Artur Rej ter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Z medalionu patrzy Raimondo di Sangro, książę
- Epitety charakteryzujące postać przed wypadkiem są neutralne stylistycz nie (nienacechowane), inaczej jest w drugim fragmencie opisu, w którym prze
98 ARTUR REJTER kładach. Zarówno kobieta, jak i mężczyzna (przykład 6) opisani są za pomocą epitetów nie nacechowanych metaforycznie: (ona) zgrabna, energiczna, mło
kładzie 7, pochodzącym z Dziennika pisanego nocą: Twarz tęga, okolona peruką; podwinięte loki, gruby mięsisty nos, usta wyrażające albo zmysłowość, albo pychę i wzgardę; albo i jedno, i drugie; oczy ogromne i wypukłe. Nagro madzenie określeń w postaci epitetów zapewnia przekazanie w zwięzłej formie maksimum treści i przejście od opisu do dalszych partii tekstu. Nie dostrzega się wyraźnych różnic w nacechowaniu semantycznym i formie wyzyskanych epitetów, nie można zatem stwierdzić, iż spiętrzenia epitetów są w utworach Grudzińskiego środkiem wyraźnie różnicującym uprawiane gatunki mowy. Jedynym elementem opisu w przykładzie 7, przywodzącym na myśl tekst użytkowy są precyzyjne dane: Z medalionu patrzy Raimondo di Sangro, książę San Severo (1710—1771), dziedzic znakomitego rodu, który wywodził się od Karola Wielkiego, ale i ten argument nie wydaje się całkowicie przekonujący — wszak przywołany fragment mógłby pochodzić z komunikatu stylizowa nego, na przykład z powieści historycznej. Poza tym również w gatunkach o prymarnej funkcji estetycznej spotkać można analogiczne konteksty. W tekstach stricte artystycznych Herlinga-Grudzińskiego odnajdujemy przykłady zastosowań spiętrzeń epitetów, które mają decydujący wpływ' na organizację całego tekstu: ( 8 ) Pora opisać jak wyglądał Sebastiano. Przed wypadkiem był średniego wzrostu i bar czysty, głowę miał kwadratową i kanciastą, jak wyciosaną z twardego drzewa, niskie czoło osłaniało duże zielonkawe oczy, w których spokój i siła przeplatały się z dzie cinną naiwnością. Osiem tygodni leżenia w Certosie postarzało go o dziesięć lat. Wy szedł chndy i zwiotczały, jakby kości rozpychały i starały się przedziurawić worek skóry. (...) Sebastiano zdawał się wyższy niż przedtem, lecz równocześnie pochylony do przodu sępim wygięciem grzbietu i szyi. Rysy twarzy, ściągnięte i skurczone z lewej głównie strony oparzeniem, jedno oko zapieczętowane powieką, a drugie przekreślone krzywą szczeliną, odcisnęły mu wyraz bezsilnej czy pozornej tylko drapieżności. Wyłysiał częś ciowo podczas owych dwóch miesięcy i im dłuższe stawały się jego rzadkie włosy, tym wyraźniej splątywały mu się i zbijały na karku w okrągły koczek. Brodę miał gęstą
bizantyjskich. Fic, s 57 Przywołany cytat jest przykładem opisu zawierającego dużą liczbę epite tów, w tym także spiętrzenia epitetów. Określenia w formie epitetów wyraźnie dzielą fragment na dwie części, które przedstawiają bohatera opowiadania przed wypadkiem i po wypadku. Pojawia się kontrast uzyskany właśnie przez semantyczne nacechowanie wykorzystanych epitetów: EPITET W TWÓRCZOŚCI GUSTAWA HERLING А-G RUDZIŃSKIEGO 99 PRZED WYPADKIEM: średniego wzrostu barczysty głowa kwadratowa i kanciasta niskie czoło dnie zielonkawe oczy dziecinna naiwność PO WYPADKU: wyższy pocbyiony sępim wygięciem rysy twarzy ściągnięte i skurczone dłuższe, rzadkie włosy oko zapieczętowane; przekreślone bezsilna, pozorna drapieżność broda gęsta, skłębiona Epitety charakteryzujące postać przed wypadkiem są neutralne stylistycz nie (nienacechowane), inaczej jest w drugim fragmencie opisu, w którym prze ważają epitety metaforyczne, dotyczące nie tylko wyglądu zewnętrznego, ale także charakterystyki wewnętrznej bohatera. Przez metaforyczne nacechowa nie: sępim wygięciem; rysy twarzy ściągnięte i skurczone; oko zapieczętowane, przekreślone, bezsilna, pozorna drapieżność, osiągnięty został efekt dużej su- gestywności obrazowania. Dzięki temu uwypuklono tę część opisu, która zdaje się istotniejsza dla całego przebiegu wydarzeń, wszak to właśnie wy padek Sebastiana jest kluczowym momentem opowiadania Pieta dell’Isola. Semantyczne nacechowanie epitetów, oprócz formalnego ich rozbudowania (spiętrzenie epitetów), jest zatem zabiegiem w istotnym stopniu modelującym strukturę analizowanej w niniejszym artykule prozy. Podobne zabiegi pole gające na różnicowaniu semantycznym wyzyskanych epitetów zauważa się również w innych tekstach Herlinga-Grudzińskiego, co można by uznać za pewną cechę idiolektalną pisarza. Dobór epitetów w zależności od kontekstu tematycznego, ich wariancja na poziomie wartościowania czy ekspresji po zwala Grudzińskiemu budować tekst adekwatny do kolażowego kształtu jego pisarstwa. Epitety w prozie artystycznej Herlinga-Grudzińskiego są także istotnym elementem współtworzącym nastrój utworu, uwidacznia się to zwłaszcza we fragmentach deskrypcyjnych, dotyczących zarówno miejsc, jak i osób. Oto przykłady: (9) Nawet na starych i dawno porzuconych cmentarzach nie widuje się takiej martwej pleśni lat. Dói budynku ginął w grubych rozrośniętych badylach i ogromnych liściach. Ściany ziały tą pustką prochu, jaką kryje tylko wciągany wolno przez ziemię kamień grobowy. Najwyższe okno tuż pod szczytem zabite było więziennym koszem z desek, reszta czerniała jak wydrążone oczodoły. Ale cisza nie wydawała się tu zupełnie martwa i to właśnie budziło niepokój. Wie, s. 27 ( 10
Jego twarz jest własną maską pośmiertną. Głębokie oczodoły, wydłużony i zaostrzony nos, bruzdy jak od cięć na policzkach, gorzki, trochę szyderczy grymas ocalały z przed śmiertnego uśmiecha — tylko z twarzy od dawna martwej śmierć mogła zdjąć taką maskę. Pięt, s. 193 7 *
Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|