Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
İslam memarlığı və inşaat
15 inkişafı o zaman Təbriz, Naxçıvan, Gəncə, Şama- xı, Beyləqan, Marağa kimi bir sıra şəhərlərin çiçəklənməsinə səbəb oldu. 13-cü əsrin əvvəllərində yazılmış, müəllifi bəlli olmayan “Əcaib əl-dünya” adlı əsərdə Naxçı- vanın şəhərsalma quruluşu və durumu haqqında maraqlı məlumat verilmişdir: “Naxçıvan Azərbay- canda sıx əhalisi olan böyük şəhərdir, uca yerdə salınmış və çox möhkəmləndirilmişdir. Çoxlu sa- raylar, köşklər, məntəqəli eyvanlar tikmişlər, şəhər yanında daşdan qala və qalanın içərisində mədrə- sə, məscidlər yerləşir. Qalada yaxşı bulaqlar var. Deyirlər bundan abad şəhər yoxdur”. Naxçıvani yazır: “Bağdad və Təbrizdən sonra Naçıvan kimi gözəl şəhəri göz görməmiş, qulaq eşitməmişdir”. Ərəb coğrafiyaşünası və səyyahı Şəmsəd- din Əbu Abdullah Məhəmməd Əl-Müqəddəsi deyir: “Təbriz gözəlliklərinin intəhası yoxdur”. Eyni zamanda bir müddət Şah İsmayıl Xə- tainin sarayında yaşayıb, fəaliyyət göstərmiş İran tarixçi-alimi Xandəmar (Xondamir) Qiyasəddin Hümaməddin Əl-Hüseyn yazır: “Təbriz dünyanın ¼ hissəsinin məskunlaşdığı abad şəhərlərdən biridir”. Bağdad haqqında deyir: “Onun havası başqa yerlərin havasından daha mülayim, suyu daha şirin, torpağı daha bərəkətli, xəfif yel isə daha nəsimdir”. Ərdəbil barədə isə bunları deyir: “Münbit torpaqlı, iqlimi sulu, xoş havalı şəhərdir. Orada çoxlu çay axır, amma buna baxmayaraq, ətrafda meyvə ağacları yoxdur”. Orta əsr müəlliflərindən Əbdül Rəşid əl- Bakuvi Azərbaycanın bir çox şəhərlərinin iqlimini müsbət qiymətləndirmişdir. O, Təbriz haqqında belə yazır: “Sağlam iqlimi, münbit torpağı və suyu
Görkəmli ərəb alimi, coğrafiyaşünas və səyyahı Yaqut Əl-Həməvi isə Ərdəbil barədə belə deyir: “Mən Ərdəbildə olanda gördüm ki, o, geniş düzdə yerləşir. Üstündən və altından bol sulu bir neçə çay axır. Bununla belə, orada əsla bir dənə də olsun meyvə ağacı yoxdur – nə şəhərin kənarında, nə də onun yerləşdiyi bütün düzdə”. Bakı haqqında isə belə deyir: “Bakının ha- vası yaxşı, suyu şirindir. Bu şəhərin xüsusiyyətlə- rindən biri də odur ki, burada gecə və gündüz külək əsir”. Bakının ilk memarı olmuş Qasımbəy Hacıbababəyovun (1811-74) şəhərin abadlaşma- sında böyük rolu olmuşdur. Onun layihəsilə müxtəlif relyefə malik olan və dağ dönümündə pilləvari şəkildə salınmış Bakı Forştatı (Bayır şəhər) planı hələ o dövrdə rus və Avropa memarlarını heyrətdə qoymuşdur. Eynilə təcrübi olaraq bu cür də Məhəmməd Yusif Şirvani də öz fikrini söyləmişdir. Rus memarı, professor Kim N. yazır:
O ki qaldı seçilən yerin səhiyyə-gigiyenik təmizliyinə, Əbu İbrahim Cürcani (1045-1137) Xarəzmin səhiyyə vəziyyətini tənqid edərək yazırdi: “Havası ən sağlam, suyu ən şirin, iqlimi
İbn Sina çirkli suyun zərəri haqqında xəbərdarlıq edərək həmin suyu süzgəcdən keçirməyi, daha yaxşısı, onu buxarlandırıb, yenidən su halına salmağı məsləhət görmüşdü. İndi isə ayrı-ayrı mənzillərin yerləşdirilməsi və layihələndirilməsi qaydalarını nəzərdən keçirək. Orta əsr mənbələrinə istinad edərək yaşayış sahələri aşağıdakı üç şərtin tələblərinə uyğun olmalıdır. Əvvəla, binanı yüksək, açıq, günəşli və küləkli yerdə tikmək yaxşıdır. Otaq yüksək tavanlı, yəni hündür və geniş olmalıdır. Binada çoxlu pəncərə (xüsusilə, onun şimal və şərq hissəsində) lazımdır. İkincisi, seçilən yer iqlim, ekoloji və səhiyyə nöqteyi-nəzərindən müvafiq olmalıdır. Nəhayət, şəhərə hava və günəş şüalarının daxil olmasını təmin edəcək müvafiq planlaşdırma verilməli, həmçinin şəhər lazımi qədər tibbi obyektlərlə təmin edilməlidir. Təmizliyi və gigiyenası diqqətdə saxlanılmalıdır. Orta əsr Müsəlman Şərqində yaşayış məntəqəsinin tikintisi əvvəlcədən hazırlanmış plana əsasən aparılırdı. Bu halda onun əhalisinin sağlamlığının qorunması məsələsi də nəzərə Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|