Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çərşənbə günündə qönçə açdı gül Firuzə rənginə döndü göy bütün Cahan firuzədən nur alan kimi
- Torpağın ki, sinəsi boş oldu Onun üstündə bina qurmaq olmaz.
- Süst binalar tez də uçub dağılar.
- Şahanə sarayı çox ucadır. “Ġsgəndərnamə”, 202.
- Qranit daşlardan bir günbəz ucaltdı Əfsun və rənglərlə onu bəzətdi.
- Orada çox gözəl bir bina var idi Qranitdən tikilmişdi, bərli-bəzəkli idi.
- Onda xalis qızıldan işıqlı bir günbəz Günəşin günbəzi kimi nur saçırdı.
İslam memarlığı və inşaat
Nizami əsərlərində doqquz sərbəst kimyəvi metal elementdən (qızıl, gümüş, mis, qalay, dəmir, almaz (karbon) və s.) söz açır və tikintidə bunlardan geniş istifadəni qeyd edir. Eyni zamanda şair daşların, mineralların həyatda və insan cəmiyyətinin inkişafında böyük rolu olduğunu göstərmişdir. Bundan əlavə, qiymətli daşlar öz təcəssümünü gövhər, daş-qaş, ləl-cəvahirat sözlərində qeyd etmişdir: “firuzə göylər”, “firuzə günbəz”, “firuzə naxış” və s. Bunlar da onun səma rəngində olmasına və cazibədarlığına işarədir. Şair İslam abidələrində bu rənglərdən geniş istifadə edilməsini göstərir. Firuzə rəngindən təsvir və sirli məqsədlə istifadəyə misal olaraq “Yeddi gözəl”də Bəhram şahın firuzə rəngli günbəzə getməsi fəslində verilmiş bu şer parçasına diqqət edək:
Süxurlardan “Xəmsə”də mərmər, gilabi, təbaşir və kəcin adlarına təsadüf edilir və onlardan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunması haqqında məlumat vardır. Kəcdən tikinti işlərində istifadə olunduğuna aid məlumatlara da rast gəlinir (“tikdiyi daşla gəcdən
Nizaminin qeyd etdiyi süxur, kimyəvi elementlər, rənglərdən İslam abidələrində çox geniş istifadə edilmişdir. Gildən döymə gil tikililər üçün öz təbii şəklində, ya da qabaqcadan hazırlanan və qurulan iri pillələr, yaxud xırda hissələr (kərpic-xammal) şəklində istifadə edilir. Nizami “Yeddi gözəl”də yazır: “Sarı gil ən baha qiymətə gedər”. Ağardıcı və yüksək uduculuq qabiliyyətilə seçilən gilabi elmi dildə “betonit gili” adlanır. Abidələrdə bişmiş kərpic xüsusi yer tutur. Təbii rənginə görə o, divara boyakarlıq xarakteri verir. Kaşı çəkilmiş kərpic olduqda memarlıq xüsusiyyətindən başqa, əhəngə qənaət etməyə imkan yaradır, binanın tez-tez və baha başa gələn təmirinə ehtiyac olmur. Daş Azərbaycanda geniş yayılmış tikinti materialıdır. Ondan türbələrin tikilməsində istifadə edilir. Memarlıq abidələrində yapışdırıcı və bərpaedici material kimi əsasən kəc və əhəngdən istifadə edilmişdir. Kəc adi gildən yüksək plastikliyi, az su keçirməsi, möhkəmliyi və bir qədər də suyadavamlılığı ilə fərqlənir. Kəc məhlulunun plastikliyi seysmik rayonlarda xüsusilə zəruridir. Bəzək-inşaat materialları kimi, Nizami rəngləri, şüşə, kaşı, mozaika və s. qeyd edir. Rənglər kaşı kimi mühafizə və eyni zamanda dekorativ əhəmiyyəti olan inşaat materialıdır. Metaldan əvvəllər daş hörgüsü üzərinə qurğuşun çəkilən tunc bərki dicilərdən (ankerlər, dilqəmlər) istifadə olunurdu. İnşaatda meşə materialları da geniş yer tuturdu. Memarlıq abidələrində oduncağı çəhrayı- qəhvəyi rəngdə olan arcan ağacından tir taxta kimi geniş istifadə olunurdu. Memarlıq abidələrində ələlxüsus, İslam abidələrinin bəzək-tamamlama işlərində qızıl, gümüş,
ləl-cəvahiratdan (məscidlərin günbəzində, qapıların bəzədilməsində) çox geniş istifadə edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Ağa Məhəmməd şah Qacar İmam Hüseyn türbəsinin günbəz və minarəsini qızıla tutdurmuş, Əli- Əkbərin qəbri üstü mərmər, fil sümüyü və başqa zinətlərlə işlənmiş: ətrafı qızıl və gümüşdən düzəldilmiş şəbəkə ilə əhatə olunmuşdur. Həzrət Abbasın qəbrinin üstünü götürmək üçün İranda düzəldilmiş günbəzə 2 tondan çox gümüş, 400 kq qızıl və daş-qaş işlədilmişdir. Qeyd edilənlərdən məlum olur ki, Nizami adları çəkilən bütün minerallara, süxurun xassələrinə və istifadəsinə öz zəmanəsinə görə mütəxəssis səviyyəsində bələd olmuşdur. Yeri gəldikdə isə onları şerlərində elmi əsaslandırılmış və çox gözəl bədii şəkildə istifadə edə bilmişdir. Qədim dövrün alimləri kimi Nizami də insanın sağlam olub yaşamasında sağlam mühiti əsas götürür, onun təmiz hava alması, təmiz su içməsi və qidalanmasına böyük fikir verirdi. Hələ eramızdan əvvəl 2-ci minillikdə azərbaycanlılar ilahi müqəddəs ünsürü (od, su, torpaq və havanı) çox müqəddəs bilirdilər. Torpağın və su mənbələrinin çirkləndirilməsi üstündə insanlar ən ciddi cəzaya və hətta ölümə məhkum edilirdilər. Ətraf mühitə bu cür yanaşma qədim İslam ölkələrində dinin əsası olmuş və bu qanuniləşdirilmişdi. Orta əsrlər dövründə təbiətin qorunması, heyvanlar aləminə və yaşıllıq vəsaitlərinə ehtiyatlı münasibət, vəhşicəsinə ovçuluğun
İslam memarlığı və inşaat
43 məhdudlaşması nəinki alimləri, hətta yazıçı və şairləri də çox narahat edirdi. Bununla əlaqədar Nizami də “İsgəndərnamə”-də humanist, “ideal” cəmiyyəti belə xassələndirmişdir və göstərmişdir ki, ovçuluğu məhdudlaşdırmaq və ehtiyac olmadıqda heyvanları qırmamaq. Nizami
təbiət-iqlim problemlərini şəhərsalma ilə bağlı nəzərdən keçirərək qiymətli nəticələr çıxarır. Onun əsərlərində binalar tikmək, şəhərlər salmaq üçün konkret coğrafi, topoqrafik tələblər qoyulur. Binaların yaxşı iqlim şəraitində olması ilə yanaşı, həm də inşaat sahəsini çökəkdə, alçaqlıqda deyil, təpə üzərində, gədikdə, havası təmiz, quru və sərin yerdə ucaldılmasını məqsədəuyğun sayır (“İsgəndərnamə”, 233-250). Şəhərsalma baxımından dəniz sahili də yararlı sahələrdən sayılır (“İsgəndərnamə”, 102). Şeyx tikinti yerlərinin bədii-estetik və iqlim xüsusiyyətləri ilə kifayətlənməyərək ərazinin yükdaşıyıcı xüsusiyyətlərinə də fikir verməyi tövsiyə edir:
“Ġsgəndərnamə”, 547. Bununla yanaşı bünövrənin özülünün də qoyulmasına diqqətlə yanaşmağı vacib sayır:
“Ġsgəndərnamə”, 277.
Əsası əvvəldən düzgün qoyulmamışdır. “Ġsgəndərnamə”, 612. Bina,
qəsr və
qalaların memarlıq xüsusiyyətinə gəldikdə isə şair onların ucalığını, möhkəmliliyini və əlverişliliyini vacib şərtlərdən sayır. O, bu fikri aşağıdakı misralarda qeyd edir:
Zaman da dəmində onun qarşısında yer öpür. “Ġsgəndərnamə”, 203. Və yaxud:
“Ġsgəndərnamə”, 214.
Nizaminin fikrincə memarlıqda gözəllik keyfiyyəti əsərə sonradan əlavə olunmayıb, əsərlə üzvi şəkildə bağlıdır.
“Ġsgəndərnamə”, 466. Yaxud:
İki cür kərpicdən əzəmətli bir qəsr tikilmişdi. “Ġsgəndərnamə”, 549.
“Ġsgəndərnamə”, 550.
Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|