Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008



Yüklə 12,35 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/64
tarix05.12.2017
ölçüsü12,35 Kb.
#14086
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   64

Нэш  də elə cinayətlər  böyük  sayılır  ki,  о cinayətin vurduğu 
zərərdən  şəfa tapmaq mümkün  olmasm,  çünki,  onlarm əvə- 
zini çıxmaq çətin və qeyri-mümkündür.  Böyük cinayətlər sı- 
rasına həm də elələri daxildir  ki,  bu cinayətin əvəzində veri- 
bn  cəza zərərçəkəni heç cür məmnun edə  bilmir,  çünki,  ona 
edilmiş pisliyin  yarası sağalmazdır,  məhkəmə və сэга isə  bir 
növ şəfa (iasis) tapmaq üçündür.
Böyük cəzaya  eb   ədalətsizlik  etmiş  insan  və  elə  halda 
layiqdir  ki,  bu  işdə  zərərçəkmiş  və  incimiş  şəxs  özü-özünə 
ağır  cəza  vermiş  olsun;  Sofokl94  intihar  etmiş  Evktemonun 
müdafiəsi  üçün  söybdiyi  nitqdə  demişdir  ki,  o,  təqsirli  şəxs 
üçün zərərçəkənin özünə layiq  bildiyi cəzadan  kiçik cəza ve- 
rilməsi ib  qane olan deyil.
Bəzən  hərəkətin  ciddiliyi  beb  mülahizələrb  əlaqəli 
qiymətləndirilir  ki,  bu  cür  cinayəti  başqa  kimsə  əvvəllər  et- 
məyib, ya da çox az adam beb işə ürək  edib,  ya da cinayət- 
kar eyni bir cinayəti bir çox  dəfə edib.  Əgər hər hansı hərə- 
kətin  qabaqlanması  və  cəzalandınlması  üçün  yeni  üsullar 
axtarmaq  və  icad  etmək  lazım  gəlirsə,  bu  da  çox  vacibdir; 
məsələn,  Aqrosda  eb   adam  cəza  çəkir  ki,  ona  görə  yeni 
həbsxana  tikilib.  Böyük  vəhşilikb  edilmiş  hərəkət  də  daha 
ciddi  əhəmiyyətə  malikdir;  cinayət  həm  də  о  zaman  daha 
ağır olur ki,  qabaqcadan düşünülmüş  şəkildə  həyata  keçiril- 
sin və ya  onun  haqqında  hekayə  dinləyicilərdə  acımaq  hissi 
əvəzində qorxu hissi yaratsın.
Нэг hansı bir hərəkətə qiymət verərkən ritorikanın isti- 
fadə etdiyi mülahizəbr həm də ondan ibarətdir  ki,  hər hansı 
bir insan  bir çox  şeyi  pozub,  məsəbn,  andı,  müqavibni,  za- 
minliyi,  nikah  hüququnu  pozub,  ona  görə  ki,  bu  halda  biz 
bir çox ədabtsiz hərəkətlərin məcmusu ib üzbşirik.
Təqsiri  ağırlaşdıran  səbəbbrdən  biri  də  odur  ki,  əda- 
btsiz  hərəkət  qanunsuz  hərəkət  edən  şəxsbrə  cəza  Verilən 
yerdə baş versin;  məsələn,  yalançı  şahidlər beb edirbr, əgər 
onlar  məhkəmənin  özündə  qanunsuz  hərəkət  edirsə,  onda 
bunu etməkdən harada özbrini saxlaya billəcəkbr? İnsanla-
62
rm  xüsusiyb utandığı hərəkətbr də ciddidir; ebcə də insanm 
öz  xeyirxahına  pislik  etməsi  də  ciddi  hərəkətdir:  burada 
onun təqsiri  ona görə çoxdur ki,  birincisi,  o,  şər iş göriir və, 
ikincisi, xeyir iş görmür.
Yazılmamış  qanunları  pozan  hərəkət  də  ciddi  əhə- 
miyyət kəsb edir. Ona görə ki, ən yaxşı mənəvi keyfıyyətbrə 
malik  insan  məcburiyyətsiz və  ədabtli  olur,  yazılmış  qanun 
isə məcburiyyət xarakteri daşıyır, yazılmamış qanuna isə bu 
ziddir.  Digər  tərəfdən,  insanın  təqsirini  məhz  eb  bir  səbəb 
artıra  bibr  ki,  onun  hərəkəti  yazılı  qanunlara  zidd  olsun, 
ona  görə  ki,  cəza  ib   hədələyən  qanunları  pozan  şəxs,  cəza 
təbb etməyən qanunları da poza bibr.
Beblikb,  biz cinayəti  və yüngülbşdirən  şeybr haqqm­
da danışdıq.
13.  Beş  növdətı  olan  qeyri-texniki  sübutlar:  qanun, 
şahidlər,  sövdələşməhr,  işgəncə,  andlar.  -   Onlar- 
dan песэ istıfadə etməli?
Bizim  yuxarıda  izah  etdikbrimizdən  sonra  “qeyri- 
texniki”  adlandırdığımız  sübutların  qısa  xülasəsini  sıra  ib 
vermək  lazımdır;  onlar  xüsusi  olaraq  məhkəmə  nitqbri  sa- 
həsinə  aiddirbr.  Beb  sübutlar  beşdir:  qanunlar,  şahidbr, 
sövdəbşməbr, işgəncə altında ifadəbr, andlar.
Нэг  şeydən  əwəl  ittiham  edərkən  və  müdafıə  olunar- 
кэп  qanunlardan  песэ istifadə etmək  lazım  olduğundan  da- 
nışaq.  Aydındır  ki,  yazılı  qanun  işin  vəziyyətinə  uyğun  gəl- 
тэуэп   zaman  həqiqət  ib   daha  çox  uzlaşan  və daha  ədalətli 
olan  ümumi  qanunlardan  istifadə  etmək  lazımdır,  bunu  о 
mülahizəbrlə etmək lazımdır ki,  “özünün эп yaxşı anlayışma 
görə mühakimə etmək”95 yazılı qanunlardan qəti olaraq isti- 
fadə  etməmək  deməkdir,  həqiqət  və  ümumi  qanun  əbədi 
mövcuddur  və  heç  vaxt  dəyişmir,  ona  görə ki,  həm  həqiqət,
63


həm də ümumi  qanun  təbiətlə uyğundur, yazılı qanunlar isə 
tez-tez dəyişir.
Məhz  buna  görə  Sofoklun  “Antiqona”sında  biz  bu 
məşhur  kəlamı  tapırıq:  Antiqona  yazılmamış  qanunun  zid- 
dinə  görə  deyil,  Kreontun  qərarına  zidd  olaraq  qardaşını 
basdırdığı üçün özünə bəraət qazandırır.
Bu  qanunlar  пэ dünən,  пэ  də  bu  gün  icad  olunmayıb, 
amma əbədi mövcuddurlar;
Mən kimin naminə olursa olsun, 
onları saymaya bilmərəm96,
O,  həm  də  bunu  ona  görə  edir  ki,  həqiqi  və  faydalı 
olan ədalətlidir, həqiqi və faydalı kimi görünən isə yox, buna 
görə də  yazılı qanun  həqiqi qanun deyil, ona  görə ki, qanu­
nun  vəzifələrini  yerinə  yetirmir,  həm  də  ona  görə  ki,  hakim 
bir növ gümüşə əyar (nişanə) qoyan adam kimi saxta ədaləti 
əsil ədalətdən ayırmağı bacarmalıdır,  həm də эп yüksək mə- 
nəvi  keyfıyyətlərə  malik  adam üçün  yazılmamış  qanunlarm 
yazılı qanunlar üzərində üstünlüyünü rəhbər tutmaq xasdır.
Bu zaman baxmaq lazımdır ki,  bu qanun hər hansı bir 
başqa məşhur qanuna və ya özü-özünə zidd olmasın, песэ ki, 
Ьэгэп  bir  qanun  bəzi  qərarları  песэ  olmasma  baxmayaraq 
qəbul  edir,  başqası  isə  qanunazidd  olan  qərarları  qadağan 
edir.  Əgər  qanun  ikimənalı  xarakter  ilə  fərqlənirsə,  onda 
onu həm bu,  həm də digər istiqamətdə şərh etmək olar,  belə 
halda  onun  hansı  şərhinin  ədalət  və  fayda  növləri  ilə  uzla- 
şacağım тйэууэп etmək lazımdır və sonra isə bundan istifa- 
də  etmək  lazımdır.  Əgər  qanunun  qəbul  edilməsinə  səbəb 
olan  səbəblər  artıq  yoxdursa,  qanun  isə hələ  də qüvvədədir- 
sə, belə halda bunu aydınlaşdırmaq və belə yolla bu qanunla 
mübarizə aparmaq lazımdır.
Əgər  yazılı  qanun  işin  vəziyyətinə  uyğundursa,  onda 
demək  lazımdır  ki,  “özünün  yaxşı  düşüncəsi  ilə  mühakimə 
etmək”  andı  qanunun  əleyhinə  mühakimə  etmək  üçün  içil-
64
mir, bu ona görə olur ki, hakim qanunun пэ dediyini bilmə- 
diyi hallarda andı pozan adam olmasm.
Onu  da  əıavə  etmək  olar  ki,  hamı  özü-özünə  nemət 
olanı  deyil,  ona  nemət  kimi  görünəni  axtarır  və  qanunların 
almamağınm və ya onlardan istifadə etməməyin heç  bir  fər- 
qi  yoxdur,  yerdə  qalan  sənətlərdə,  məsələn,  tibbdə,  həkimi 
aldatmağm  heç  bir  faydası  yoxdur,  ona  görə  ki,  həkimin 
səhvı bir о qədər  ziyanlı  olmur,  nəinki hakimiyyətə tabe  ol- 
mamaq  vərdişi  və  nəhayət,  qanunlardan  ağıllı  olmağa  can 
atmaq məhz  elə  şeydir  ki,  эп  məşhur qanunlar  ilə  qadağan 
olunur.
Bebliklə,  biz,  qanun  haqqında  məsəbni  nəzərdən  ke- 
çirdik.
Şahidlərə gəldikdə isə onlar iki cür olur:  qədim və yeni, 
sonuncular  öz  növbəsində  yalan  ifadə  vermək  nəticəsində 
özbri  bu  və  ya digər  halda  risk  edənbrə  və  bu  zaman  riskə 
məruz  qalmayanlara  bölünür.  Qədim  şahidlər  adı  altmda 
şairləri  və  başqa  şanlı  kişibri  nəzərdə  tuturam  ki,  onlarm 
ittihamları ümumən məşhurdur.
Məsələn,  afınalılarm  hamısı  Salamin  barəsində  Ho- 
merin  şahidliyindən  istifadə  edirdibr  və  tenedoslular  da  bu 
yaxınlarda  korinfli  Periandrm97  Sigey  sakinbrinə  qarşı  şa- 
hidliyinə  müraciət  etmişdibr.  Kleofont  da  eynib  beb  qay- 
dada Solonun elegiyalarından Kritinin əleyhinə istifadə edə- 
rək  deyirdi  ki,  onun  evi  çoxdan  azğınlığı  ib   seçilir,  yoxsa 
Solon heç vaxt beb şey yazmazdı:
Qırmızıtelli Kritiyə de ki, öz atasına qulaq
assın98
Baş  vermiş  hadisəbrə  aid  şahidbr  belədir.  Gözbnibn 
hadisəbrə  dair  şahid  kimi  gələcək  üçün  açılan  falları  izah 
edən  adamlar  çıxış  edirlər,  məsəbn,  Femistokl  deyirdi  ki, 
taxta  divar  gəmibrlə  döyüş  deməkdir."  Bundan  başqa,  de- 
diyimiz kimi zərb-məsəllər də şahid  kimi xidmət edirbr,  mə- 
sələn  qocalarla dostluq  etməyi xoşlamayan  adam üçün  “heç
65


Yüklə 12,35 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə