Artur Rej ter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Wieża, Pieta de!Г Isola, Książę Niezłomny, Most
- Dziennika pisanego nocą
- Dziennika...).
- Wieża
94 ARTUR RETTER do tworzywa językowego jest wtórny, warunkuje go prymarne odniesienie do rzeczywistości. Istota tzw. stylu językowego (do którego najczęściej ograni czają się językoznawcy, mając na myśli środki językowe, rzadziej ich funkcje w tekście) polega na odciśnięciu w tworzywie językowym postawy autora wobec życia. Styl uruchamia przede wszystkim wartości.”9 Takie założenie umożliwia wyjście poza systemową, „suchą” charakterystykę stylu i pozwala spojrzeć szerzej na analizowany problem, choćby z perspektywy niezwykle zróżnicowanego uniwersum mowy, które znajduje wyraz w rozmaitych realiza cjach językowych tego samego twórcy. Zapewnia przeprowadzenie charak terystyki nie „w aspekcie stylistyki języka (z c z e g o zrobiony jest tekst)”, lecz „w aspekcie stylistyki tekstu ( j a k zrobiony jest tekst)” 10 1 1 . Punktem wyjś cia analiz stylu osobniczego są teksty, które wskazują — na drugim etapie dociekań — na jednostkowe cechy stylowe. „Prymarnie badamy więc teksty, natomiast wtórnie, a przy tym pośrednio docieramy do zawartych w tych tekstach cech osobniczych, zarówno językowych, jak i stylowych.”11 Kształt stylistyczny tekstu tworzą między innymi występujące w nim środki artystycznego wyrazu, które należą do nacechowanych elementów języko wych, pozwalających wskazać dominanty stylistyczne komunikatu; i to właś nie one uważane bywają za decydujące składniki stylistyczno-językowe utwo ru 12. Należałoby jednak podkreślić, że między innymi, ponieważ istnieją takie gatunki mowy, które — przez swoją polifoniczność — wymykają się jedno znacznym ustaleniom normy stylowej. Wówczas lepiej przyjąć koncepcję stylu jako wpisania się w konwencję gatunkową i za wyznaczniki stylu danego tekstu uznać zarówno elementy nacechowane, jak i nienacechowane (neutral ne)13. To założenie ważne jest dlatego, iż w niniejszym artykule za przedmiot analizy obrano komunikaty stricte artystyczne, jak również przykład gatunku o prymarnej funkcji użytkowej. Obserwacji poddano bowiem opowiadania: Wieża, Pieta de!Г Isola, Książę Niezłomny, Most, Gasnący Antychryst, Piętno, Pierścień, Cud i powieść Biała noc miłości (gatunki artystyczne) oraz jeden z tomów Dziennika pisanego nocą (gatunek pograniczny o podstawowej funkcji użytkowej). W wymienionych tekstach Grudzińskiego zwrócono uwagę na te epitety, które są charakterystyczne dla wszystkich badanych gatunków, jak również 9 S. G a j d a: O pojęciu idioslylu. W: Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych. Red. J. B r z e z i ń s k i . Zielona Góra 1988, s. 25. 10 Tamże, s. 26. 11 H. В o r ek: Co możemy wiedzieć o języku osobniczym? W: Język osobniczy jako przedmiot
12 A. W i l k o ń : Język a styl tekstu literackiego. W: „Język Artystyczny”. T. 1. Red. A. W i l k o ń . Katowice 1978, s. 16. 13 J. B a r t m i ń s k i : Derywacja stylu. W: Pojęcie derywacji w lingwistyce. Red. J. B a r t - m i ń s k i . Lublin 1981, s. 44.
EPITET W TWÓRCZOŚCI GUSTAWA HERLING A-C, RUDZIŃSKIEGO 95 na te, które współtworzą styl konkretnej odmiany genologicznej i są właśnie dla niej niepowtarzalne. Jest to trudne ze względu na pograniczność stylową twórczości Herlinga-Grudzińskiego, o czym niżej. Pewne różnice są widoczne w tekstach artystycznych (opowiadania, powieść) w zestawieniu z tekstem prymarnie użytkowym (dziennik). Prawie całkowicie zrezygnowano z analizy epitetu zwykłego. Wyjątkowa jest sytuacja, gdy epitet zwykły pełni szczególną funkcję w płaszczyźnie tekstu, współtworząc w' sposób znaczący jego styl (na przykład niektóre fragmenty Dziennika...). Poza tym obecność tego, a nie innego epitetu zwykłego może stanowić przypadek, nie oddający — poza czynnikiem frekwencyjnym — stylu pisarza. W zależności od gatunku mowy zaobserwowano pewne tylko tendencje w wyzyskaniu epitetu jako środka współtworzącego styl komunikatu, a przez to styl twórcy. W wypadku pisarstwa G. Herlinga-Grudzińskiego bardzo trudno dotrzeć do prototypowych cech semantycznych i funkcji epitetów, ponieważ twórczość tę wyznacza różnorodna i bardzo złożona siatka powiązań intertekstualnych14. Ponadto sam autor określa swe dzieła jako pograniczne gatunkowo, wypowia da się o stylu udanym, doskonałym15, który najczęściej utożsamiany jest przez niego ze stylem kronikarskim, oszczędnym, przezroczystym16. Bezpośrednio należy wiązać taką formę dzieł Grudzińskiego z jej źródłami — wszak bardzo często pisarz rozwija jakieś wrażenie z przeczytanego fragmentu kroniki, szkicu czy obejrzanego obrazu w tekst literacki mieszczący się — umownie! — w ramach gatunku opowiadania. Słaby związek z konwencją gatunkową wiąże się właśnie ze wspomnianą intertekstualnością, której relacje sięgają zarówno do wnętrza danego tekstu, jak i nierzadko wykraczają daleko poza niego. Związki intertekstualne mogą zawierać się nie tylko w relacjach do konkretnego innego tekstu kultury, ale także do innej konwencji czy wręcz innej jakości pochodzącej z rzeczywistości pozajęzykowej17 — tak też jest w wypadku pisarstwa Herlinga. Pewien przełom w formie utworów Grudzińskiego dostrzega się począw szy od opowiadania pt. Wieża, ale w Innym kwiecie zauważyć można już pewne cechy stylu, które napotykamy w dziełach późniejszych: „Herling wyrzeka się literackiej swobody, eksperymentów formalnych, pokus stylis tycznej ekwilibrystyki, analizy psychologicznej bohaterów. Wszystko to jest 14 R. Ny c z : „Zamknięty odprysk świata”...; W. B o l e c k i : „Ciemna miłość”. W: Etos
1991.
15 Por. na przykład liczne wypowiedzi na kartach Dziennika pisanego nocą. Niektóre z tych uwag komentują również literaturoznawcy — por.: W. B o l e c k i : „Ciemna miłość”...; R. N y c z : „Zamknięty odprysk świata"... 16 W. B o l e c k i : „Ciemna miłość”..., s. 114. 17 R. N y c z : Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Warszawa 1995, s. 59 82. Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|