Atrof-muhit muhofazasi

2 Maxsus qisim.

2.1 G`uzor tumaning qattiq sanoat maishiy chiqindilari uchun poligan maydonini tanlash.

G`uzor tumaning ekalogik tavsifi ularning joylashish iqlimi sanoat maishiy chiqindilarini hosil bo`lishini umumiy qisimda ko`rib chiqishdi. Yuqoridagilarni inobatga olib sanoat maishiy chiqindilarini yani chiqindilar uchun poligan maydoni tanlaymiz. Chunki g`uzor tumanida hosil bo`ladigan sanoat maishiy chiqindilar maxsus modernizatsiyalangan poligan yo`q. shu sababli G`uzor tumanidan ncha uzoqlikda poligan tanlaymiz. Poligan maydonini tanlashda quydagilarga ahamiyat beriladi.

Poligan tumandan va axoli turar joylardan masofda qurildi. Axoli turar joylaridan poliganga bo`lgan sanitar himoya zonasi o`lchami 500 metrni tashkil etadi. Bundan tashqari sanatar ximoya zonasi atmosferaga chiqadigan gazsimon moddalarni hisoblash bilan ham xisoblanadi. 500metrdan zonani kam bo`lishga y`l quymaydi. Yani tashkil etadi. Bundan tashqari gidrogiologik sharoitlar bo`yiga gilli yoki og`ir gilli va gurux suvli 2metrdan ko`p chuqurga joylashgan yer mydonari eng yaxshi xisoblanadi.

Iqtisodiy jixatdan eng qulay yer maydonlari kvadrat shakilda yaqinva maishiy qattiq maishiy chiqindilarni saqlashning maksimal balandligi bo`lishiga rusat etiladigan bo`lishi lozim.

Taplangan poligan maydoni osti geografik rejimiga olish geologic va gidrogeologik qidiruv va sanitar tadqiqodlar anligi oshiriladi. Poligan loyixalash uchun 1:1000 masshtabga 1metr orqali gorezattallar bilan butun maydoni rejimini etiborga olish lozim. Xo`jalik zonasi muxandislik qurilmalari va tashqi komunikatsiyalar rejasi 1:500 masshtabga 0,5 metr gorizantallar bilan tashkil etadi.

Poligan tadqiqodlarda jipislarning quvvati va tarkibi barcha turdagi qurulmalarning filtiratsiya koefsenti urgatiladi. Razvetkaning minimal chuqurligi 10 metr turli turdagi tuproqlar uchun suv o`tkazmaydigan qatlmiga tadqiqodlar olib boriladi va undan 1 – 1,5 metrli yonashi chuqurlashtiriladi.

2.1 – jadval.

Poligan maydonini tanlash.

Xizmad ko`rsatilаdigan aholining o`rtacha soni ming kishi	Qattiq maishiy chiqindilarni saqlash balandligi:m
	12	20	25	35	45	60
50	6,5	4,5-5,5	-	-	-	-
100	12,5	8,5	6,5-13,5	-	-	-
250	31,5	21,0	16,0	11,5*13,5	-	-
500	61,0	41,0	31,0	23,0	16,5*13,5	-
750	91,0	61,0	46,0	34,0	26,0	-
1000	121,0	81,0	61,0	45,0	53,0	27-31,0

Gedrogeologik tadqiqadlar qurunt suvlari satxini va o`lchov oqim yo`nalishini aniqlaydi. Yuza suvlari (yomg`ir va qor) oqimidan poliganni himoyalashda suv chiqaruvchi kanallarni hisoblash uchun atmosferaga yig`inlarning iktinsivligi va bug`lanish tezligi va ularni yigib olishmaydoni haqida malumotlar to`planadi.

Geologik va gidrogeologin qidiruvlar natijasida quydagilar tuzilishi shart:

Turar joylashuv rejasi geogirafik piropillari gidrogeologiyaning qattiq maishiy chiqindi poligani maydoni osti yaroqligi to`g`risidagi xulosasi va atrof muxitni muhandislik himoyalash bo`yicha tavsiyalar.

Poliganda biologik rekulsivatsiya osqichi turt yil davom etadi va quyidagi ishlarni o`z ichiga oladi. Ko`p o`simlik turlarini tanlash tuproqni tayyorlash ekinlarni ekish va parvarishlash. Biologik etapning birinchi bosqichida tuproqni tayyorlash amalgam oshirilladi. Unga 10cm chuqurlikkacha desklashni norma bo`yicha asosiy o`gitni solishni o`z ichiga oladi. Iqlim sharoitiga mos usimliklar tanlanadi.

Poliganlarga joy tanlash loyixalash , qurish va ishlatish meyorriy xujjatlar bilan qattiy belgilab qo`yilgan poliganlar maxsus qurilishlar bo`lmagan , yaxshi shamollatiladigan atrof muxit aholi punktlari mexnatkashlarning dam olish joylari va ichimlik suvi bilan ta`minlash manbalarining ifloslanishiga yo`l quyilmydigan tadbir va muxandislik yechimlarni amalgam oshirish imkonini beradigan joylarda joylashtiriladi.

Asosiy etibor yomg`ir xo`jalik – maishiy suvlari oziqlanadigan kanalizatsiya va zovurlarni loyixalashga qaratiladi. Poliganning vertikal boyicha joylashishi odatda yomg`ir suvlarning bir xavzaga yig`ilishini tekislikdagi komponovka esa soda va bu imkoniya boricha to`g`ri chiziqli bo`lishini taminlash kerak. Poligan konilizatsiyasining umumiy tuzulishi oqavasiz bo`lishi zarur oqavaning ifloslanmagan qismi ishlab chiqarish uchun ishlatilishi, ifloslangan oqava suv esa yondirilishi yoki bog`lanishi kerak.

Poliganlar tabiatni muxofaza qilish inshoatlari hisoblanadi va sanoat korxonalari , ilmiy tadqiqodlar tashkilotlari hamda idoralari va boshqa barcha manbalarining zararli chiqindilarini markazlashgan holda yig`ish zararsizlantirish va ko`mish uchun mo`ljallangan.

Poligan faqat I , II , III zarur xollarda IV xaflilik sinifidagi zararli chiqindilarni qabul qiladi. Ularning royxati har bir konkeret holda sanitariya epidemiologic va kaminal xizmatlar buyurtmachi va loyihachi ishlabchiqaruvchilar tomonidan keltirib olinadi.

IV – xavlilik sinifidagi qattiq maishiy chiqindilari sanitariya epidemiologik hamda kamunal xzmat organlari va massalari bilan kelishilgan holda shaxar maishiy chiqindilarni yig`iladigan po;iganlarga chiqarilishi va poligan kartasining o`rta hamda yuqori qisimlarda himoyalanuvchi inert material sifatida qo`llanilishi mumkun zaxarli maishiy chiqindilari ko`miladigan uchastkaga IV xaflilik sinifidagi qattiq maishiy chiqindilarni zarur texnik iqtisodiy asoslangan holda qabul qilishga ruxsat etiladi.

Suyuq zararli chiqindilarni poliganga faqat ular uchun zararsizlantirilishi texnik iqtisodiy asoslangan natijalariga ko`ra samarasiz bo`lgan sanoat korxonalaridan qabul qilinishiga yo`l quyiladi.

2.2 Sanoat – maishiy chiqindilar poliganning o`lchamlarini hisoblash.

Sanoat – maishiy chiqindilar poliganni hisoblashda quydagilarni bajaramiz hisoblagan ekspilatsiya qilish muddati t=20 yil qattiq Sanoat – maishiy chiqindilarning yillik solishtirma me`yori yashov binolari va sanoat bekatlari bo`lmagan hisobga olingan holda bir yil loyixalangan U=11m/s kishi bir yilga loyixalangan hizmat ko`rsatilgan aholi soni H=14,5 ming kishiga yaqin joylashgan aholi punkutlari hisobga olingan holda 20 yildan so`ng bashora qilinadi. H=32 kishi qttiq maishiy chiqindilarni siqish balanligi arxitiktura loyihalari boshqarmasi bilan taxliliy kelishib olinadi H_u=40m.

1. Qattiq sanoat – maishiy chiqindi poligani loyixalanadigan hajmi hisoblash.

Oligan hajmi ET hisobiy muddat quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi.

Е_т =(У₁+У₂)/2*(H₁+H₂)/2*T*K₂/K₁=(У₁+У₂)(H₁+H₂)*T*K₂*4KP

Bu yerda

Y₁ va Y₂ – hajm bo`yicha birinchi oxirgi eksplutatsiya yillari qattiq maishiy chiqindilarini loyihalash yillik yo`la miyyori m³ (kishi) yil H₁ va H₂ ekspultatsiyaning birinchi va oxirgi yillar xizmat ko`rsatadigan umumiy soni kishi.

T – poliganning hisoblangan muddati yil.

Q₁ – poliganning barcha muddatida

T – ishlash jarayonida qattiq maishiy chiqindilarni zichlanishni hisobga oluvchi koettisenti.

Q₂ - izolisiya etuvchi qurunt havosi hajmini hisoblashga oluvchi koetisiensi (oraliq va yakuniy)

Boshlabg`ich mlumotlarda va mavjud bo`lmagan ko`rsatgichlarda aniqlaymiz hajmi bo`yicha ikkinchi yil ekspilatattiyada qattiq maishiy chiqindilarini solishtirma yillik to`planish me`yori 3% hajmi bo`yicha yillik o`sish sharoitida aniqlanadi. (O`zbekiston bo`yicha o`rtacha ko`rsatgich 3 – 5%)

Y₂ =1,1*(1,01)²⁰ =1,0*1,22=1,34m3/kishi yil

K₁ – korftisienti barcha muddatda

T (agar T=15yil bo`lsa)poliganni ekstatsiya jarayonida qattiq maishiy chiqindilarni zi chlashni hisobga oladi quyidagi jadval bo`yicha massasi 14tonnalik bo`ldazorga zichlashish uchun ishlashni hisobga olgan holda topiladi.

K₁ =4

Tashqi tomondan izalatsiyalangan guruh qavisi hajimini hisobga oluvchi koefsent K₂ formulada qabul qilamiz.

Poliganning loyixalanadigan hajmini B_T quyidagicha bo`ladi.

2. Poligоnni talab etadigan yer maydoni hisoblash qattiq maishiy chiqindini saqlash maydoni quydagicha bo`ladi.

Fus=3*1584:40=1188m²=212gek larni hisobga oluvchikoefsent 1:4

40 – balandlik H_n.

2.2 – jadval.

Qattiq maishiy chiqindilarni zinchlash koefsenti [26]

Buldezor massasi	Poliganning tuliq himoyalanadigan balandligi M	K1
3– 6 12 – 14 12 – 14 20 – 22	20+30 10 dan kam 20+30 50 va undan ko`p	3 3,7 4 4,5

Eslatma K₁ miqdor qattiq maishiy chiqindini qavat – qavat qilib zinchlashga rioya etishda kelishtirilgan 5 – yildan kam bo`lmagan vaqt davomida chukishi va yig`ilib olish joyida Q.MCH ning zinchligi P₁ kg/m³.

2.3 - jadval

Izalesiya qavatini hisobga oluvchi koefsent [26]

Umumiy balandligi	5,25	7,5	9,75	12+15	16+49	40+50	50 dan katta
K2	1,37	1,27	1,25	1,22	1,2	1,18	1,26

Eslatma: 1 guruh hisobiga oraliq va yakuniy to`liq izolatsiyalash buyich ishni ta`minlashda poliganda asosida ishlab ciqishadi.

К_e =1

2. 
   2.2- jadvalda oraliq izalatsiya qavati 0,15 bo`lish ruxsat etiladi.
   

Poliganning talab etiladigan maydoni atrofidagipalasalarni hisoga oluvchi koettisient:

F_er – xo`jalik zapasining yer maydoni va konteylarni yuvish maydonchalari.

F=1,1F_us+F_qo`sh =1,1*11,8+1=14

Poliganning haqiqiy sig`imini hisoblash.

3. Poligan tekis relefdan sig`imini hisoblash loyixalanadi. Haqiqiy ajratilgan yer maydoni 22,3ni tashkil etadi. Jumladan aynan poligan osti 21,7 va 0,6 ga uzunligi 0,5 km bo`lgan avtomagistirdan poezd yuli 2m chuqurlikda poligan asaosi guruxi yengil sog` tuproqlardan tashkil etadi sung og`ir sog` tuproqdan gurux suvlari 3,5m chuqurlikda joylashgan.

Poligan asosada chuqurni qazish hisobiga oraliq va so`ngi qazish izolatsiyalash uchun gurux bilan to`liq taminlash yechish qabul qilinadi.

Loyixada Q.M.CH ni saqlashning real maydoni uzunligi 440ni va a ni 400 mbo`lgan to`g`ri burchakli shakilga ega bo`ladi. Barcha o`lchalar quydagi risolalarga keltirilgan

• 
  rasm tckisreiefda kuchli yuklashni poligan pilana va qirqshi.
  

a – plan b – qirqish

A –A bo`yiga I vaV qirqish navbati va poligandan foydalanish 1 – gurux kavaler : 2 – poligan chiqarish;

3 – Q.M.CH ni saqlash maydoni chegarasi;

4 – saqlash maydonida vaqtinchlik yo`li

5 – navbat ma – navbat foydalanish chegarasi

6 – mavjud avtomagistiral

7 – poezd yuli

8 – xo`jalik zonasi

9 – yuqori izalyatsiyalangan qavat

10 – poligan oldidagi chuqurlik.

Poligan balandligi H solinagan tasgqi nishoblik 1:4 sharoitidan kelib chiqib aniqlanadi va axlat tashuvchi mashina va buldazorning ishonchli ishlashini ta`minlash uchun yuqori maydon ulchamlarini inobatga olish zarur

H=SH:8 – H

Bu yerda SH – saqlash maydoni eni 8 – nishoblik iktalik solingan (4x2) H – tekis yuqori maydonning optimal o`lchamlarini ta`minlaydigan poligan balandligini kamayishini ko`rsatgich M.

Yuqori maydonning minimal eni chiqindi toshuvchi mashinalarning usishining ikki hissa ortishi radeasiya bilan aniqlanadi bunda nishiblikdan 10 metr chiqindi tashuvchi mashinalarning yaqin bo`lmasligi etiborga olinadi.

Shv = 9*2+10*2=38m

Yuqori maydonda ishlashda qulaylik tug`dirish uchun 80 metrga teng qabul qilib olamiz.

Balandlikning kamayishi ko`rsatkichi quydagiga teng baladi.

H=40:10=4

Zinchligi bilan poliganning huquqiy formila bo`yicha hisoblanadi.

Eslatma: chiqindi joyining chuqurligi poligan asosada hisobga olinmaydi. Shuning uchun barcha guruxlar qattiq maishiy chiqindini izollizatsiya uchun ishlatiladi. Bunday sharoitda chiqindining zinchlangan hajmini tekis maydondanning uzunligi quyidagicha

44:4=11

Yuqori maydon eni quyidagicha bo`ladi.

400 – 40x8=80m

(4) formula bo`yicha sig`imni anglaymiz

Izolatsiya qilinadigan materialga bo`lgan quydagicha buyicha topiladi.
2.3. Sanoat – maishiy chiqindilarni qayta ishlashning modernizasiyalashga usullari .
Dunyo tajribasida hozirgi vaqtda Sanoat – maishiy chiqindilarni haligacha axlatxonalarga olib boorish davom etmoqda Sanoat – maishiy chiqindilarni M. D.H ga 97% AQSHda – 73% Buyuk Birtaniyada – 90% Germaniyada – 70%%Shevetsaliyada – 25 % Yaponiyada taxminan 30% poliganlarga olib boriladi.

Sanoat – maishiy chiqindilarni axlatxonalarga saqlashning kanchiliklari katta yer maydoni tanlab bo`sh yer uchaskalarini yo`qligi bilan bog`lik xolda yangi axlatxonalar tashkillashtirishning murakkabligi Sanoat – maishiy chiqindilarni tashish uchun ma`lum miqdor xarajatlarini Sanoat – maishiy chiqindilarni qimmat baxo kommpanetlarining yo`qotilishi ekalogik jixatdan xafliligi yer osh suvlari bu atmosfera havoning ifloslanishi yoqimsiz hidlarning tarqalishi yong`in xafsizligining paydo bo`lishi va infeksiyalarning keng tarqalishi va boshqalari.

Dunyo tajribasida Sanoat – maishiy chiqindilarni qayta ishlashning to`rta usuli sanoatda qabul qilingan.

• 
  Termik qayta ishlash (asosiy chiqindilarini yoqish)
  
• 
  Biotermik aerobli kompastlash (o`g`it yuki bioyoqilg`i olish bilan)
  
• 
  Anaerrob fermentatsiya (biogas olish bilan)
  

Harbir uslublar o`zining qo`llash sohalari bor bo`lib ular asosan maishiy chiqindilarning morfologik tartibi va reginal ga bog`lik.

Shaxar aholisining ulushi cheklangan hududda sanoatning toplanishi aholi istehomad qiladigan hududlarga ayniqsa yirik shaxarlarda yomonlashuviga sabab bo`lmoqda shaxarlarda Maishiy chiqindilar (Q.M.CH) va katta o`lchamli axlatlar (K.O`A) yig`ilmoqdaki ular o`z vaqtida va to`g`ri olib chiqilmasa hamda zararsizlanmasa , atrof muxitga jiddiy ifloslantirish mumkin. Shaxarning har yerlarda paydo bo`lishiga yomon tashkil etilgan ba`zan esa betartib ravishda hosil bo`lgan axlatxonalar atrof – muxit ifloslanishining jiddiy manbalari bo`lib qolmoqda.

Rivojlangan mamlakatlarida maishiy chiqindilar (Q.M.Ch) ga bo`lgan munosabat taxlillari shuni ko`rsatmoqdaki mashhur soxada Q M Ch ni ko`rish poliganlarining kamayib tenolensiyalari kuzatilmoqda va chiqindilarning ko`p chiqindi ikkilamchi xom ashyo sifatida qayta ishlash sanoati uchun foydalaniladi. XXasrning ikkimchi yarmidan boshlab maishiy chiqindilar hajmining oshishi axamiyatlarini egallaydi. Dunyoning diyarli barcha mamlakatlarida maishiy chiqindilar aholi jon boshiga har 10 yil ga 10 foizga oshmoqda hozirda dunyo bo`yicha mishiy chiqindilarning har yiliga massasi 400 mln tonnani tashkil qilib shulardan 80 foizi Q M Ch har xil turdagi murashab tizimlaridan oddiy chiqindixona poliganlariga ko`nish bilan zararsizlantiriladi. M D H mamlakatlarida jumladan Ukraina misolida quydagicha ma`lumotlarni keltirish mumkun, maishiy chiqindilar yani axlat evereseti taxminan 10 milion tonnaga o`chadi. Axlatlar 700 dan ortiq yirik qonuniy va 1000 ta kichikroq Q M CH poliganlarida lekin ruxsatsiz to`planadi.

Shaxar maishiy chiqindilari ko`mirga nisbatan kamroq oltingurgut birikmalariga ega (umumiy massasining 0,12%) Shaxar maishiy chiqindilariga berilgan bunday tafsif ularning energetika qazonlarida yoqish uchun yonilg`i hamdaisiqlik generatori siftida foydalanilishi borasidagi masalalarni ham ko`rib chiqish imkonini beradi.

Maishiy chiqindilarning asosiy qismi organic kelib chiqishi xususiyatiga ega.

Maishiy chiqindilarning Suyuq organik holatiga aylanishi uchun turli texnalogiyalar qo`llaniladi. Gudrogenizasiya yopiq tizimida kuydurish piroliz va biologic konversiya.

Chiqindilarni boshqarish bo`yicha dunyoda yuzaga kelgan vaziyat mazkur masofani hal qilishda etrofegik yo`llar bilan tavsiflanadi. Demak bir qator mamlakatlatda chiqindilarni utilizatsiya qilishda kuydirish boshqalariga esa poliganlarga ko`mish yoki yig`ish shuningdek komposlash texnalogiyalari bilan amalgam oshiriladi. Mazkur mamlakatlar ichda chiqindilarni kuydirish texnalogiyalari qo`llash o`rtacha ko`rsatgichi – 31% chiqindixonalariga chiqarish – 53,9% kompotlash – 54% tashkil qila

4. 
   G`uzor tumani sanoat – mishiy chiqindilari qayta ishlash uchun modernizatsiyalashgan usullarni tanlash .
   

Axlatlarni ikki yo`l bilan zararsizlantirish va ulardan foydalanish mumkun a) biotermik usul ya`ni axlatni komposlash va mukammallashtirilgan axlatxonalarga zararsiz xolda keltirish

b) axlatni kuydiriladigan , soflaydigan zavodlarda zararsizlantirish dir.

Biotermik usul bilan tuproqni zararsizlantirish usuliga o`xshaydi. Asosan organik moddalarning biolixik parchalanish jarayonlari mikroorganizimlar hisobiga bo`ladi. Ammo jarayon yuqori harakatda jadalroq o`tib tezroq nixoyasiga yetadi.

Axlatla rni kompostlash bu marab aerobli biologik jarayonda va organik moddalar tez chiriydi va o`simliklar tomonidan yaxshi o`zlashtiradigan holatda keladi va ular uchun umumiy o`g`it bo`ladi. Jarayon qomus degan moddaning sentiz bilan davom etadi. Kompazlash jarayonida axlatdan biror xil rangli gungga o`xshash modda tayyor bo`ladi.

Tabiy xolatda compost jarayoni bir yil davom etishi mumkun me`xanizimlar yordamida zararsizlantirish 1-3 kunda tugashi mumkun. Kompostlashda axlatlarni o`z ozidan qizitib temperaturasi ko`tarilib qattiq axlatlar yaxshizararsizlantiriladi.

Kompostlashda axlat xarorati 60 – 70 C ko`tarilib kasal chiqaruvchi mikroorganizimlar g`ijja tuxumlari va bosgqalar mayday tuxumdan chiqqan qurtlar ham qiriladi demak odamlarning so`lig`I uchun xafli bo`lgan o`z – o`zidan yuqoladi.

Chiqindi axlatlarini zararsizlantirishda axlatning tarkibiy qismi uning fizik xislati rejimi harakati katta ro`l o`ynaydi.

Birinchi bosichda sporasi bo`lmagan mezokil mikroorganizimlarini jadal ko`paytira veradi. Ularning yashashi va ko`payishi uchun qatiy bo`lgan harakat 25 – 30 C atrofida bo`lidi.

Bu mikroorganizimlar uchun axlat tarkibidagi parchalanayotgan organik kislotalar oqsillar va boshqalarni berati. Demak kampostlashning birinchi davomida harorat sekin – asta ko`rsatib organik moddalarning parchalanish jarayoni boshlanadi. Manashu davrda haroratni yoqtirgan sporali termatik mikroorganizimlarning ko`payuvchiga sharoit tug`iladi. Mezotil mikroblari esa qirila boshlaydi. Termotik mikroorganizimlari taxminan 42 – 45 C da ko`paya boradilar kompostdagi haroratning ko`tarilishi bir kundan 10 kunga davom etishi mumkun. Kompos jarayoning ikkinchi bosqichi yuqori haroratda bo`lib asosan bu sharoitni mezotel mikroorganizimning termotik mikroblarining o`sishi va ko`payishiga sharoit tug`diradi. Kompostlash – maydonlari turar joylardan maxsus sanitariya ximoya zonasida shaxar uchun qulayroq maydonda joylashtiriladi. Kompostlash maydoni tekis , juda nishab bo`lmagan yog`mgarchilik vaqtida suv bosmaydigan bo`lishi kerak. Kompostlash – maydonning atrofda to`planib qolgan suvni olib ketadigan aylanma ariqlar qoziladi. Ariqlar cheti 25 -75 sm ko`tariladi. Past tomonlariga past bo`yli daraxt ekiladi.

Har 1000 hovliga 0,17 ga kompastlash maydoni kerak. Axlat g`aramlarini tashkil qilish uchun avvalo yer tekislanadi. So`ngra g`aram uzunligi 25 – 30metr eni – 3 metr balanligi esa 1 – 1,5 metr qilib tayyorlanadi. Kompos tagiga shox – shabba yani xashak yuvilib uning ustiga axlat bosiladi. G`aram faqat axlatlardan iborat bo`lib yon tomonlari 15 – 10 smli tuproq bilan berkitiladi. Mobodo ilgarigidan gumuat compost bo`lsa unda yangi komposst gumus bilan berkitiladi.

Kompostning etilishi 5 -12 oyda tugaydi. Kompost etilganda rangli qoramtir – jigari rang hidsiz pashshalaarni o`ziga tortmaydigan moddaga alanadi. Kompost etilgach tor simirda yelanadi, ulardan tosh , temirbo`laklari, oynasiniqlariolib tashlanadi. Unsimon bu compost birnegator yerga 25 – 50 tonna atrofida solinadi. U tuproq unumdorligini oshiradi

Tuman chiqindi axlatlarni bemalol issiqxonalarda zararsiz holatiga keltirilishi mumkun. Axlatlar tosh temir katta oyna siniqlaridan holi qilingach issiqxonaning tuprog`i ostiga fevlal – mart oylarida solinadi. Axlatdagi bioxilik jarayonlari ekzotermik holda o`tgani uchun yuqori xarorat issiqxonani isitadi bu issiqlikdan foydalanib unga turli eritmalar ekinlar ekinlar ekish mumkun. Axlatdan xosil bo`lgan chiqindi o`simlik uchun yaxshi ozuqa urnini bosadi. Bu metodning bir salbiy tomoni shundaki axlatni faqat qish yoki ko`klamdan qabul qilish mumkun boshqa vaqtlari axlatni issiqxona qabul qilmaydi.

Hammaga malumki tuman va qishloqlarda yig`ilgan axlatlar doimo qishloq xo`jligida ishlatilavermaydi. Shuning uchun ham ortiqcha axlatni zararsiz holatga keltirish maqsadidatakomillashtirishga axlatxonalar tumanlarning tashqarisida eng nimida 1000 metrli masofada uyushtiriladi. Bu axlatni pashshadan atrof – muxitni noxush xidlardan holi qilinadi.

Qattiq maishiy chiqindilrni komposlash uchun modirnizatsiyalashgan “compost – 25” qurilmasi taklif qilinadi.qurilmaning ishlash sexemasi – rasmida keltirigan qurulmaning samaradorligi25tonna/soatni tashkil etadi.