3.Mexnatni muxofaza qilish.
3.1Mexnat qonunchiligi haqida.
Mamlaktimizda mehnat muxofazasi tegishli qonun va boshqa maxalliy xujjatlar asosida insonning mehnat jarayonidagi havsizligi sog`ligi va ishqobiliyatining saqlanishini taminlashga qaratilgan ilmiy – iqtisodiy tashkiliy texnikaviy sanitary gegenasi va davolash pirofilaktit tadbirlar va vositalar majmuasidir.
Mexnat muxofazasi bo`yicha belgilangan barcha chora tadbirlar mamlakatimiz konsititutsiyasi mexnat qonunlari kodeksi mexnatni muxofaza qilish to`g`risidagi qonun, davlat standartlari , nizom va normalar , havsizlik texnikasi qonunlari asosida malga oshiriladi.
O`zbekiston Respublikasi mexnatni muxofaza qilish to`g`risidagi qonunda mexnat muxofazasi bo`yicha umumiy qoidalar mexnatni muxofaza qilishini takidlash ishlovchilarning mexnatni muxofaza qilishga doir qonunlar va boshqa miyyoriy hujjatlariga rioya etish usulidan davlat va jamiyat nazorati , mexnatni muxofaza qilish to`g`risidagi qoidalar va boshqa miyoriy xujjatlarni buzganlik uchun javobgarlik aniq va ravshan ifodalab borilgan.
Respublikamizning iqtisodiy taraqqiyoti va rivojlanishida sanoat korxonalari aloxida o`rin egallaydi.
Mexnat unumdorligi oshirish ishlab chiqaarilgan maxsulot sifatini yaxshilash avariyalar avariyalar sonini kamaytirish jaroxat va kasb kasalliklariga bog`liq bo`lgan iqtisodiy yo`qotishni olish mumkun iqtisodiy omillar hisoblanadi. Ularni amalgam oshirish uchun 1993 – yil may oyida qabul qilingan. O`zbekiston Respublikasining mexnatni muxofaza qilish to`g`risidagi qonunni muxum ahamiyatga egadir.
Mexnatni muxofaza qilish bu qonun va boshqa maishiy hujjatlar asosida olib boruvchi , insonning mehnat jarayonidagi havsizligi sihat salomatligi va sog`liqni saqlanishini ta`minlashga qaratilgan. Ijtimoiy – iqtisodiy , tashkiliy – texnikaviy , sanitariya gigiena va davolash protilaktika tadbirlari hamda vositalaridan iborat.
Respublika korxonalari tashkilotlari muassasalarida havsizlikni taminlash va ish sharoitini yaxshilash mamuriyatining asosiy vazifasi ekanligi mexnat qonunlari kodeksida yozib qo`yilgan.
O`zbekiston respublikasi mexnat qilish qonuniyatlari ishchi hodimlarni sharoitini va ish jarayonida ekin va o`z mutaxasizligi bo`yicha faoliyat yurgizib , o`z tajribalarini oshirish uchun yetuk mutaxasislaridan ish o`rganish huquqiga ega.
3.2 Mexnat unumdorligiga zararli moddalarning ta`siri.
Zararli moddalar odam tanasiga nafas olish yo`li yoki teri orqali ovqat yeyish vaqtida ifloslangan suvni istemol qilganda o`tadi. Va saqlanuvchan zararlanishiga olib keladi.
Kuchli zararlanish ko`proq miqdordagi zaxarli moddalarni to`satdan tanaga o`tishi bilan sodir bo`ladi.
Zararli va zaxarli moddalarning tasiri ularning tarkibiga tuzilishicha fizik kimyoviy hususiyatiga , hossalariga , miqdoriga tanaga o`tish yo`llariga holatiga , uchuvchanligiga va suvda yog`ga eruvchanligiga bog`liq.
Zararli moddlar odam tanasiga va ayrim to`qmalariga ko`rsatiladigan tasiriga qarab shartli ravishda to`yqiz qurilishga bo`lingan.
1.Asab zararlashga benzin kerasin, yog`, sprtlash , korbon vadorodlar metanal , akinal, vodorod , sulfide, diksan amiyan nikatin tetrolit, qo`rg`oshin fosfarsin birikmalar va boshqalar misol bo`ladi. Ular asosan markaziy asob sestemasini shikastlaydi.
2. Jigar zararlashga tarkibida xlor bilan ftor yod bo`lgan birikmalar misol bo`ladi. Ular jigar toqmasi faoliyatini buzulishiga uning yig`ilishiga olib keladi.
3. Qouni zararlashga karbo angidridi , amena – netra birikmalarni aramatik qatori va hisoblari tenil gedroizini mishyak binzol talivol kisilol va boshqalar misol bo`ladi. Ular qon tarkibini buzishga olib keladi.
4. Ferment zararlashga kiruvchi simob meshyak doin birikmalari fosfarli va organik birikmalar (tmofos metafos) tanani biyologik katalizatlash hisoblanadigan fermentlarning (Su) guruhlash bilan bog`lanib ular fapliyatining buzulishiga zararsizlanishiga olib keladi.
5. Qitiqlovchi kuyduruvchi zararlar yuqori va quyi nafas olish yo`llarini shikastlaydi, kasallanishga olib keladi. Bunday zararlarga hilor amiyak azod oksidi, tinol, kislatalar, ishqorlar misol bo`ladi.
6. Allergin zararlash. Nikil, birilgiy birikmalash, nitrohiylar, benzol, piridur birikmalash urso va boshqalar tonnaning reyaksion qobiliyatni o`zgartiradi. Fermenning yallig`lanishiga nafas olish yo`llarining torayishiga va boshqa kasalliklarga olib keladi.
7. konserKonserogen zararlar hisoblangan toshko`mir simolasiameno va uzabershimollar, xilor, benzidin, qurum, qora kuya va boshqalar tana shishrak kasalligini keltirib chiqaradi:
8.Mutagin zaxarlariga etilinali etilan desidi hilorli karbon vodoradlar qo`rg`oshinsimob birikuvlash sijol bo`lib ular odam va hayvonlar jinsiy organlariga qattiq tasir etadi.
9. emriotirou zaxarlar (talid, va boshqalar) odam va hayvonlarning tug`ilishi salbiy tasir etadi. Nasilni yuq qiladi.
Zaharlanishiga, havo tarkibidagi zaxarli moddalarning bo`lishiga qarshi kurash bir nuqta yo`nalishiga olib boriladi.
Texnalogiya jarayonlarida zararli moddalar ajralashini bashorat etish.
3.3 Mexnat muxofazasiga qo`yiladigan talablar.
Ishlab chiqarish jarayonida quydagi jadvallarda keltirilgan meseoralogh sharoitlar jamlanishi shart.
3.1 – jadval.
Ishlab chiqarish xonalari ish zonasidagi havoning harorati nispiy nomligi va harakat tezligining yo`l quyiladigan miyyorlari. [26]
Yil fasli
|
Ish toifalari
|
Havo harorati C
|
Nisbiy namligi %
|
Harakat tezligi m/s
|
Sovvuq davir
Iliq davirlar
Issiq davr
|
Engil – 1
O`rtach og`irlikdagi
O`rtach og`irlikdagi
Engil – 1 o`rtach og`irlikdagi -11a
Og`ir – III
Egnil – 1
O`etacha og`irlikdagi – 11a
O`rtacha og`irlikdagi – 11
Og`irlik –III
|
20 -23
18 -23
17 – 19
16 – 19
20 – 25
21 – 23
20 – 22
18 – 21
20 – 30
21 – 25
21 – 25
21 – 25
|
60 – 30
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
60 – 40
|
0,2
0,2
0,3
0,3
0,2
0,3
0,4
0,5
0,3
0,4-0,5
0,5-0,7
0,5-1,0
|
Texnalogik jarayonlar havsizligini taminlash.
Texnalogik jarayonlar atrof – muxitga xavf tug`dirmaydigan yong`in va portlashga nisbatan havsiz bo`lishi kerak.
Texnalogik jarayonlarning xafsizligini taminlash uchun quyidagi tadbirlarni amalgam oshirish lozim
-
salomatlik uchun zararliy bo`lgan jarayonlarni xafsiz turlariga almashtirish.
-
Zararli yonadigan portlaydigan moddalarni xavsiz turiga almashtirish.
-
Zararli va xoli vaziyat mavjud bo`lgan texnalogik jarayonlarda mexanizatsiyalash aftomatlashtirish , uzoqdan boshqarish usullarini qo`llash.
-
Uskuna va jixozlash pishiqligini taminlash
-
ishchilarni himoyalash , uskunalarni to`xtatish maxsatida tekshirish va boshqarish tizimlarini qo`llash
-
ishlab chiqarishning xafliy va zararliy holati haqida o`z vaqtida malumot olish.
-
Xavliy , zararliy bo`lgan ishlab chiqarish chiqindilarni yo`qotish zararsizlantirish
-
Ishchilarning ximoya vositalaridan foydalanishlari.
-
Bir xil va charchashga olib keladigan dam olishni , mexnatni muqobil
-
Txnalogiya uskuna moslama aparatlarining xavsiz ishlatilishidagi ishchilarni shikastlanishidan saqlashda quyidagi umumiy tadbir choralar ko`rilishi shart.
1. Uskuna, qurulma tayyorlash uchun qo`llaniladigan material xafli va zararli bo`lmasligi.
2. Uskuna aparat tarkibidagi qisimlar xavf tug`diradigan darajada bo`lmasligi
3. Uskuna aparatining to`liq ko`rinishida o`kir qirralarida bo`tiqlar notekis yuzalar bo`lmasligi
4. Harakatlanuvchi va xafli qisimlarni to`siqlash
5. Uskuna aparatlarni qulay, xavfsiz yo`lak vositalar bilan tashkillash
6. Ishchilarning issiq yoki sovvuq qisimlariga to`satdan favqulotda tigishli
7. Eliktir tokidan shikaslanishidan ximoyalash
8. Maxalliy yoritilishini to`liq taminlash
9. Uskunalarni ularga elekrt tokini uzatishni uzib qo`yadigan vositalar taninlashi
10. Shuvqin , tebranishi ultira tovishining miyorda osib ketmasligini taminlashi
11. Xom – ashyo, maxsuloni yuklashi, tushirish tshish jarayonini mixanizatiyalash
12. Bosim ostida bajariladigan ishlarda ekichikroq xajimdagi oparatlarni tayyarlashishi
13. Uskuna aparatlarini faqat tashqi tomondan tozalash, qisimlarni almashtirish
14. Aparat uskuna sig`imlarining termomiligini taminlash
15. Suyuqlik bilan ishlashi jarayonlarida aparat uskunalarini qullashda sig`im , quvur, quyum vositalari bilan taminlash
16. Aparat uskuna , qurulmalarini tuzatish, so`zlash uchun karvon maydonida ko`cherish kiran va boshqa zarur vositalar bilan taminlash
17. Uskuna aparat sig`imlarini sovituvchi suv qobig`I bilan taminlash.
18. Xonalar uskunalar bo`yog`Ii va yoritilishi charchash yoki toliqtirishiga olib kelishini hisobga olish xajli jarayonlarni olishdan turib boshqarish.
Chang – havo aralashmalarining yorishish va porlashi.
Chang – havo bilan portlashga xavfli bo`lgan aralashma hosil qiladi. Yonishiga moyil modda changlari yog`inga xafli bo`lib ularning yonish jarayoni tezligi changning katta kichikligiga solishtirish yuzasiga miqdoriga bog`liq.
Changlar alangalnish portlashga xavftliligi jixatdan tost sinifiga bo`lingan.
1 – sinfiga portlash quyi konsintiratsiyasi chegarasi 15g/m3 gacha bo`lgan changlar (naftalin oltingurgut ebebiz kiraxmal, qand ,antose konital) kiradi.
2 – sinfga portlashi quyi konsentiratsiya chegarasi 2r – 6r g/m3 bo`lgan yog`och uni changni tariff bo`yoqlarboshqalar) kiradi.
3 – Sinfiga o`zidan o`zi alangalashish harorati 250s gacha bo`lgan yong`inga xafli changlar yog`och, paxta ko`mir change kiradi.
4 – sinfiga o`zidan o`zi alangalanishi harakati 250sm dan yuqori bo`lgancha ular (ko`mir yog`och qipig`i) kiradi.
Korxonalarda texnalogik jarayonlarda yong`in xafsizligini ta`minlashda quydagi umumiy tadbirlar amalgam oshiriladi.
-
xavfli texnalogik usullarni xavfsizliklariga almashtirish.
-
uskuna – moslamalarini to`siqlangan holda joylashtirish/
-
korxona binolarida qo`llaniladigan yonuvchi va portlashga xavfli modalarning miqdorini kamaytirish.
-
uzkuna, gaz quvirlarida havo almashtirish tizimida yonuvchi moddalarning portlashga xavfli konsitratsiyasiga yo`l qo`ymaslik.
-
yonuvchi aralashmalariga ingibatorlar inert moddalar qo`shish.
-
yengil moddalarni taxlashda ular bilan ishlashda inert muxitini yaratish.
-
ishlab chiqaruvchi aftomatlashtirish mexazinizatsiyalash uzluksizligini taminlash.
-
texnalogik uskunalar va kominikatsiyalarning germontshiligini taminlsh va jarayonda vakum qo`llash.
-
belgilangan texnalogik rejimni ansiya bajarish standartlarga amal qilish.
-
xafli jarayonda bo`sh manbaning paydo bo`lishiga yo`l qo`ymaslik.
-
yong`in va portlashning tarqalishiga yo`l qo`ymaslik.
4. Texnik – iqtisodiy qisim.
4.1 Atrof muxitining ifloslanishining biosfera va xalq xujjatlariga salbiy tasir ko`rsatadi.
Oqibatda odamlarning kasallikka chalinishi ko`payadi, aholining turmush tarsi sharoiti yomonlashadi, tabiy resurislarning maxsuldorligi kamayadi, asosiy fondlar eskirishi tezlashadi, o`simliklar va hayvonot dunyosining turlarining kamayishiga sabab bo`ladi. Atrof – muxitning ifloslnishi xalq xo`jaligi bo`lishiga sabab bo`ladi.
1. Chiqindilarni kamaytirish , ifloslarning oldini olish uchun ketadigan harajatlar.
2. ifloslangan chiqindilarning salbiiy ta`siri oqibatida yuzaga keladigan zararni qoplash jarayonlari.
Tabiy muxitga keltirilgan zarar iqtisodiy va ekalogik bo`lishi mumkun iqtisodiy zarar muxuitning ifloslanishi natijasida biror iqtisodiyyot tarmog`iga keltirilgan zarar bo`lib uning o`rni pul bilan qoplash bo`ldi.
Ekalogik zarar biror shaxs yoki aniq tashkiloyga tegishli bo`lmaydi , u tabiy muxitni zararsizlash orqali inson salomatligiga va faoliyatiga salbiy tasir ko`rsatadi.
Umuman atrof muxitning ifloslanishiga keladigan zararni atmosferaning suv havzalarining ham yer maydonlarining ekalogik holati buzilishidan ifloslanishidan keladigan zararlar bo`lishi mumkun.
Bitiruv malakaviy ishda G`uzor tumanning maishiy chiqindilarni qayta ishlash bo`yicha modernizatsiyalashgan usullarni tanlash bo`yicha olib borilganligi sababli turli texnalogiyalarni iqtisodiy samaradorligi ko`rsatgichlari qarab chiqilgan.
Atrof muxit ifloslanishining iqtisodiy ekalogik zararlari.
O`rganilgan adabiyotlar taxlil bo`yicha maishiy chiqinidilarni turli xil qayta ishlash usullarida ularning iqtisodiy samaradorligini ko`rib chiqish lozim. Bu ko`rsatkichlar jadvalida keltirilgan.
4.1 – jadval
Chiqindilarni qayta ishlash jarayonining hisobiy iqtisodiy ko`rsatkichlari.
Jarayon
|
Solishtirma capital harajatlar so`m
|
Ekslukatsion harajatlar (amartizatsi- yalash)
|
Foyda
|
Haqiqiy harajatlar
|
Maydolangan chiqindilarni yoqish
|
840000- 1120000
|
7000 – 11200
|
4200
|
3500 – 7000
|
Qog`oz utilizatorlarida yoqish
|
11200000 - 18200000
|
9800 – 16800
|
4900
|
5600 – 12600
|
Poliz
|
19600000 – 44800000
|
7000 – 21000
|
6160 - 18340
|
3500 – 18760
|
Biologic qayta ishlash
|
3o80000
|
13160
|
114480
|
6720
|
Yuqoridagi jadvaldan ko`rinib turibdiki , mishiy chiqindiarni yoqishdan ko`ra qayta ishlash usullarining harajat;lari katta bo`ladi.
G`uzor tumanida hosil bo`ladigan maishiychiqindilar hech qanday qayta ishlamasdan axlatxonalarda saqlanmoqda.bu cherish davomida atmosferaga turli zararli gazlarni chiqishiga olib keladi.
Maishiy chiqindilarni atmosferani ifloslanish natijasida yuzaga keladigan iqtisodiy zararlarniquydagoi formula bo`yicha hisoblanadi.
Bu yerda : 3 – zarar miqdori, so`m bajariladigan ishda chiqindilarni zararsizlantirish masdan turib ochiq holda saqlash davomida hosil bo`ladigan ifloslantiruvchilar hisobiga bo`layotgan iqtisodiy zarar va taklif qilinayotgan kiyingi zararni hisoblab taqqoslab ko`ramiz. Bajarilgan hisob kitoblar ishni jadval ko`rinishida beriladi.
4.2 Atrof muxitga ifloslantiruvchi moddalar tashlanganligi uchun to`lovlar hisobi.
Atrov tabiiy muxitga ifloslantiruvchi moddalar tashlanganligi uchun to`lovdagi so`mmaning umumiy miqdori quydagicha formula yordamida hisoblanadi.
Bu yerda:
N - tabiy muxit ifloslantirganligi uchun to`lov miqdori so`m.
Mn – mayor darajasida aatrof muxitga ifloslantiruvchi moddalarning tasulaganligi uchun to`lovso`mmasi.
Msh – atrof muxitga meyordan ortiqcha chiqilayotgan ifloslantiruvchi moddalar hajmi.
R – 1tonna ifloslantiruvchi modda tabiy muxitga chiqarib tashlaganligi va chiqindilar joylashtirilganligi uchun so`mlarda kompeksiyasi to`lovi miqdori
1,2 – miyoridan ortiqcha chiqarilayotgan yoki chiqindilar joylashtirilganligi uchun kuzatiz koefsenti .
Atrof muxitda ifloslantiruvchi modda chiqarilgan yoki chiqindilar joylashganligi uchun vazirlar maxkamasining 2003 – yil 1 - maydagi 199 sonli qarori bo`yicha ishlab chiqarilgan
Ilovadagi so`mmalar bo`yicha aniqlangan .
Hozirgi G`uzor tumaning maishiy chiqindilar ochiq usulda tabiy muxitga joylashtirilganligi inobatga olinganligi. Poligandan chiqindilarning chirindidan atmosferaga chiqadigan zarrali gazlar uchun zarrar miqdori aniqlanadi.
-
Chang - 360
-
Amiyak - 2,89
-
vodorod sulfide - o,223
-
formaldegin - 0,00003
-
Qo`rg`oshin – 0.00003
-
xilor - 0, 2303
-
Azod oksid - 2,145
-
uglerod oksid 1,781
4.2.-jadval
Chiqindilarni ochiq usulda atrof tabiy muxitda joylashganligi uchun yuzaga keladigan iqtisodiy zararlar hisobi.
Asosiy chiqindilar
|
Hozirgi davirda chiqayotgan chiqindilarni hajmi, m
|
Tavsiya qilinayotgan tadbirlardan kiyingi chiqindilar hajmi
|
Koefsintlar
|
Umumiy zarar 3=k*o*f*g
so`m
|
k
|
o
|
F
|
Hozirgi holat
|
Tadrirdan kiyingi holat
|
Chang
|
3,60
|
1,034
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
4147200
|
11911,68
|
ammiak
|
2,89
|
1,22
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
33292,8
|
14054,4
|
Vodorod sulfide
|
0,223
|
0,121
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
2568,96
|
1393,92
|
Formaldigen
|
0,00003
|
0
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
0,3456
|
0
|
Qo`rg`oshin
|
0,00003
|
0
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
0,3456
|
0
|
Xlor
|
0,2303
|
0,1
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
2653,056
|
1152
|
Uglerod
|
2,145
|
1,1
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
24710.4
|
12672
|
Azod oksidi
|
1,871
|
1
|
4800
|
3,0
|
0,8
|
21553,92
|
11520
|
jami
|
367,36
|
4,58
|
|
|
|
4231979,93
|
52704,00
|
Atrof muxitdagi qattiq maishiy chiqindilar joylashtirilganligi uchun to`lov so`mma hisobi.
4.3 – jadval
№
|
Ifloslantiruvchi moddalar soni
|
Chiqindilar hajmi tonna
|
1tonna chiqindi uchun to`lanadigan to`lov so`mmasi
|
Ortiqcha chiqindilar uchun tozalash koefsinti
|
Umumiy to`lov so`m
|
Me`yor darajasida
|
Me`yoridan ortiqcha
|
1
|
Chang
|
3,6
|
1,021
|
378
|
1,2
|
466,8
|
2
|
Amiyak
|
2,89
|
1,11
|
378
|
1,2
|
506,7
|
3
|
Vodorod sulfid
|
0,223
|
0,1
|
3024
|
1,2
|
362,9
|
4
|
Formaldigid
|
0,00003
|
0
|
5040
|
1,2
|
0,1512
|
5
|
Qo`rg`oshin
|
0,00003
|
0
|
50400
|
1,2
|
1,5120
|
6
|
Xilor
|
0,2303
|
0,1
|
5040
|
1,2
|
604,8
|
7
|
Uglevod oksid
|
2,145
|
1,01
|
4,8
|
1,2
|
8,0
|
8
|
Azod oksid
|
1,871
|
1,03
|
252
|
1,2
|
313,4
|
9
|
Jami
|
10,95936
|
4,371
|
|
|
2264,29
|
Xulosa
Bitiruv malakaviy ishda to`plangan malumotlarga asoslanib G`uzot timanining tabiy – geogirafik holati o`rganilib chiqildi. Bunda tashqi qattiq maishiy chiqindilarni hosil bo`lishi, ularni tartibi dunyo bo`yicha har aholiga to`g`ri keladigan miqidori adabiyotlarda o`rganib taxlil qilingan. Bunga ko`ra yer yuzasidagi shaxarlarda istemol qiluvchi har bir axoliga o`rtacha maishiy chiqindi. Hosil bo`layotgan maishiy chiqindilarni utilizatsiyalash usullari ham qarab chiqildi.
Yuqorida o`rganilgan ma`lumotlar bo`yicha g`uzor tumanida hosil bo`layotgan qattiq maishiy chiqindilarni taxlil qilindi va ularni modernizatsiyalashgan uchun qayta ishlashning usullari tanlandi.
1. Birinchi navbatda G`uzor tumanining maishiy chiqindilarining maxsus poligan yo`q. hozirgi vaqtda ulqr ochiq usulda tartibsiz tashlanayotganligi uchun atrof muxitga xavf solib turibdi. Shularni maxsus e`tiborga chiqindilar poligani hisoblanadi.
Poliganzoyil davomida ishlashga mo`ljallanadi. Unga ko`ra poliganning umumiy sig`imi maydoni poligan atrofida xizmat ko`rsatish bilan 14.07 ga poligan balandligi 20 metr, talab etiladigan gurux xajmi 51743 m2 poliganning eng yuqori chegarasi 20 metr.
2.Qattiq maishiy chiqindilarni atrof muxitga to`planishini kamaytirish maqsadida kompost bo`lmaydigan qismini yoqib ulardan issiqlik enirgiyasini olinishini taklif qilaman. Buning uchun maxsus chiqindilarni yoqish zavodining ish unumdorligi 50 – ming tona yiliga tashkil etadi.
3. Hozirgi vaqtda qattiq maishiy chiqindilarni ochiq holda atrof muxitga keltirilayotgan zarari hisobi bo`yicha 423197983 so`mni poligan qurgandan so`ng 5270400 so`mga kamaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
-
Karimov I A Jaxon moliyaviy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari – Toshkent : O`zbekiston , 2009 – 56 b.
-
Karimov I A O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid barqarorlik sharoitlari va taraqqiyot kafolatlari – Toshkent : O`zbekiston , 1997.
-
O`zbekiston Respublikasida atrof tabiy muxit muxovazasi va tabiy resurislardan foydalanishning holati to`g`risida milliy ma`ruza . – T. Chinor ENK 2008 – 298b
-
Ветошкин А Т зашита литосфера от отходов. Пенза :Пензю гос. Униб. , 2005 – 189с.
-
Пероессоч и яппаратъс защитъч окружающей сердъч: сборник практигеских ращбтпо дисцитъч окружающей сердъч>>/сост. Кобаръ И Т – улъяновек: У Л Г Т У, 2007 – 27С
-
Подйонов А И ., Клишин В Н Техника защитъ окружающей сердъч. – М:химиа 1989 – 512 С
-
Jabborov N. Ximya va atrof muxit. – T.: O`qtuvchi ; 1992.
-
Fotaev I.I. Sanoat ekalogiyasi. – Buxoro: Bux OOESTI 2002 -172 b
-
Tililov T. Ekalogiya dolzarb muammolari. – Qarshi Nasaf 2003 – 148b
-
Xoshimova D.B. Metodicheskiy ukazanaya dlyaproediniya paktigeskix zanyatiy po perdment Texnologiya ocnovex proizvodctv I pramshlenaya ekalogiya – T. T. G. T. U. 2004.
-
Volunonis G. Yu Murodov SH. O Osnovich ekalogii. T 1. obshaya ekalogiya Kn 1. – T.: mexnat , 2001 – 328C.
-
Murodov SH. O Osnovich ekalogii. Obshaya ekalogiya Kn. 2. – T Uchinov ENK , 2006 – 496C
-
Murodov SH. O , Murodov O. J . Qashqadaryo ekalogiyasi: - Qarshi 1991 – 48b
-
Baratov P., Mamatqulov M., Katiqov A. O`rta Osiyo tabiy geografiyasi : - T.: O`qtuvchi, 2002. – 44b
-
Otabekov SH., Nabiyev M. Inson va biosfera. T :O`qtuvchi 199g – 313b
-
Musayev M. N. Sanoat chiqindilarini tozalash texnalogiyasi asoslari. – T: O`zbekiston Respublikasi faylasuflari milliy jamiyati, 2011 – 500b
-
Qudratov O. Q. Sanoat ekalogiyasi: - T.: O`qtuvchi, 1999 – 183b
-
Mamatov A. va boshqalar Qashqadaryo viloyati giografiyasi – Qarshi Nasaf 1994 – 147b
-
http://www. Izh.ru/izh/info/i3734hzm/
-
http://www. Izh.ru.
-
http://www. Uberemmusop. Ru.
-
http://www. alekon .co.ilXtehnology/arrow – TBO.htm/
-
http:// statico.ru/solution – drob.htm
-
http://www. methanezomarkets.ru/goods/mater.
Dostları ilə paylaş: |