Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008

diyyətlərle  dolu  məntiqinə  yaxmlaşdmr.  Aristotel  toplar  haq­
qmda telimi esil dialektika ve ritorika adlandınr.
Üçüncü kitab
1
1.Bax.: Ritorika, 1,2.
2.Bax.: Ritorika, II, 22.
3.Qlavkonun  (Homerin  təfsirçisinin)  adını  hem  Platon, 
hem de Aristotel («Poetika» əserinde) çekir (25-ci fesil).
4. 
Ritorikada üslub haqqmda daha etraflı bax.: «Antiçnıe 
teorii əzıka i stilə». Pod red. O.Freydenberq. M.*L.,  1936.
5.Xalkedonlu  Frasimax,  ritor  ve  sofıst,  Platonun  «Döv- 
let» dialoqunun iştirakçılanndan biri.
0 ,  ters  ve  özüne  güvenən  adam  idi,  eyni  zamanda  onu 
«aydın,  ince, hazırcavab zeka»sma göre, «istediyini, ister qısa, 
isterse  de etraflı  danışmağı bacardığxna» göre yüksek qiymet- 
lendirirdiler, Frasimax ömrünü intihar etmekle bitirdi.
6. 
Qorgi  Siciliyanm  Lemontin  şeherinden  meşhur  ritor 
(e.e,483-375-ci  iller),  sofıstikanm  esasını  yaradanlardan  biri; 
427-ci ilden Afmada yaşamışdır  Bax.: Platonun «Qorgi» dialo- 
qunu.
7.  Tetrametr  -   dördbölgülü  xorey;  yamb  -   ikibölgülü 
teqti,  qısa  ve  uzun  hecalardan  ibaretdir.  Facienin  dialoqlan 
adeten  yamb  vezi  ile  yazılırdı.  Bezi,  çox  tesirli  yerleri  tetra­
metr  eaasında  yazırdılar  (meselen,  Evripid,  «Vakx  qadınlan» 
eseri).
Heksametr -  altıbölgülü daktildir; burada daktil teqtileri- 
ni spondey ve qxsaldılrmş  son bölgüsü ile evezlenmesi  imkanı 
da  var  idi.  Yunan  şeri  uzun  ve  qısa  hecalann  proporsional 
evezlenmesi  üzerinde  qurulurdu;  burada üç  esas ritmik  forma 
fərqlendirilirdi:  beraber  (burada  teqtilerin  uzun  hissesi  qısa 
hissesine  beraberdir),  ikiqat  formalar  (uzun  hissesinin  uzun- 
luğu qısadan iki defe artıqdır),  1,5 formalar (uzun teqtiler qısa- 
lardan 1,5 defe böyükdür).
8.  Burada «Poetika» nezerde tutulur.
250
9.  Feodor  ıneşhur  facie  aktyonı;  onun  Attikada  Kefıs 
sahillerinde yerleşdirilmesi haqqmda Pavsani yazmışdır.
10. Aristotel, Homerin eposu ile yanaşt böyük yunan dra- 
maturğu  Evripidin yaradıcıhğına tez-tez müraciet edir,  özü  de 
neinki  öz nezeriyyeleri, poetika ve  ritorikasmm,  hem de  siya- 
set,  etika,  heyvanlar  alemi  haqqmda  teliminə  aid  ideyalannm 
tesdiqi üçün istifade edirdi.
11. Bax.: «Poetika», fesil 21.
12. Bax.: «Ritorika», III, 3 ve 7.
13. Aristotelin  təlimine  görə  metafora  haqqında  bax.: 
Taxo-Qodi  A.A.  Antiçnıe  istoki  tradiüionnoqo  predstav- 
leniə о metafore.// «Inozemna filoloqiə». 9, Lğviv,  1966.
14. Bax.: «Poetika», fesil 21,22.
15.Kalli  -   Hipponikin  oğlu,  dövletü,  zadegan  A final; > 
Demetranın Elevsin rituallannm iştirakçısı, dadux, yeni  meşel- 
çi  fexri  adımn daşıyıcısı.  Bax.:  Ksenofont.  Yunan tarixi.  VI, 3,
4.
Frigiya  ilahesi,  AUahlann  böyük  anası  Kibelanm  kahin- 
leri  cuşa  gelerek,  öziinü  kişilikden  mehrum  edirdiler.  Bele* 
likle, tfikrat, Kalliyde kişiliyin olmadığına işare vurur.
16. 
Dionisi yaltaqlan -  Sirakuza tiranı  Böyük Dionisinin 
ətrafındakı ressamlar.
17.  Yunan  dilinde  «poridzö»  -  «çatdırıram»,  «poristds» 
ise -  «vergi yığan» demekdir.
18. Evripidin «Telef» adlı namelum facieden bir parça.
19. Dionisi -  e.e.  V  esrin  Attikalı  orator,  Afmalılara  mis 
pulu kesmeyi meslehet vermişdi.
Kalliopa  -   muza,  bacılan  kimi,  «gözelses»,  Zevsin  qızı, 
epik poeziyanın himayeçisi.
20. Bu qeribe setirin müellifı şaire Kleobulinanm olduğu 
ehtimal olunur.
Plutarx  («Yeddi  müdrik  meclisi»,  X)  Evmetida  ve  ya 
Kleobulinanm adını çekir.
IX.Likimni  -   yunan  ritoru  Qorginin  şagirdi  (e.e.  V-ci
esr).
251

---

22. Herakleyah  Brison  -   sofıst  və  riyaziyyatçı,  dairənin 
kvadraturasmı  tapmağa  çauşırdı  (Aristotel.  İkinci  analitika,  I,
9).
23. Bu sözler, atası Aqamemnonun qisasım anası Klimet- 
nestradan alaraq, onu öldürən Oresti xarakterizə edir.
24. Keosslu Simonid, bölme 19.
25. Aristofanm bu komediyası bize melum deyil.
3
26. Likofron -  sofıst, Aristotel bunun admı defelerle çe- 
kir (məselən, bax,: Аристотель. «Политика», III, 5,11).
27. Skiron -Meqara ve Attika arasında sərhədde seyahet- 
çileri öldürən əfsanevi quldur.  Afina qehrəmam Tesey terefin- 
den öldürülmüşdür.
28. Difiramb  -   ilk  ew el  Dionisi  allahın  şerefine  himn, 
sonradan müeyyen yüksek mövzuya yazılmış tənteneli neğme.
29. Qorgi,  A,  23.  Afma  çan  Pandionun  qızı  Filomela  -  
bülbülə,  onun bacısı  Prokla  ise  qaranquşa  dönderildi;  sebeb  - 
müdafıe  olunaraq,  müeyyen  şexsin  qetle  yetirilməsidir  (Ovi- 
diy. Metamorfozalar. VI, 244-674).
4
30. Androtion  -   Afma oratoru  ve  siyasi  xadimi  (e.e.  IV 
esr), Isokratm şagirdi, Demosfenin müasiri.
İdriyey -  Kariya hökmdan, Hekatomnun oğlu, meşhur çar 
Mavsolun qardaşı.
31. Adlan çekilen şexsler bize melum deyil.
32. Platon «Dövlet», V.
33. Platon «Dövlət», VI.
34. Fukidid,  Afınalılann  Periklin  rehberliyi  altmda  Sa- 
mosda  mövcud  aristokratiyanın  yerine  demokratik  quruluşun 
yaradılması haqqında söhbət edir.
35. Bu müqayise Periklin adına yazılır.
36. Bax.: Demosfenin nitqlerinden parçalara.
37. Demokrat -  attikalı orator ve siyasi xadim, Demosfe­
nin müasiri ve teəssübü (IV-cii esr).
38. Antisfen -  filosof (e.e.  V-IV əsrlər), kiniklər mekte- 
binin banisi, Sokratın şagirdlerinden biri.
252
39. Fial -  dibl geniş pialə.
Ares -  Afmanın əksi olaraq nizamsız ve qəddarlıqla  apa- 
nlan müharibe Allahı.
5
40. Herodot Lidiya çan Krez haqqında damşır ki,  o,  fars- 
lara herbi  yürüş  keçirmezden  ew əl  Delfadan  ikimənalı  xəber 
almış, onu öz xeyrine yozmuş, lakin Kir terefmden darmadağın 
edilmiş ve bununla öz böyük çarlığına son qoymuşdur.
41. Meşhur loniya  fılosofu  ve  dialektiki  Heraklitin  əsər- 
ləri  (e.ə.VI esr) çoxlu metaforlar ve işarəlerlə zengin idi, buna 
görə də onun özünə «qaranlıqh» deyirdiler.
6
42. Namelum dramaturğun esərinden bir ifade.
43. Evripid. «Tavridde Ifigeniya».
44. Kolofonlu Antimax -  epik şair ve qrammatika bilicisi 
(e.e.  V-IV-cı  esrler),  «Fivanda»  eserinin  müellifı,  Platonun 
yaşlı müasiri ve dostu.
Tevmessa -  Beotiyada (orta Yunamstan) dağ.
Bax.: Kolofonlu Antimax, hisse 2.
7
45. Klefont -  Attilta  oratoru  ve  siyasetçisi;  bax.:  kitab  I, 
qeyd 98.
46. Platonun  «Fedra»  eseri  nezerde  tutulur,  Sokratin  nit-
qi.
8
47. Aristotel «Poetika» eserinde ölçünü yalnız şer jannna 
aid  edir,  baxmayaraq  ki,  ritmik  ölçüler  ve  deyişmeler  incese- 
netin bir çox sahelerine ve ümumiyyetle tebiete xasdir.  Mese- 
len,  Arxilox  öz  şeyrlerinde  «insan  heyatınm  ritminden»  yazır. 
Ritm sözünün özü ewelden hereketin xüsusi formasını,  axma- 
smin xüsusi növünü bildirdi.
48. Peon haqqmda bax.: qeyd 7.
49. Ritmin xarakteri haqqmda bax.: yene orada.
50. Bu  misralar  qabaqlar  Keosslu  Simonide  aid  edilirdi, 
lakin  hal-hazirda  bunlan  Delfi  himnlerinin parçası  olduğu  he­
sab  olunur.  Meselen,  Apollona müraciet:  «Demosda ve ya Li-
253

---