31
Məmməd Aslan:
Savaşın olurmu Güllü nənəynən?
Mən ölüm necəsən naznan-hənəynən?
Get-gəlin qalıbmı köhnə binəynən,
Itirdinmi etibarı görəydim?!
Dədə Şəmşir:
Güllünün altmış ili keçib yaşından,
Yenə əl götürmür naz-savaşından.
Öpəndə gözündən, qələm qaşından
Tutaşırıq gecəyarı, görəydin. (2.173)
Məmməd Aslan aşığın ömür-gün yoldaşı Güllü nənə ilə
“savaşına”, “köhnə binəyə” get-gəlinə işarə vurmaqla xəfif bir
dodaqqaçdı yaradırsa, Dədə Şəmşir özünün tutarlı cavabında
el-obadan qaynaqlanan məxsusi bir gülüş yaradır.
Aşıq Şəmşirin Sandıq Süleymanla deyişməsi də araşdır-
mamızın istiqaməti və teytmotivi baxımımdan maraqlıdır.
Deyişmələrin kökündə adətən bir əhvalat dayanır, yəni bu
forma elə-belə yaranmır. Deyişənlər bir-birlərinə sözünü təbii
ki, həmin əhvalatın ovqatına uyğun ünvanlayırlar. Sandıq
Süleymanla Aşıq Şəmşirin deyişməsi də “sandıq əhvalatına”
söykənir. Dədə Şəmşir Dəmirçi Süleymanın yanına gəlib qızı
Çimnaz xanım üçün cehizlik sandıq sifariş edir. Lakin bir-iki
günə düzəldiləsi sandığın başa gəlməsi bir neçə ay çəkir. Get-
gəldən yorulan Dədə Şəmşir “Sandığın” rədifli qoşmasını yazıb
Süleymana göndərir. Əslində Süleymanın da məqsədi elə aşığı
dilləndirmək imiş. Beləliklə, sandıq maraqlı bir deyişməyə
“səbəbkar” olur. Həmin deyişmədən iki bəndə diqqət yetirək:
32
Dədə Şəmşir:
Mən səni görmürəm, dostum, günahkar,
Bilirəm, evində iki ilan var –
Birisi can deyir, biri zəhrimar,
Olub işi ləngiməli sandığın.
Sandıq Süleyman:
Dədə Şəmşir, söhbətindən doymaram,
Çox həsrətdə qalmağına qıymaram.
Bu il keçdi, gələn ilə qoymaram,
Baxanlar zər-ziba sayar sandığı. (2.193)
On iki bənddən ibarət bu deyişmədə Aşıq Şəmşirin xalqa
məxsus yumorlu ifadələri və deyimləri ilə qarşılaşırıq. Bu da
maraqlıdır ki, həmin deyişmədən sonra Dəmirçi Süleyman
Sandıq ləqəbini daşımağa məhkum olur…
Beləliklə, professor Kamran İmranoğlunun təbirincə de-
sək gülüş, xalq gülüşü, gülüş mədəniyyəti kimi problemlər el-
mi düşüncəni müxtəlif cəhətlərdən özünə cəlb etmiş və ayrı-
ayrı tədqiqatçılar öz səviyyələrində həmin problemlərin təhli-
lini vermişlər (5.3). Biz də Aşıq Şəmşir poeziyasında xalq gü-
lüşünün izlərini araşdırıb elmi auditoriyanın diqqətinə çatdır-
maq istədik.
QAYNAQLAR
1.
Aşıq Şəmşir. O Kürün, Arazın Tərtəriyəm mən. Bakı,
Orxan, 2004, 510 s.
2.
Ünvanımız Dədə Şəmşir (toplayıb tərtib edəni,
redaktoru və ön sözün müəllifi Adil Cəmil) Bakı, Adiloğlu,
2011, 224 s.
33
3.
Qurbanov B. Musiqi-mətn-ifaçılıq baxımından aşıq
sənəti. Bakı, Elm və təhsil, 2013. 320 s.
4.
Kazımoğlu M. Xalq gülüşünün poetikası. Bakı, Elm,
2006, 268 c.
5.
Kazımoğlu M. Gülüşün arxaik kökləri. Bakı, Elm,
2005, 188 s.
6.
İsayeva S. Aşıq Şəmşirin poetikası Bakı, Elm və təh-
sil, 2012, 256 s.
Adil Jamil
THE SIGNS OF FOLK LAUGHTER
IN ASHUG SHAMSIR’S POETRY
Summary: In the article the signs folk laughter in the
poetry of the famous master Ashug Shamshir are investigated
scientifically. In different poetic examples the gentle laughter
belonging to the master are drawn and the way of the laughter
is researched.
Key words: Ashug Shamshir, folk laughter, competition
between ashugs (Caucasian folk poets and singers), poetry,
poetical, saz (an Azerbaijani folk musical instrument like
guitar).
Адиль Джамиль
ЗНАКИ НАРОДНЫХ СМЕХ В ПОЭЗИИ
АШЫГА ШАМШИРА
Резюме: В статье рассматриваются образцы
народного смеха в поэзии знаменитого мастером ашыгом
Шамширом.
Ключевые слова: Ашыг Шамшир, народный смех,
конкуренция между ашугов (кавказские народные поэты и
певцы), поэзия, поэтика, саз.
34
Afət HƏŞIMİ
AMEA Folklor İnstitutu
Dissertant
afethashimi@gmail.com
QARAÇAY-MALKAR EPİK SÖYLƏYİCİLƏRİ:
JIRÇILAR
Özət: Məqalədə Qaraçay-malkar epik söyləyicilik institu-
tunun tarixi araşdırılır. Qafqaz xalqlarının epik söyləyicilik
sənəti ayrı-ayrı qaracay-malkar söyləyicilərinin – jırçılarının
şairlik rakursunda analiz olunur. Tarixi aspektdən xalq jırçı-
larının inqilabdan əvvəlki araşdırma tarixinə nəzər salınmışdır.
Həmçinin bu mövzu ilə əlaqədar Ostryakovun, Urusbiyevin və
XIX əsr digər müəlliflərin məqalələri analiz olunmuşdur.
Acar sözlər: Qaraçay, malkar, jırçı, söyləyici, söylə-
yicilik.
Giriş
Qafqaz xalqlarının, o cümlədən qaraçay-malkarların epik
söyləyicilik institutu özündə epik söyləyiciliyin (epik söylə-
yicilik (эпическое сказительство) termini elmə rus alimi
B.Putilov tərəfindən gətirilmişdir) dünya mədəniyyətindəki
hərtərəfliliyini, regional tipologiyanı və milli özünəməxsus-
luğunu əks etdirməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Söyləyicilik münasibətlərinin öyrənilməsi epik yaddaş daşıyı-
cılarının yaddaşındakı sinkretizminin, söyləyiciliyin fərdi və
ümumi cəhətlərinin aşkarlanması baxımından da aktualdır.
Bütün dünya xalqlarında epik söyləyicilər hər zaman cə-
miyyətdə xüsusi statusa malik olmuşlar. Qədim Yunanıstanda
belə istedada sahib insanlar aid və rapsodlar, kelt xalqlarında –
Dostları ilə paylaş: |