə- də səmti şərqə olan ən yaxşı yer seçilməli, sahə içməli su, yerli tikinti materialları (kəc, gil, mis), əkin yeri ilə təminatlı olmalıdır. Seçilən yerin isti iqlimdə, yüksəklikdə yerləşməsinə baxmayaraq, əgər mülayim külək əsməklə ora günəş şüaları düşürsə, ora isti, küləkli dərədəki yerdən daha saf, sağlam, əlverişli yerdir”. Bu onunla izah olunur ki, isti hərarətli yerdə tez-tez malyariya epidemi- yası və digər keçici xəstəliklər meydana gəlir ki, bunu orta əsr müəllifləri “tabadi” adlandırırlar. Azərbaycanda ilk Şamaxı Akademiyasını təşkil edən məşhur Azərbaycan alimi Ömər Osman xa- rici mühitin amillərinə, insan fiziologiyası və pato- logiyasının
öyrənilməsinə çox geniş yer verirdi. 10-cu əsrdə yaşamış Əbu İshaq Əl-İstəxri Bərdə haqqında bunları yazır: “O ki qaldı Bərdəyə, bu o məskəndir ki, çox yaxşı iqlimi, çoxlu münbit əkini, meydança və meyvə bağları olan yerdir”. 9-10-cu əsrlərdə Yaxın Şərqdə görünməmiş inkişaf dövrü keçirən şəhərlər 11-12-ci əsrlərdə daha da genişlənir və yeni memarlıq növləri ilə zənginləşir. Azərbaycanın əlverişli coğrafi mövqe- yi, məhsuldar qüvvələrin və feodal münasibətlərin Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|