Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008



Yüklə 12,35 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/64
tarix05.12.2017
ölçüsü12,35 Kb.
#14086
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   64

Argivlilərin içində Aqamemnon məni elə 
Hörmətdəıı saldı ki,
Elə bil ki, mən yeni köçüb gələnəm ya 
D a mənfur yadelli.4
Göründüyü kimi, o, məhz buna görə qəzəblənir. insan­
lar  özlərinə  qarşı  hörməti  elə  adamlardan  təbb  edirlər  ki, 
mənşə,  qüdrət,  igidlik  sandan  və  ümumiyyətlə  bir  insanra 
başqalarıııdan  üstün  olduğu  hər  şeydə  ondan  geridə qalsm- 
lar.  Məsələn,  песэ ki,  varlı  adam pul  sarıdan kasıbdan,  ma- 
hir  natiq  isə  danışmağı  bacamıayandan,  əlində  hakimiyyəti 
olan  ona  tabe  olandan  və  özünü  hakimiyyələ  layiq  hesab 
edən  tabe  olmağa  layiq  olanlardan  üstündür.  Buna  görə  də 
şair deyir:
Hökmdar Kronidin yetişdirməsi olan çarm qəzəbi
ağırdır.
Eləcə də:
Amma, o, qəzəbi aşkarlayana qədər
Qəlbində gizli saxlayır.5
Axı  onlar  məhz  öz  üstünlüklərinə  görə  qəzəbbnirlər. 
Bundan  başqa,  insan  elə  şəxslər  tərəfmdən  özünə  hörmət 
edilməsini  tələb  edir  ki,  onlardan  belə  xidmət  görməkdə 
özünü haqlı hesab edir; beb adamlar isə onun qulluq göstər- 
diyi,  ya  da qulluğu başqasının  vasitəsilə,  ya da onun  yaxın- 
larınm  biri  vasitəsilə  göstərdiyi,  ya  da  göstərmək  istədiyi 
adamlardır.
Beblikb,  yuxarıda  deyibnbrdən  artıq  aydındır  ki,  in­
sanlar  hansı  vəziyyətdə,  kimə  və  nəyə  görə  qəzəblənirlər. 
Onlar  narazılıq  hissi  keçirəndə  qəzəblənirlər,  ona  görə  ki, 
narazılıq  hiss  edən  insan  пэуэ isə  can  atır.  Bu  zaman  onun 
hər  hansı  şeyə,  məsələn,  susuz adamın  susuzluğu  yatırması- 
na,  birbaşa  əks-təsir  göstərməsindən  və  ya  dolayı  əks-təsir
86
göstərməsindən  asılı  olmayaraq,  o,  eyni  şeyi  edir,  yəni  ma- 
neçilik törədir.
Əgər  kim  isə  insana  mane  olursa,  ya  da  yardım  gö- 
stərmirsə,  ya  da  пэ  isə  başqa  şeyb  onun  zəhbsini  tökürsə, 
onda, o,  bu insanlarm  hamısına qarşı qəzəblənir.  Buna görə 
də, xəstə, ac, müharibə aparan, aşiq olmuş, həsrətli insanlar, 
ümumiyyətb nəyin isə həsrətini çəkən və ona çatmaq imkanı 
olmayan  insanlar  qəzəbli  və  əsəbi  olurlar,  bu,  onlarm  beb 
vəziyyətinə laqeyd  münasibət bəsbyən  adamlara qarşı daha 
çox olur,  məsələn,  песэ ki,  xəstə  onun  xəstəliyinə qarşı  beb 
münasibətdə olan adamlara, ас isə aclığa beb münasibət gö- 
stərənbrə,  döyüşən  müharibəyə  beb  münasibət  göstərən 
adamlara,  aşiq sevgiyə beb münasibət göstərən adamlara və 
eyni  ib   başqa  adamlara da  beb  münasibət  göstərir:  hər  kəs 
öz əsil  əzabı  ib   hər  bir  insana  qarşı  qəzəblənməyə  hazırdır. 
Insan  həm də  о  zaman qəzəbbnir  ki,  gözbdiyinin  əksi  olan 
bir  şey  olsun,  ona  görə ki,  insanm  başma  qəfıl  gələn  hadisə 
onu daha  çox  dilxor  edir,  eynib insanın məhz gözlədiyi  şey 
qəfil baş verəndə  də,  o,  həddindən çox  sevinir.  Buradan  ay­
dm olur ki,  insam hansı şərtlər,  hansi vaxt,  əhval-ruhiyyədə 
və hansı yaşda qəzəbə daha çox meylli edir, insanlar harada 
və песэ  və  пэ  qədər  dərəcədə  bu  şərtbrdən  asılı  olur  və  tez 
qəzəbbnirbr.
Beblikb,  insanların  hansı  vəziyyətdə  asanhqla  qəzəb- 
bndiyini  araşdıraq.  Insanlar  onları  ələ  salan,  onları  biabır 
edən  və onlarla zarafat edənbrə qarşı qəzəbbnirbr,  ona go­
re ki, beb insanlar onlara qarşı etinasızlıq göstərirbr.  Insan­
lar həm də elələrinə qarşı qəzəblənirlər ki, etinasızlıq əlamət- 
bri  daşıyan  hərəkətbri  ib   onlara  ziyan  vururlar,  beb hərə- 
kətbr  isə  m ütbq  qisas  xarakteri  daşımayan  və  onları  törə- 
dən insanlara fayda verməyən hərəkətlərdir. Ona görə ki, bu 
hərəkətlər göründüyü kimi etinasızlıq xatirinə edilir.  Biz həm 
də  eb  insanlara  qəzəbbnirik  ki,  onlar  bizim  böyük  əhə- 
miyyət  verdiyimiz  şeybr  haqqmda  pis  danışır  və  onlara  al- 
çaq  nəzərb  baxırlar,  məsəbn,  öz  fəlsəfı  məşğəbbri  ib  fəxr
87


edən  insanlar kim ısə onlarm fəlsəfəsinə belə münasibət bəs- 
ləyən  zaman  qəzəblənirbr,  öz  xarici  görkəmləri  ilə  (ideai) 
fəxr  edən  insanlar  onlarm  xarici  görkəminə  qarşı  kimin  isə 
belə  münasibət  bəslədiyi  zaman  və  buna  bənzər  başqa  hal­
larda qəzəblənirlər.  Əgər biz şübhələnsək ki,  ələ salmdığımız 
şey bizdə tamam yoxdur, ya da cüzi dərəcədə var və ya  baş- 
qalanna  eb  gəlir  ki,  bu  bizdə  heç  yoxdur,  onda  burada  biz 
daha  çox  qəzəblənirik.  Əgər,  biz  hesab  etsək  ki,  ələ  salın- 
dığımız  şey  bizdə  artıqlaması  ilə  var,  onda  biz  rişxəndlərə 
fikir vermirik.  Belə hallarda  biz dostlanmıza  başqalarmdan 
daha çox qəzəblənirik,  ona görə ki,  onların tərəfındən pislik 
görməkdənsə,  yaxşılığı görməyi  daha  təbii  hesab edirik.  Biz 
həm də adətən  bizə qarşı hörmət və ehtiram göstərən adam- 
larm bizə başqa cür münasibət göstərməsi zamanı da qəzəb- 
lənirik,  bizə elə  gəlir  ki,  onların  bizdən  zəhbsi  gedir,  yoxsa 
onlar  əvvəlki  kimi  davranardılar.  Biz  həm  də  bizim  etdiyi- 
miz  yaxşılığa  görə  əvəzində  bir  şey  görmədiyimiz  və  əvəzə- 
əvəz  verməyən  adamlara,  eləcə  də  bizdəıı  aşağı  olduqları 
halda,  bizim  ziddimizə  hərəkət  edən  adamlara  qarşı  da  qə- 
zəblənirik,  göründüyü kimi,  beb  adamlar  bizə nifrət edirlər: 
bəziləri  ona  görə  ki,  bizə  özlərindən  aşağıda  duran  adam 
kimi baxırlar, digərləri beb hesab edirbr ki,  onlara yaxşıhğı 
onlardan aşağı  səviyyədə olan  duran adamlar edibbr.  Biz о 
zaman  daha  çox  qəzəblənirik  ki,  bizə  etinasızlığı  tamam 
miskin  olan  adamlar etsinbr,  ona  görə ki, qəzəb  bizə etina- 
sızlıq  etməyə  layiq  olmayan  adamlar  tərəfmdən  edildiyi  za­
man yaramr. Bizdən aşağıda duran adamlar məhz bizə qarşx 
etinasızlıq etməməlidirbr.  Biz haqqımızda yaxşı damşmayan 
və ya bizə qarşı dostcasına rəftar etməyən dostlarımıza qarşı 
da qəzəblənirik və onlar bizə qarşı  əks  mövqedə duranda və 
bizim onlara ehtiyacımız olduğunu hiss etməyəndə biz daha 
çox qəzəblənirik,  məsəbn  песэ  ki,  Antifontun  tragediyasm- 
da  Pleksipp  ona  görə  Meleaqra6  qəzəblənirdi ki,  hiss  etmə- 
mək  etinasızlıq  əlamətidir  və  qayğısına  qaldığımız  adamla- 
rın  ehtiyacları  bizim diqqətimizdən  qaçmamalıdır.  Biz  həm
88
də bizim bədbəxtliklərimizə sevinənlərə, bizim fəlakətlərimiz 
zamam özbrini ümumiyyətlə yaxşı hiss edən adamlara qarşı 
qəzəblənirik,  ona  görə  İci,  beb  münasibət  düşmənə,  ya  da 
bizə  etinasız  adama  xasdır.  Bizim  qəzəbimiz  həm  də  eb 
adamlara qarşı yönəlir ki,  onlar bizi dilxor edərək, qətiyyən 
bunun  qayğısına qalmırlar;  biz  buna  görə  də  bizə  pis  xəbər 
gətirənbrə,  eləcə  də  bizim  başımıza  gələn  bəlaları  sakitcə 
seyr  edən  və  ya  qulaq  asanlara  qarşı  da  qəzəblənirik,  ona 
görə  ki,  beb  insanlar  bizə  nifrət  edən,  ya  da  düşmən  olan 
insanlarla eynidirbr, beb ki, dostlar öz şəxsi bəlalarma bax- 
mayaraq bizim dərdimizə şərik çıxır və hamısı qəm hiss edir­
br.  Biz həm də elələrinə qarşı qəzəbbnirik ki, onlar beş qəb- 
lildən olan şəxsbrin iştirakında bizə qarşı etinasızlıq etsinbr: 
bizimlə rəqib olanlarm,  bizim heyran  olduğumuzlann,  hey- 
ranlıq  predmeti  olmaq  istədiyimiz  şəxslərin,  həya  etdiyimiz 
şəxsbrin  və  bizdən həya  edən  şəxsbrin;  beb  şəxslərin  hüzu- 
runda kim isə bizə etinasızhq  edəndə biz  daha çox qəzəblə- 
nirik.  Bundan başqa, biz eblərinə qəzəbbnirik ki,  onlar, bi­
zim müdafıə etməməyimiz ayıb olan şəxslərə, məsəbn, bizim 
valideynbrimizə, uşaqlarımıza,  arvadlanmıza, tabeliyimizdə 
olan  şəxsbrə  qarşı  etinasızlıq  etsinbr.  Biz  həm  də  bizə  tə- 
şəkkür  etməyənlərə  də  qarşı  qəzəbbnirik,  ona  görə  ki,  bu 
halda  etinasızlıq  ədəb  qaydalarına  ziddir,  biz  həm  də  ciddi 
danışdığımız  zaman  istehza  edənbrə  qarşı  da  qəzəbbnirik, 
beb ki, istehzanın özündə пэ isə nifrətə bənzər bir şey  gizb- 
dir.  Biz həm də başqalarına yaxşılıq etdiyi halda, bizə yaxşı- 
lıq  etməyən  adamlara  qarşı  da  qəzəbbnirik.  Ona  görə  ki, 
insanı  hamıya  layiq  gördüyünə  layiq  görməmək,  ona  etina- 
sızlıq etmək deməkdir.  Huşsuzluq da qəzəbə səbəb ola bibr, 
məsələn,  adlarm  unudulması,  baxmayaraq  ki,  bu xırda  şey- 
dir.  tş  ondadır  ki,  unutqanlıq  etinasızlığm  əlaməti  kimi 
görünür:  о,  тйэууэп  mənada  başısoyuqluğun  nəticəsidir, 
başısoyuqluq isə тйэууэп mənada etinasızlıqdır.
Beblikb, biz insanların kimə, hansı vəziyyətdə və han- 
sı  səbəbbr üzündən qəzəbbndiyini dedik.7 Aydındır ki,  nati-
89


Yüklə 12,35 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə