Artur Rej ter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
100 ARTUR RETTER Epitet staje się — jak wynika z przywołanych cytatów — jednym z pod stawowych leksykalnych wyznaczników nastroju tekstu. Przykład 9 jest meta forycznym opisem brzydkiej i przerażającej budowli. Elementy przyrody: grube rozrośnięte badyle, ogromne liście wraz z elementami wytworów czło wieka: stare i porzucone cmentarze, kamień grobowy współtworzą nastrój grozy i obcości opisywanego miejsca. Sugestywność i turpizm deskrypcji wzmoc nione zostają dodatkowo metaforycznymi epitetami odnoszącymi się do przed stawianego przedmiotu rzeczywistości pozajęzykowej: wydrążone oczodoły,
gatywnych właściwa jest również deskrypcji przedstawionej w przykładzie 10, swój udział mają tutaj także wyzyskane epitety. Częste odwołania do przymiot ników semantycznie związanych ze śmiercią: maska pośmiertna, przedśmiertny uśmiech, twarz martwa, a także inne określenia wyglądu: głębokie oczodoły, szyderczy grymas wzmagają obrazowość opisu. Jak widać, Grudziński dzięki epitetom sensualistycznym, nierzadko odwołującym się do konwenqi naturali- styczncj czy turpistycznej, osiąga przede wszystkim pogłębiony efekt sugestyw- ności przedstawianych charakterystyk. Opowiadania i powieść poddane obserwacji w niniejszym artykule wyka zują pewne tendencje w semantycznym nacechowaniu epitetów, w jakimś stopniu odmienne od tych wyzyskanych w dzienniku — jest to pewien wy znacznik gatunkowy analizowanych tekstów. Epitety obecne w prozie artys tycznej semantycznie bardzo często kojarzone są z jakościami zmysłowymi. Percepcja rzeczywistości pozajęzykowej opiera się właśnie na reakcji zmysłów na nią, stąd też częste użycie określeń w formie epitetów służących zobrazo waniu świata w komunikacie językowym. Wśród wykorzystanych przez G ru dzińskiego do opisu rzeczywistości epitetów przeważają te skojarzone ze zmy słem wzroku. Na pierwszy plan wysuwają się epitety z pola znaczeniowego barw. Oto przykłady : szare powietrze (Bia, s. 7), niebieskie płaty nieba i zielone
s. 39), białe kłęby (mgła) (Bia, s. 81), biała miłość cielesna (Bia, s. 117), mie dziane włosy (Pie, s. 51), biały dzień (Pie, s. 64), szare masywy (Ksią, s. 95), pożółkła zieleń (Ksią, s. 95), upusty niebieskie (Gas, s. 159), szaro-złotawy klosz (Gas, s. 159). Przeważa kolor szary i biały, ponadto zdecydowanie częściej pojawiają się epitety proste niż złożone. Częste wyzyskiwanie bieli służy przede wszystkim podkreśleniu jasności opisywanego przedmiotu, sza rość zaś uwypukla bezbarwność lub smutek, co potwierdza semantykę tych barw w języku polskim23. Nie można zatem mówić w wypadku tekstów Grudzińskiego o szczególnie wysublimowanej formie epitetów semantycznie związanych z barwą. 23 R. T o k a r s k i : Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin 1995, s. 15 67. EPITET W TWÓRCZOŚCI GUSTAWA MERLIN G А-G RUDZIŃSKIEGO 101
Oprócz nazw kolorów występują także epitety oznaczające intensyfika cję barwy bądź jasność, czy ogólnie: jakość percypowanego zmysłem wzroku elementu rzeczywistości pozajęzykowej: zmatowiałe otoczenie (Bia, s. 7), czyste
(Bia, s. 70), jasne strugi (Bia, s. 72), jasne okna (Bia, s. 74), wielokształtny i połyskający klejnot na lagunie (Bia, s. 80), kryształowy zmierzch (Bia, s. 80), nagie głowice górskie (Pie, s. 36), przezroczysty lazur nieba (Ksią, s. 95), wygładzone, lekko drżące morze (Ksią, s. 97), szkliste powietrze (Mo, s. 148), mgła zakopcona (Gas, s. 159). Przytoczone przykłady świadczą o dużej wrażliwości twórcy na światło i jego rolę w rzeczywistości ekstralingwistycz- nej, co znajduje wyraz w sposobie jej opisu. Grudziński stosuje — zwłaszcza w opisach przyrody — epitety semantycznie skojarzone z jasnością oraz czystością, zazwyczaj powietrza i wody. Efekty luministyczne oddane w pro zie artystycznej Herlinga wpływają na sugestywność deskrypcji oraz jej peł nię. Pisarz okazuje się zatem wrażliwym pejzażystą. Przyroda zresztą jest jednym z podstawowych elementów jego twórczości, gdyż to właśnie na jej tle rozgrywają się poruszające dramaty bohaterów, najczęściej wrażliwych i nietuzinkowych jednostek. Współgranie świata człowieka i świata natury, ich przenikanie — oddane na kartach utworów Grudzińskiego — zapewnia pełnię charakterystyk, a także ułatwia umieszczenie ich na szerszym, często filozoficznym tle. Nie zawsze teksty artystyczne realizują właściwy temu stylowi funkcjo nalnemu model tekstu. Intertekstualność twórczości Herlinga-Grudzińskiego przejawia się na kartach opowiadań i powieści, o czym świadczą stosunkowo liczne fragmenty sprawozdawcze, kronikarskie, czyli prymarnie nieprzynależne do literatury pięknej: (И) „Przywileje obywatelskie” Karola V, które miały lud zrównywać ze szlachtą w prawach głosowania i wybierania na niższe urzędy (dając mu możność ich obrony etiam armata manu), były bardziej mitem niż rzeczywistością. Nikt ich nigdy nie widział, przekazywano wieść o nich z pokolenia na pokolenie, żyły w ludowej legendzie. Ale teraz, wśród szczęku broni i przy łunie pożarów, nie wolno było ich istnienia podawać w zwątpienie. Zrozumiał to natychmiast mediator kościelny, kardynał Ascanio Filomarino, arcybiskup Neapolu. 1 on, z udziałem Masaniella oraz jego doradców, „zrekonstruował” mityczne „przywileje oby
stawione ludowi do zatwierdzenia w kościele Carmine; zebrani zatwierdzili je tym goręcej, że podczas ich odczytywania spalił na panewce zamach na Masaniella przygotowany przez
Cud, s. 265— 266 Zacytowany segment tekstu jest fragmentem kroniki wplecionej do opowia dania, które — jak wiele tekstów Grudzińskiego — stanowi kolaż rozmaitych gatunków mowy. Zgodnie z podstawową funkcją kronik (sprawozdawczość),
Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|