Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1549

 

 

açıklarçe << açıklarken (OS), cirırçe << girerken (OS), derçen << derken (HG), enerçen 

<<  inerken  (OS),  sülerçen  <<  söylerken  (OS),  yürürçen  <  yürürken  (SG),  yerçen    <  yerken 

(HG),  zulumçarın << zulüm karın (OS) 

1.2.2. Damaklılaşma 

Nitelik bakımından, ses organının başka bir noktasında teşekkül eden bir sesin teşekkül 

noktasının damağa kaymasıdır. 

y# < r#         

vay < var (OS) 

Alıntı kelimelerde görülen bu olay, yabancı kelimenin dile katılması sırasında, iki ünlü 

arasındaki  h’lerin,  ünlülere  en  yakın  ses  olan  y’ye  dönüştürülmesi  şeklinde  işleme  tabi 

tutulduğunu gösterir 

/y/ < /h/ 

kayirde << kahirede (OS), sÀyip < sahip (OS)

5

, şeyırınde << şehrinde (OS) 

y/ < n/   

agiyın << ağabeyin (OS) 

y/ < ğ/          

yeyeni < yeğeni (OS) 

y/ < k/         

meytep < mektep (OS)          

y/ < r/          

yalancileyi << yalancıları (OS)  

n/ < y/          

etmani << etmeyin (HG), pengamberlerden <<  peygamberlerden (OS) 

                                                           

5

 Dindar, 1981, s. 127. 

---

1550

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                         Ergin JABLE 

 

g/ < v/          

ügmek << övmek (HG), sügmek << sövmek (OS) 

1.2.3. Dudaklılaşma 

Nitelik bakımından, ses organının başka bir noktasında teşekkül eden bir sesin teşekkül 

noktasının dudağa kaymasıdır. 

m/ < n/         

çimçi << çünkü (OS) 

1.2.4. Patlayıcılaşma 

Nitelik  bakımından  sızıcı  olan  bir  sesin  patlayıcı  hâle  gelmesidir.  Dobırçan  Türk 

ağzında patlayıcılaşma örneklerine seyrek olarak rastlanır. 

g/ < ğ/          

doguk  <<  doğmuş  (OS),  düşegım  <<  döşeğim  (OS),  ogli  <<  oğlu  (OS),  sadigın  << 

sadiğin (OS)  

g/ < y/         

anladıgisenız << anladıysanız (OS) 

1.2.5. Sızıcılaşma 

Nitelik bakımından patlayıcı olan bir sesin sızıcı hâle gelmesidir. 

ş/ < ç/ 

úaşta << kaçte (OS)   

ş# < ç#  

kaş - < kaç – (OS) 

1.2.6. Ötümsüzleşme 

Nitelik  bakımından  ötümlü  olan  bir  sesin  ötümsüz  hâle  gelmesidir.  Dobırçan  Türk 

ağzında seyrek görülen bir olaydır. 

---

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1551

 

 

Ötümsüzleşmenin görüldüğü örnekler: 

t/ < d/   

ilgiletmedi << ilgilendirmedi (OS) 

t# < z#         

çet << kez (HG) 

1.2.7. Ötümlüleşme 

Nitelik bakımından ötümsüz olan bir sesin ötümlü hâle gelmesidir. 

#d < #t   

dane < tane (OS) 

g# < k#  

bag < bak (OS)  

d# < t#   

memed << mehmet (OS)  

z/ < s/           

izrail < israil (OS), müderiziydi << müderrisiydi (OS), namızına << namusuna (OS) 

g/ < s/          

üşmegi << üşümesi (OS)  

Ekleşmeyle birlikte iki ünlü arasında kalan ötümsüzler, ötümlüleşirler: 

Bu gurupta zikredilen bazı kelimelerin  (mesela  yoà  /  yok)  sonunda hem ötümlü hem 

ötümsüz  altsesbirim  bulunabilmektedir.  Aynı  ek  almamış  kök  veya  gövde  kelimenin  sonunda 

görülen hem ötümlü hem ötümsüz seslerin varlığı keyfi özellik gösterir. Ancak, kelime sonunda 

sadece  ötümsüz  bulunduran  kelimelerin,  ekleşmeyle  birlikte  kelime  sonu  ötümlüleşmesine 

uğradıkları görülür. 

 

---

1552

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                         Ergin JABLE 

 

İki kelimenin kaynaşmasıyla, kelimelerden birinde ötümlüleşme gerçekleşebilir: 

ojcel- << hoş gel- (OS)  

1.2.8. Erime 

Bir  kelimede  ünlüden  sonra  gelen  ünsüzün  veya  ünlünün  -ilk  ünlünün  açıklığının 

etkisiyle- niteliğinin silinerek ilk ünlü içinde kaybolmasıdır. 

Ø < r#   

bi < bir (SG)

6

  

Ø < g/            

ertürulun << ertuğrulun (OS), sÀlık < sağlık (OS) 

Ø < n#          

açıklarçe << açıklarken (HG) 

Ø < n/   

bulari << bunları (OS), sïra << sonra (HG) 

Ø < r/   

bikaç < birkaç (HG), kÀ << kadar (OS) 

Ø < z#   

çe << kez (OS) 

Ø < y/   

gÀri < gayri (OS)

7

, şedır << şeydir (OS)      

Ø < h/   

amedi << ahmeti (OS),  cennem << cehennem (OS), mÀmut < mahmut (OS),  tÀmina << 

tahminen (OS), tariçi < tarihçi (OS), zÀmet < zahmet (HG)     

                                                           

6

 Dindar, 1981, s. 124. 

7

 Dindar, 1981, s. 125.

 

---

Dobırçan Türk Ağzında Ses Olayları       

 

 

 

 

 

       

TAED 

57* 1553

 

 

Ø < h#   

padişÀ < padişah (OS), sali < salih (OS) 

Ø < k/   

mitep << mektep (SG) 

Ø türçe < türkçe (OS) 

Ø <  v/          

tefik < tevfik (OS) 

1.2.9. Yutulma 

Bir kelimedeki bir ünsüzün, kendinden sonra gelen ünlünün açıklığında erimeye fırsat 

bulamadan kaybolmasıdır. 

Ø < d/         

şini << şimdi (OS) 

Ø < #h   

üzin << hüzün (OS)  

Ø < /h/   

cumurbaşkani << cumhurbaşkanı (HG) 

Ø < #I   

stambolda << istanbulda (OS), ster < ister (OS)   

KVK > KK 

 

brakti << bıraktı (HG)

8

 

 

                                                           

8

 Dindar, 1981, s. 126.

 

---