Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008

bısnlara qarşı çıxış edən olmasın, bunlann müəllifı belə məSum 
oJmasın».
86.  Burada  Sofoklun  «Antiqona»  faciosi  nəzərdə  tutulur 
(qadm,  doğma  şəherin  müdafiesi  zamanı  helak  olan  qardaşı 
Polinikin dəfiı mərasimi keçirmişdir).
87.  Sofokl, «Antiqona» əseri.
88.  Siçiliya şəhəri Akraqantdan  olan Empedokl,  e.ə.  VI- 
V-ci  esrlerde yaşamış natur felsefə nümayəndesi;  hesab edirdi 
ki, bütün tebii və kosmik hadisəler dünyada hökm süren sevgi 
və düşməncilik üzərində qurulur.
89.  Eleyalı  Alkidamant  (e.o.  V-IV-ci  əsrler)  -   məşhur 
orator,  sofıst  Qorginin  şagiıdi,  İsokratm  müəllimi  olmuşdur. 
Alkidamantın nitqlərindən yalmz ikisi qalmışdır.
90. Bax.: «Ritorika», I,  10.
91. Yene orada, 6,10 (əvveli).
92. Bax.: «Ritorika», II, 2 , 1 ,11,12.
14
93. Bax.: qeyd 41. Bu hadisə heç yerdə qeydə alınmayıb.
Obol -  texminen 2 qepiqdir.
94. Sofukl -  e.ə. V esrin sonunda yaşamış orator.
15
95.  Bax.: ikinci kitabda (25): hemin ifade var.  Lakin «Po- 
litika»da Aristotei «ədalətlə başasalmadan» söhbet açır (II,  16); 
Demosfen de öz nitqlərində hemin qaydaya «riayet» edir.
96. Bax.: qeyd 86, 87.
97. Burada «tliada» nezerde tutulur; yeni:
Qüdrətli Ayaks Telamonun on iki Salamin gemisini
Özü  ilə  çekib  getirdi  ve  afmalılann  falanqa  sıralannda 
düzdü.
Bu  setirlerə istinadən, belə bir qenaete  gelirlər ki, Afma 
və Salamin adası qədim dövrden müttefıq oimuşlar.
Periandr -  Kipselin  oğlu,  Korinfm  tiranı  olmuşdur 
( e .ə . 
VI-V-ci  əsrler).  Onu  yeddi  müdrikden  biri  hesab  edirdiler, 
baxmayaraq ki, Herodot (Ш) onun qəddar ve hökmran olduğu- 
nu gösterir. Ola bilsin ki, mütəfekkir -  Periandnn bu tirana heç 
bir  aidiyyatı  yoxdur.  Hər  halda,  artıq  qədim  dövrün  alimleri
230
onun  oğlu  Kipselin  müdrikliyindən  şübhəlenirdiler.  Platon  da 
onu müdrik hesab etmirdi.
Aristotelin qeyd etdiyi bu fakt edebiyyatda məlum deyil.
98.  Kleofant -  Peleponnes  müharibəsi  dövrünün  meşhur 
oratoru ve  siyasetçisi,  Afınada Otuz tiran hakimiyyoti  dövriin- 
de  edam  edilmişdir;  behane  kimi  herbi  qulluq  yerinə  gelme- 
memesi fakta esas götürülmüşdü; əslinde ise Afma divarlannin 
dağıdılmasına qarşı çıxmasına görə.
Kriti -  Kallesxnn  oğlu;  dövlət  xadimi, oliqarxiya çevrili- 
şinin iştirakçısı (e.e.404-cu il),  Otuz tiran adlanan idarə heyyə- 
tinin  başçısı.  Şair  ve  orator  olmuş,  cavanlıqla  Sokratı  dinle- 
mişdir.  Platonun «Timey», «Kriti», «Xarmid» dialoqlarmın işti- 
rakçısıdır.
Solon  -  məşhur  Aflna  qanunvericisi,  mütəfəkkir  ve  şair 
(e.e.VTl-VI  esrler).  Ona  bele  bir  ifadeni  aid  edirler:  «Öiçüden 
artıq heç ne!»
Solonun  haqqmda  bax.:  Plutarx.  «Solon».  Burada  Solon 
nezerde tutulur.
99.  Femistokl  --  Afina  dövlet  xadimi  ve  serkerdesi 
(e.e.VI-V esrler).  Yunan-fars  müharibesi zamana radikal  möv- 
qeli  partiyaya  başçıhq  edirdi.  Afma  deniz  donanmasini  yarat- 
mış,  şeher  istehkamlanm  güclendirmiş,  Pirey  limamm  tikdir- 
miş,  Salamin döyüşünde farslan daımadağın etmişdir.  Aristotei 
Femistoklun,  orakulun  sözlerini  herbi  manevrler  üçün  serteli 
menada yazmasmi qeyd edir.
100.  Svida,  ve  ya  Sudamn  Vizaritiya  Iehcesidir, 
«achrScta» sözü dedikde, hemin atalar sözünü getirir; qeyd edir 
ki,  yaxşılığı  «paxıl  oğlan  uşağma,  çox  danışan  qadına,  axmaq 
uşağa, qonşu itinə, çox damşan qayıqcıya» etmek olmaz-
Fars çan  Kir Lidiya çan  Kreze  deyir ki, onu esir götürüb 
adi  vetendaşlara  merhemet  göstermekle  ele  hereket  etdi  ki, 
elə bil ki, «atasını öldürüb uşaqlan sağ saxlayıb» (Herodot).
101.  Evbul -  Attikalı  orator  ve  demaqoq  (e.e.IV-ci  esr). 
Demosfenini  reqibi.  Xüsusi  herbi  fond  əvəzine  şou  tamaşalan 
fondunun  toplamlması  haqqmda qanun qebul  etdirdi.  Makedo-
231

---

niyalı  çar Filipden maliyye yardımı  alan  Evbul  afmahlar üçün 
sərfəli olmayan sülh müqavilesini imzaladı.
Xaret -  Attikalı sərkerde (e.e. IV-cü esr), heç de cəsur ve 
cengaver  olmayan,  qeddar,  hiyleger  və  bədxərc  bir  insan  idi. 
Ehtimal  var ki,  Xeroniya döyüşündə  vəfat etmişdir (e.e.338-ci 
il).
Burada,  Aristofamn  rəqibi,  Afina  komedioqrafi  Platon 
nezerde  tutulur.  Onun komediyasmm  fraqmentleri  XIX  esrdə 
neşr edilmişdir.
Bax.:  Platonun  əsərlərine.  Arxibi  -   bu  ad  daha  heç  bir 
yerdə göstərilməmişdir.
102. Bax.: Ritorika, II.
103.  Kolofoniyalı  Ksenofon  (e.ə.  VI-V-ci  esrler)  -   fılo- 
sof, şair,  eleatlar mektebinin banisi, Homer ve Hesiodun mifo- 
logiyasında  allahlar  haqqmda  antropomorf tesevvürlerin  tən- 
qidçisi.
İkinci kitab
1.Bax.: «Ritorika», I.
2.Burada ikinci kitab nezərdə tutulur.
3.«İliada»,  XVIII  (hiddet  ve  düşmençiliyi  lənətleyən 
Axillin sözleri).
4.«!liada», 1, 356, IX, 647.
5.«İliada», II,  196,1, 82.
6A ntifont,  Afmalı facie janrmda işleyen yazıcı;  Sirakuza 
tıram  Böyük  Dionisinin  xidmetinde  olmuş,  onun  tərefinden 
edam  edilmişdir.  Onun  faciəlerindən  bu  güne  yalnız  ayn-ayn 
parçalan  gəlib  çatmış,  о  cümləden  «Meleaqr»  faciesmden  bir 
parça.
Alfeya  ve  Oyneyin  oğlu  o!an  Etomeya qehrəmam  Mele­
aqr, Kalidoniya qabanını  ovlamaqla məşhurlaşmışdı;  qaban ba- 
şını  Atalanta  adlı  övçu-qadına  verdi,  bununla  da  iki  dayısmı 
Pleksipp  və  Tokseyi  özünden  küsdürdü.  Nəticəde  mübahisə 
başlandı.  Meleaqr  bunlan  öldürenden  sonra  kuretlər  və  etoli- 
yalılar  arasmda  müharibe  başlandı.  Qezeblənmiş  ana,  içində
232
oğlunun  cam  olan  kösövü  oda  atdı,  bununla  da  onun  axınna 
çıxdı (bax.:  «İliada», IX). Ovidinin «Metamorfozalar» əserinde 
öz oğlunu lenetlemiş ve qetlinden sonra vicdan ezabım  çeken 
ana haqqmda tesirli epizod verilir.
Hiddetlenen  adamın  bir çox  belalann  ve pis  durumunun 
sebebi olan qezebin mahiyyeti hele Homer dövründən etibaren 
yunanlılan düşündürürdü. Düşmen qalasmm qarşısında axeyle- 
rin bir çox belalan («İliada») Axillin qezebi ile bağlı olmuşdur 
(Axillin qeyretine  Aqamemnon toxunmuşdur).  Homer qezebin 
gerginlik  derecelerini  ferqlendirir,  buna  leksik  formalar tapır. 
Meselen,  coşqun,  dağıdıcı  qezeb  (m&ıis)  delilik hedddine  ya- 
xındır, bımu «mainomai» «delilik edirem», menea - «isteyirem, 
delicesine  buna  can  atıram»  ve  yaxud  «menos»  ismi  ilə 
(«güc»,  «qüwe»)  ümumi  kökün  olmasında  görmek  olar.  Tez 
yaranan,  hem  de  tez  keçen  qezeb  (cholos)  eslinde  «od»  de- 
mekdir ve sözün esil menasında ödün dağılması fızioloji prose- 
si  ile  elaqesini  bildirir.  İnsan  bu  zaman  hövselesiz  ve  hessas 
olur. Müeyyen tehlükeni gizli qezeb (cotos) yaradır; bele insan 
daima qezəbli olur.
3
8.  Bax.: «Odisseya», XIV
Birden Odisseyi görcek itlər hay-küylə yığışdı,
hüre-hürə özlerini bildirdi,
Odissey onlan görcek ehtiyatla tez yerə oturdu,
lakin bu zaman çubuğu əlindən düşdü.
9.  Filokrat  orator,  Demosfenin  müasiri  ve  rəqibi,  e.e. 
346-cı  ilde  Makedoniya  çan  Filipp  ilə  imzalanmış 
sülh müqaviləsinin esas təşebbüskan.
10. Kallisfen  və  Erqofil  -   362-ci  ildə  xeyanətde  günah- 
landınlmış ve mühakime edilmiş Afina sərkərdeləri.
11.  «Odisseya», IX, 504.
12. «İlliada», XXIV, 54.
Axill  Hektorun  cenazesini  tehqir  etdi,  bununla  da  so- 
nuncu tərəfmden öldürülmüş dostu Patröklun əvezini çıxırdı.
4
13. Hesiod. «İşlər ve günlər», 25.
233

---