AKUT TOKSİK İNHALASYONLAR
•
Çeşitli toksinlerin inhalasyonu, geniş spektrumlu, genellikle belirsiz ve değişken tabloları
olan çeşitli hastalıklara yol açabilir. Akut temas genellikle belirgindir. Toksik inhalasyon ya
da ilgili toksini gösteren az bulgu varsa, tanı güç olabilir.
•
Toksik inhalasyonların çoğunda tedavi destekleyici olmasına karşın, bazılarında hastaların
yaşayabilesi için acil olarak spesifik antidot kullanılması gerekir.
•
Herhangi bir temasın tek bir ajanla olması gerekmez. Endüstride kullanılan kimyasal bir
madde ile direkt temas olabileceği gibi, ateş ve onun çeşitli yanma ürünleriyle temas da
çeşitli zararlara yol açabilir. Sentetik polimer içerenler gibi çeşitli yanabilir maddeler,
dumanda bulunan ve hidrojen siyanür, hidrojen klorür, nitrojen dioksit, sülfür dioksit,
amonyak, akrolein ve fosgen içeren toksin türlerini önemli oranda artırabilirler. Yanık
ürünü olan 25’ten fazla toksik maddeden karbon monoksit ateş dumanında bulunan en
toksik gazdır.
Pulmoner Toksik İnhalasyona Yol Açan Toksik Maddeler
İrritan Gazlar
Pulmoner Antijenler
Üst Solunum
Yolu
Alt Solunum
Yolu
Terminal
Solunum Yolu
Gazlar/Dumanlar
Tozlar (1-5
m)
Amonyak
Sülfürdioksit
Hidrojen florür
Formaldehit
Akrolein
Klor
Ozon
Fosgen
Nitrojen
Toluen dizosiyanat
Formaldehit
Klor, Nitrojen dioksit
Amonyak
Vinil Plastikler
Bakteriler
Matarlar
Hayvan Proteinleri
Bitki Proteinleri
Metaller
Sistemik Toksisiteye Yol Açan Toksik İnhalasyon Maddeleri
Asfiksi Yapıcılar
Çeşitli Sistemik Zehirler
Basit
Kimyasal
Organofosfatlar
Hidrokarbonlar
Metal Dumanlar
Nitrojen
Metan
Karbondioksit
Argon
Helyum
Azotoksit
Hidrojen
Karbonmonoksit
Hidrojen siyanür
Hidrojen sülfür
Metilen klorür
İnsektisitler
Sinir gazları
tabun (GA)
sarin (GB)
soman (GD)
zehir X
Aromatik benzenler
Benzen
Toluen
Ksilen
Vinil Klorür
Klorlama
Trikloretilen
Trikloretan
Florlular-freon
Berilyum
Kadmiyum
Civa
Nikel
Vanadyum
Çinko
Krom
Osmiyum
İnhalasyona bağlı lezyonlar iki temel mekanizmayla gelişir: lokalize pulmoner hasar ve
sistemik absorbsiyon.
Pulmoner hasar en sık respiratuar irritanlar ve sık olarak immünolojik reaksiyonlara yol
açan ajanların inhalasyonu ile gelişir. Sistemik toksisite en sık asfiksiyanlar, organofosfatlar,
volatil hidrokarbonlar ve metal dumanların inhalasyonu ve absorsbsiyonu ile gelişir. Bazı
inhalasyon temasları her iki tip lezyona da yol açabilir, ör: duman inhalasyonu.
Morbidite ve mortalite üzerinde etkili faktörler;
-Karşılaşılan madddenin özelliği,
-Temasın yoğunluk ve süresi,
-Pulmoner direnç bozukluğu,
-65 yaşın üzerinde olmaktır.
Direkt Respiratuar İrritanlar:
Amonyak gibi suda fazla çözünen ajanlar, gözler, burun, ağız ve üst solunum yolunda akut
irritasyonlara neden olur. Uzun süreli termas kaçınılmazsa alt solunum yolları ve alveoller
de etkilenerek daha ciddi lezyonlara neden olur, hatta ölüme yol açabilirler. Klor gibi
çözünürlüğü orta derecede olan ajanlar başlıca lezyonlarını alt solunum yollarında
yaparlar. Fosgen gibi düşük çözünürlüğü olanlar ise sıklıkla latent dönemde başlıca
lezyonlarını alveol düzeyinde yaparlar.
Klinik bulgular her toksin için farklı olmakla birlikte; konjonktivit, yanma duyusuyla
öksürük, baş ağrısı ile başlar. Cilt-burun-orofarenkste yanmaya neden olduklarından, nazal
boşluk, yumuşak damak, farenks arka duvarı ve trakea ödemi vardır. Dispne, wheezing,
göğüste sıkışma hissi, bulantı-kusma semptomları gelişir. Larenks ödemi, üst solunum yolu
obstrüksiyonuna yol açabilir. Larenks spazmı, stridor, ses kısıklığı, konuşma güçlüğü
bulguları vardır. Bu kişilerde ikinci veya üçüncü derecede cilt yanığı ve pulmoner ödem
birliktedir.
Tedavi: Primer olarak destekleyicidir. Dolaşım kollapsı ve hipoksinin önlenmesi, solunum
yolu açıklığının sağlanması önde gelir. Ajan ne olursa olsun, temas kesilir, giysiler çıkarılır
ve resüsitasyonun temel ilkelerine başlanır.
Solunum yolu açılmalı, oksijen desteği verilmelidir. Acil trakeostomi gerekebilir.
Bronkospazmda nebulize bronkodilatatörler kullanılabilir. Kortikosteroidler standart
tedaviye yanıt vermeyen bronkospazmda kullanılabilir. Antibiyotikler, sadece enfeksiyon
için önerilse de bu temaslar sonunda pnömoni ve ASYE sık olduğu için kullanılabilir. Suda
çözünürlüğü orta ve yüksek ajanlarla temastan sonra cilt ve gözlerin su veya tuzlu suyla
bolca yıkanması gerekir. Pulmoner ödemi artıracağından sıvı tedavisi iyi izlenmeli ve pozitif
sıvı dengesinden kaçınılmalıdır.
Sistemik İnhalasyon Toksik Maddeleri:
Fiziksel ve kimyasal asfiksi yapıcılar olarak iki gruba ayrılırlar. İkisinde de direkt pulmoner
hasar yoktur. Fiziksel asfiksi yapıcılar; oksijenden nyoksun havanın solunmasıyla asfiksi
yapar, hücresel hipoksiye neden olur. Kimyasal asfiksi yapıcılar; oksijen parsiyel basıncında
beklendiğinden daha az düşüşe neden olarak hücresel solunumu engellerler. Hücresel
anoksi sonucu hücre ölümü ortaya çıkar. Sonuç her iki grupta da aynı olup, doku hipoksisi ve
normal hücre fonksiyonlarında durmadır.
Fiziksel asfiksi yapıcılar: Kokusuz olduklarından fark edilmeden toksisite yaparlar.
Semptomlar baş ağrısı, terleme ve hiperventilasyondur. Oksijen yoğunluğu %10’un altına
düşünce stupor, hafıza kaybı ve koordinasyon bozukluğu, %6-8’in altına düşerse bilinç kaybı
ve ölüm olur.
Kimyasal asfiksi yapıcılar: Hemoglobin ve hücresel enzimlerle birleşip hücresel oksijen
kullanımını doğrudan bozarak doku hipoksisi yaparlar. Karbonmonoksit, hidrojen siyanür ve
hidrojen sülfür örnekleridir. Tüm asfiksilerde olduğu gibi tedavi şekli Oksijendir.
Tedavi: Kişi temas kaynağından uzaklaştırılmalı ve standart temel yaklaşımla resusitasyona
başlanmalıdır. Tanıdan kuşkulanıldığında %100 Oksijene başlamalıdır.