Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008

dana  çıxır,  məsələıı,  bilik  təlimdən  sonra  əmələ  gəlir,  həyat 
isə sağlamlıq ilə eyni zamanda mövcuddur.
Yaranmağa (ta poigitica) səbəb olmaq üç şəkildə ola bi­
br:  biri  sağlamlıq  vəziyyətinin  sağlamiığa  səbəb  olmasına 
bənzəyir,  ikincisi,  sağlamlığın  səbəbinin  qidanm  olmasına 
bənzəyir,  üçüncüsü  isə  buna  gimnastikanm  səbəb  olmasına 
bənzəyir,  çünki,  gimnastika  əsasən  sağlamiığa  səbəb  olur. 
Madam ki, bu təsdiq olundu, onda bundan hökmən beb bir 
nəticə çıxır ki, her cür nemətin əldə edilməsi və pis olan şeyin 
aradan qaldırılması yaxşıdır,  ona görə ki,  birinci vəziyyətdə 
eyni  zamanda  psilik  və  şər  olmur,  ikinci  haldan  sonra  isə 
nemət ələ gəlir.  Böyük nemətin kiçik nemətin yerinə almrna- 
sı,  eləcə də  böyük  şərin yerinə kiçik  şərə sahib olmaq  da ne- 
mətdir,  çünki,  birinci  halda  böytiyün  kiçik  üzərində 
üstünlüyünü əldə edirik, ikinci halda isə bu üstünlüyü aradan 
götürürük.  Məziyyətlər də  nemətdir,  çünki,  onlara malik in- 
sanlar  xoşbəxtdirlər;  məziyyətbr  nemətləri  yaradaraq  on- 
lardan  istifadə  etrməyi  öyrədirbr.  Biz  onlarm  her  biri  haq­
qmda ayrıca damşaraq onlarm nə olduğumı və hansı təbiətli 
olduğunu deyəcəyik.  Məmnunluq da vacib nemətdir,  çünki, 
bütün  canlılar öz  təbiətbrinin gücünə  məmnunluğa can atır- 
lar.  Bunun  nətıcəsində bütüıı xoş və gözəl olan şeybr nemət- 
dir,  çünki,  xoş  olan  şeybr  məmnunluq  gətirir,  gözəl  olan 
şeybrin  bəzibri  xoşdur,  digərbri  isə öz-özbrinə  görə  arzuo- 
lunandır.
Bir  sözlə,  xoşbəxtliyi  nemət  kimi  qəbul  etmək  zəruri- 
dir,  çünki,  xoşbəxtlik  öz-özünə  görə  arzuolunandır  və 
özlüyündə  əhəmiyyətə  malikdir;  bundan  başqa,  bir  çox  şeyi 
onun  uğrunda  seçirik:  ədalət,  mərdlik,  aza  qane  olmaq, 
alicənablıq,  əliaçıqlıq  və  buna  bənzər  çoxlu  keyfıyyətləri, 
ona  görə  ki,  bunlar  mənəvi  məziyyətlərdir.35  Gözəllik, 
sağlamhq  və  buna  bənzər  olanlar  da  nemətdir,  çünki bütün 
bunlar  fıziki  məziyyətbr  olub  bir  çox  nemətlər  yaradırlar, 
məsələn,  sağlamlıq  məmnunluq  və  həyat  yaradır,  e b   buna 
görə  də  ali  nemət  sayılır,  çünki,  əksər  insanlar  üçün  эп  çox
30
dəyərli  olan  iki  şeyin -  məmnunluğun və  həyatın səbəbidir. 
Var-dövbt rnülkiyyət  cəhətdən üstünlüyü  təmsil  etdiyinə  bir 
çox  nemətə  səbəb  olur.  Dost  və dostluq da  nemətdir,  çünki 
dost öz-özlüyündə arzuolunandır və o,  çox şey edə bilər.  Şə- 
rəf və şöhrət də nemətdir, çünki,  onlar xoşdurlar və çox şeyi 
yaradırlar; insanlarm hörmət və ehtiram görmələrinin səbəbi 
əsasən  onlarla  bağlıdır.  Mahircəsinə  danışmaq  və  hərəkət 
etmək  də  nemətdir,  çünki,  bütün  b eb   şeybr  nemət  yaradır. 
Buraya  həmçinin  istedadlı  olmaq,  yaxşı yaddaş,  fərasətlilik, 
fəhmlilik  və  buna  bənzər  keyfiyyətbr  də  daxildir,  ona  göıə 
ki,  onlar nem ətbr yaradırlar.  Eyni qaydada bütün elmlər və 
sənətlər  də  buraya  daxildir.  Həyatın  özü  də  nemətdir,  ona 
görə  ki,  həyat  heç  bir  başqa  nemət  ilə  bağlı  olmasa  da,  eb 
öz-özlüyiində  arzuolunandır.  Nəhayət,  ədalət  də  nemətdir, 
ona görə ki, hamıya faydalıdır.
Insanların  nemət  hesab  etdiyi  bütün  şeybr  təqribən  - 
bundan  ibarətdir.  Mübahisəli  nemətlərə  gəldikdə  isə,  onlar 
haqqmda  nəticəni  yuxarıda  adı  çəkibn  nemətler  əsasında 
çıxarmaq lazımdır.  Şər  olan  şeyə əks  olan  da  nemətdir,  elə- 
cədə  düşmənlərə  faydalı  olanın  əksi  də  nemətdir,  məsəbn, 
əgər  vətəndaşların  qorxaqlığı  düşmənbr  üçün  faydalıdırsa, 
aydmdır  ki,  mərdlik vətəndaşlar  üçün  çox  faydalıdır.  Ümu- 
miyyətb,  düşmənbrin  arzuladığı  və yoxluğuna sevindiyi hər 
şeyə əks olanlar faydalı görünür, özünə görə də deyibbr:
Hökmdar Priam necə də sevinərdi...
Amma  bu  həmişə deyil,  əksər  hallarda olur,  çünki  hər 
iki  tərəf üçün  eyni  şeyin  faydalı  olması  tamamilə  mümkün- 
dür.  Eyni  şeyin  hər  iki  tərəf üçün  zərərli  olduğu  hallar  da 
olur,  buna  görə  də  beb  deyirbr:  “bədbəxtlik  insanları  bir- 
ləşdirir” .  Ifrat  olmayan  şeyi  də  nemət  adlandırmaq  olar, 
müəyyən  həddi  keçmək  isə  pislikdir.  Böyük  zəhmət  və  məs- 
rəflərin  sərfinə  səbəb  olan  şeybr  də  nemət  kimi  görünür, 
çünki,  o,  çoxlu  səylərin  nəticəsi  olan  məqsəd  kimi  başa 
düşülür, hər bir məqsəd isə nemətdir,  buna görə də beb deyi- 
lib:
31

---

Priamın özünü tərifləməsinə 
Və
Burada sonsuz olaraq gözləmək də 
bizim üçün ayıb deyil.37
“Su  ilə  dolu  dolçanı  qapı  ağzmda  əldən  buraxmaq”38 
məsəli də buradan yaranıb.  Çoxlarmın can atdığı  və rəqabət 
üçün  layiqli  predmet  olan  şeylər  də  nemət  kimi  görüniir, 
çünki,  hamının can  atdığı  şeylər nemətdir,  “insanların əksə- 
riyyəti  anlayışı  isə  hamı’’  anlayışına  bərabər  götüriilür. 
Tərifə layiq  şeylər  də  nemətdir,  ona  görə ki,  heç  kim nemət 
olmayan  şeyi  tərifləməyəcək.  Düşmənlərin  və  pis  adamların 
təriflədiyi şey nemətdir, çünki bu halda hamı eyni şeylə razı- 
laşır,  hətta  bu  nemətin  ziyan  vurdugu  adamlar  da:  bu yek- 
dülik nemətin  şübhəsizliyini göstərir.  Buna uyğun olaraq pis 
adamlar elələridir ki, onları dostlar məzəmmətləyir, düşmən- 
lər isə məzəmmətJəmir; yaxşı adamlar isə elələridir ki, onları 
hətta  düşmənlər  də  pisləmir.  Məhz  buna  görə  də  korinflilər 
özlərini  Simonidin  misrası  ilə  təhqir  olunmuş  hesab  edirdi- 
lər:
tlion korinfliləri pisləmir.39
Ağıllı  və  yaxşı  kişi  və  qadmlardan  birinin  nəyə  isə 
üstünlük  verməsi  də nemətdir,  məsəbn,  Afma  Odisseyə:  Te- 
sey  Yelenaya,  ilahələr  Aleksandra,  Homer  isə  Axillə40 
üstünlük  vermişdir.  Ümumiyyətb,  insanlar  tərəfindən  üstün 
tutulmağa layiq  olan şeydir,  çünki,  insanlar yuxarıda göstə- 
rilmış şeybrin sırasına daxil olan,  eləcə də düşmənbrin ziya- 
nına,  dostların xeyrinə olan  şeybri etməyə üstünlük  verirbr. 
Bundan  başqa,  insanlar  həm  də  mümkün  olan  şeybri  et- 
məyə  üstünlük  verirbr,  mümkün  olanlar  isə  iki  qəbildən 
olur.  biri  -   artıq  baş vermiş,  о  birisi  isə  -  baş  verməsi  asan 
olanlar.  Asan baş verən şeybr narazılıq olmadan və ya qısa 
bir  vaxtda  həyata  keçir,  çünki,  hər  hansı  bir  şeyin  çətinliyi 
onunla  bağlı  narazıhq  ib   və  ya  ona  sərf olunan  vaxtın  mi- 
qdarı ilə тйэууэп olunur. Insanlar həm də onların arzusu ilə
32
baş  verənlərə  üstünlük  verirbr,  onlarm  arzuladıqları  isə  eb 
şeylərdir  ki,  ya  onlarda  qətiyyən  pis  bir  şey  olmasın,  ya  da 
pislik  yaxşılıqdan  çox  az  olsun,  bu  isə  eb  hallarda  olur  ki, 
pislik  gözə  çarpmayan  və  ya  az  miqdarda  olsun.  Üstünlük 
həm  də bizə məxsus  olub  və başqa  heç kimdə  olmayan  şey- 
brə,  eləcə  də  bütün  fövqəladə  olanlara  üstünlük  verilir, 
çünki,  beb  şeybrə  sahib  olmaq  hörməti  artırır.  Bizim  üçün 
xüsusib  rahat  olan  şeylərə də  üstünlük  veririk,  onlarm  sıra- 
sma  aibmizə  və  ictimai  vəziyyətimizə  uyğun  gəbnbr  və  bi­
zim fıkrimizcə bizə lazım olan şeybr daxildir; bunun о qədər 
də  əhəmiyyətli  olmasına  baxmayaraq,  adamlar  belə  şeyləri 
etməyə  üstünlük  verirbr.  Yaxşı  yerinə yetirilməsi  asan  olan 
şeybrə  də  üstünlük  verilir,  onlar  asan  olduqlarma  görə 
mümkün  olandırlar;  elə  şeyləri  asan  həyata  keçiribn  adlan- 
dırırlar  ki,  onları  adamların  çoxu  və  ya  əksəriyyəti,  ya  da 
bizə  uyğun  gəbn  adamlar,  ya  da  bizdən  zəif olan  adamlar 
həyata  keçirə  bilsinbr.  Biz həm  də  dostlarımıza yarayacaq, 
düşmənbrimizi isə  dilxor edəcək hərəkətlərə də üstünlük ve­
ririk.  Bizi təəccübləndirən insanlar in üstünlük verdiyi şeylərə 
və yaxşı bildiyimiz, bacardığımız şeyləri etməyə üstünlük ve­
ririk,  çünki,  beb  işdə  daha  asan müvəffəqiyyət  qazanmağa 
ümid  var.  Həm  də  heç  bir  pis  adamın  ebməyəcəyi  şeylərə 
üstünlük  veririk,  çünki,  beb  şeybr  daha  çox  təriflənir.  In- 
sanlarm ehtirasla arzuladığı şeylərə də üstünlük verilir, çünki 
beb şeybr nəinki  təkcə xoşdur,  onlar həm də olduqlarından 
da  yaxşı  təsəvvür  olunurlar.  Hər  bir  insan  rəğbət  bəsbdiyi 
şeyi seçir,  necə ki, məsələn,  şöhrətpərəst insanlar şərəf və eh- 
tirama,  şan-şöhrət sevən insanlar qələbəyə,  mənfəətpərəstlər 
İsə  pula  rəğbət  göstərirlər;  bütün  başqa  insanlar  da  eynilə 
beb  hərəkət  edirbr.  Beblikb,  nemətlərə  və  faydaya  aid 
inandırma üsullarmı biz buradan əldə etməliyik.
1 .''Böyük nem ət” və  "daha faydalı” anlayışları;  onların analizi; 
bu anlaytşların m üxtəlif tərifləri
33

---