Artur Rej ter Epitet w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- „spaceru zdrowotnego”.
- Dziennika pisanego mcą
ARTUR RETTER 102
fragment ów pozbawiony jest środków artystycznego wyrazu, a wśród epite tów napotkać można zaledwie epitety zwykle, ewentualnie stałe (sfrazeologizo- wane). Zwracają uwagę również inne konstrukcje frazeologiczne jako tworzy wo języka potocznego: z pokolenia na pokolenie, szczęk broni, łuna pożarów, podawać w zwątpienie, spalić na panewce. I to one właśnie są podstawowym środkiem organizacji fragmentów sprawozdawczych (kronikarskich, reporter skich itp.) zawartych w twórczości Herlinga-Grudzińskiego. Również wśród opisów natknąć można się na segmenty tekstowe niezwykle oszczędne pod względem wyzyskanych tropów, w tym epitetu:
12
Tawerna, o której mowa, jest dla spiesznego przechodnia niewidoczna z ulicy. Przed wejściem na Most, od strony przedłużenia Via Toledo, kilka schodków prowadzi w dół do małego ogródka, gdzie na zboczu, a raczej na skraju urwiska, wyrósł wkrótce po wojnie
przylegająca niemal do zewnętrznego parapetu Mostu. Dwa prymitywne pokoiki, oblepione wyciętymi z gazet podobiznami gwiazd filmowych i oleodrukami eon dette vedute panorami- che di Napoli, stanowią całość układu. W jednym stoi stary i rzadko używany stół bilardowy. W drugim pije się najtańsze, cierpkie i kwaśne, wino z okolic Neapolu, które w blasku mdłych żarówek ma odcień czarnej krwi i szybko uderza do głowy. Zachodzi tu biedota dzielnicy: głównie tragarze i drobni domokrążcy, spędzający godziny wieczorne przy litrze wina i skrawkach sera, flakach sprzedawanych na wózkach ulicznych lub prażonych w oliwie plackach z ryżu. Od beczek w rogu bije zapach pleśni, pomieszany ze smrodem smażeniny, brudu, potu i moczu oddawanego pod krzakami w ogródku. M o, s. 151 Kształt stylistyczny przytoczonego fragmentu przypomina opis właściwy gatunkom nieartystycznym. Oszczędność w zastosowaniu środków artystycz nego wyrazu może świadczyć o zamiarze przedstawienia mimetycznej (reali stycznej) deskrypcji. Wśród epitetów dostrzec można niemal tylko epitety zwykłe i stałe, na przykład: spieszny przechodzień, druciana siatka, prymi
są dwa zaledwie, niezbyt oryginalne, epitety metaforyczne: żałosna grządka kwiatów, mdłe żarówki. Także leksyka wyzyskana w tym fragmencie nie należy do wyszukanej. Przeważa słownictwo potoczne z kręgów semantycznych co dziennego otoczenia i czynności człowieka (bezpośrednie otoczenie, pożywie nie, fizjologia): ogródek, szalet, pokoik, stół bilardowy, wino, ser, flaki, placki z ryżu; nierzadko jest to leksyka nacechowana ujemnie: pleśń, smażenina, brud, pot, mocz. O potocznym wymiarze wspomnianego segmentu tekstowego i analogicznych segmentów tekstowych świadczą również liczne konstrukcje sfrazeologizowane. Jak widać, repertuar semantyczny i funkcje epitetów w opowiadaniach i powieści Grudzińskiego są dość zróżnicowane i zależą niejednokrotnie nic tyle od danego tekstu, ile od poszczególnych jego segmentów. To jeden z do EPITET W TWÓRCZOŚCI GUSTAWA HERLING A-C, RUDZIŃSKIEGO 103
wodów z płaszczyzny stylu, które potwierdzają wysoki stopień intertekstual- ności dzieł Herlinga. Pewne podobieństwa, ale też różnice w formie i funkcji epitetu, widać również na kartach Dziennika... „Dziennik Grudzińskiego należy do odmiany dzienników intelektualnych pisanych z myślą o publikaq'i. Jest to niemal osobny gatunek piśmiennictwa autobiograficznego, który cechuje przenika nie elementów i otwartość. Dzięki nim w ramach dziennikowych zapisów mogą występować obok siebie wspomnienia i dialogi, eseje i szkice, recenzje i felietony, wreszcie opowiadania lub ich zarysy.”24 Zauważona pograniczność gatunkowa Dziennika... manifestująca się w obecnych konwencjach właści wych prozie artystycznej powoduje, że kształt stylistyczny oparty jest na dużej niejednorodności. Konteksty właściwe gatunkom artystycznym i poli fonicznym (opowiadanie, esej, felieton) w pewnym stopniu bliskie są tym z opowiadań czy powieści: (13) Kolejny dzień pogodny, w powietrzu wyraźne podmuchy wiosny, więc o jedenastej zszedłem jak zwykle spadzistym zaułkiem nad morze. Pokryła słoneczną, wibrującą łuską zatoka, ostre zarysy Wezuwiusza, Capri, Półwyspu Sorrentyńskiego, Posillipo. Marszruta płaskim bulwarem nadmorskim, bez wspięć po drodze, jest podstawą przepisanego mi przez lekarza „spaceru zdrowotnego”. Prowadzi od narożnika ogrodn komunalnego do portu rybackiego Mergellina. Przeszło godzina marszu, z krótkimi postojami obok wybranych punktów; jednym z nich jest przybrzeżna wysepka mew, to oblepiona nieruchomymi ptakami, to rozedrgana w furkocie przebudzenia z drzemki. Dzic, s. 288 (14)
Widziałem Janka w różnych sytuacjach i nastrojach, na trzeźwo i po pijanemu, w mil czącej euforii, gdy na Ecouffes pokazyw ał nowy obraz, w ledwie powstrzymywanym gnie wie, gdy nie chciał nic pokazać. Niski, masywny, z głową pochyloną jak byk na arenie, krą żył po swoim mieszkaniu, udawał, że przegląda książki, ułożone bezładnie pod ścianami, co jakiś czas uciekał do kuchni na ,jednego”, bardziej prychał bełkotliwie, niż mówił, zamie niał swoją pracownię w klatkę, a siebie w jej więźnia. Wiedziałem, że ledwie wyjdę późno do metra, by zdążyć na ostatni pociąg do Maisons-Laffitte, ucieknie z klatki i rozpocznie nocny obchód Paryża, z postojami w otwartych jeszcze szynkach. To były okresy depresji i rozpaczy, po których w końcu następowały jednak delikatne, nieśmiałe uśmiechy. Ale Neapol! Zdawał się przez te trzy dni odpychać świat, ciągle wściekły, nieczuły na krajobraz i architekturę, z głową pochyloną jeszcze niżej (jak trafiony byk na arenie), niezdolny do zapanowania nad swoim spazmatycznym gniewem. Dzic, s. 305 Przytoczone fragmenty Dziennika pisanego mcą pokazują, iż niekiedy dzieło to organizowane jest za pomocą środków właściwych opowiadaniom. Pewna liczba epitetów metaforycznych (najczęściej sensualistycznych): wysepka 24
Z. К u d e 1 s к i: Czy pisarska porażka? O „Dziennikupisanym nocą". W: Herling-Grudziński i krytycy..., s. 341. Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|