Avrasya dosyasi
Yüklə 190,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II. B. 2. CARIFTA: Karayipler Serbest Ticaret Bölgesi
- II. B. 3. CARICOM: Karayipler Topluluğu ve Ortak Pazarı 30
- II. B. 4. OECS: Doğu Karayip Devletleri Örgütü
- III. FTAA: KUZEY İLE İLİŞKİLER VE AB FAKTÖRÜ
- SONUÇ: LATİN AMERİKA’DA DEVLETLER ARASI ÖRGÜTLENME VE ENTEGRASYON ÇABALARININ ETKİLERİ
Salvador arasındaki ticaret 1969-1980 yılları arasında kesintiye uğramıştır. Nitekim bu süreçte Honduras CACM’den ayrılmıştır (1971). Ayrıca üyeler arasındaki sektörel gelişmişlik farkları da ortak pazarın gelişimini engellemiştir. Nispeten daha zengin olan Kosta Rika ve Panama diğer ülkelerin sorunlarının içine çekilmekten korkmuş, daha fakir olanlar ise daha zengin olanlarca kullanılmaktan çekinmiştir. Diğer bir deyişle birçok ortak noktaları olmasına ve coğrafyanın adeta işbirliğine zorlamasına karşın Orta Amerika ülkeleri birleşmekte zorluk çekmiştir. Entegrasyonun başarısız olduğu bir diğer alan ise tarımdır. Tarımsal alandaki programlar neredeyse hiç işlememiştir. Son 10 yıldır azalan çatışmalar ve nispi istikrar bütünleşme için yeniden ümitlenilmesini sağlamıştır. Panama CACM’ye ilgisini göstermiş ve gözlemci statüsüyle toplantılara katılmıştır. Belize ise zirvelere katılmış, ancak bölgesel ticari entegrasyon çabalarında yer almamayı tercih etmiştir. Bir diğer olumlu gelişme de entegrasyon kurumlarının oluşumunda yaşanmaktadır. CACM üyeleri tüm üyeler üzerinde yetkili bir üst mahkeme için çalışmalarını sürdürmektedirler. Kuruluş tarihi (1960) dikkate alınırsa CACM’in en eski entegrasyon kuruluşlarından biri olduğu söylenebilir. Ancak daha önce de değinil- diği üzere bölgedeki siyasi gerilimler nedeniyle çok başarılı sonuçlar alınabildiği söylenemez. Bu altı ülkenin şu anki toplam nüfusu 30 mil- yonu aşmaktadır. Toplam milli hasılaları ise 93 milyar Dolar civarındadır. Kişi başına gelir ise yaklaşık 3.000 Doları bulmaktadır.
Karayipler bölgesindeki adalardan Batı Hint Adaları olarak da bilinen bölge daha çok İngiliz sömürgelerinden oluşmaktadır. Bu adaların bir kısmı oldukça küçüktür ve bir devletten beklenebilecek temel hizmet- leri dahi sunmaktan uzaktırlar. 1958 yılında bunlardan İngiliz sömürge- si olan 10 ada birleşerek bir federasyon oluşturmuşlardır. Federasyo- nun nispeten daha büyükleri olan Jamaika ve Trinidad ve Tobago diğerlerine malî yardım sağlamaya çalışmışlarsa da kendi çıkarlarına zarar verdiğini düşündükleri serbest dolaşıma itiraz etmişlerdir. 15 Aralık 1965’de Barbados, İngiliz Ginesi (Guyana) ve Antigua arasında Karayipler Serbest Ticaret Bölgesi (Caribbean Free Trade Area) yani CARIFTA oluşturulmuştur. Buna göre hedef 1 Eylül 1966 tarihi itibariyle üyeler arasında serbest ticareti genişletebilmektir. 1967’de anlaşmanın genişletilmesi için görüşmeler başlatılmış ve 30 Nisan 1968’de daha kapsamlı yeni bir anlaşma Barbuda, Antigua, Barbados, Guyana, Trinidad ve Tobago ülkeleri arasında imzalanmış, 1 Mayıs 1968’de de yürürlüğe girmiştir. Dominik, Grenada, Nevis, Saint Lucia, Saint 319
AVRASYA DOSYASI Vincent, Belize ve Saint Kitts ise anlaşmaya kısa bir süre sonra katılmışlardır. Bu arada 1966 ve 1967 yıllarında Barbados, Trinidad ve Tobago ile Jamaika bağımsızlıklarını kazanmışlardır. CARIFTA bölgesi ilk başta belli bir mali yük getireceğinden bölgenin nispeten daha ‘zengin’ ülkeleri olan Jamaika, Barbados, Guyana, Trinidad ve Tobago ticaretteki kısıtlamaları beş yıl içinde azaltmayı taahhüt etmişlerdir. Daha az gelişmiş diğer üyeler için bu süre 10 yıl olarak belirlenmiştir. Ek olarak fakir üyelerin uyumu konusunda bazı ek önlemler de alınmıştır. Ayrıca diğer alanlarda da işbirliği yapılması ön- görülmüştür. Anlaşma tarım ürünlerinin dolaşımı konusunda ise bir serbesti öngörmemiştir. Üyelerin gelirlerinin neredeyse tamamına yakınının tarımsal ürünlerden geldiği düşünülecek olursa çok büyük bir alan serbesti dışında bırakılmıştır. Bu da üyelerin radikal ve anî bir değişimden çekindiklerini ortaya koymaktadır. II. B. 3. CARICOM: Karayipler Topluluğu ve Ortak Pazarı 30 CARICOM’un temelini yukarıda detayları verilen 1968 yılında Barbados, Guyana, Jamaika ve Trinidad ve Tobago arasında kurulan Karayip Serbest Ticaret Bölgesi (CARIFTA) oluşturmuştur. 4 Temmuz 1973 tarihinde Chaguaramas Anlaşması Karayip Serbest Ticaret Bölgesi’ni CARICOM’a dönüştürmüştür. Üyeleri 13 bağımsız devlet ve altı İngiliz sömürgesidir: Antigua ve Barbuda, Bahama Adaları, Barbados, Belize, Dominik, Grenada, Guyana, Haiti, Jamaika Montserrat, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia, St. Vincent ve Grenadines, Surinam, Trinidad ve Tobago. Bunlardan ikisi, Guyana ve Surinam, Güney Amerika’da yer alır. CARICOM nüfus olarak 6.7 milyon kişiyi kap- sar. Üyelerinin toplam milli gelirleri 28.6 milyar Dolar’dır ve kişi başına milli gelir yaklaşık olarak 5.000 Dolar’dır. 31 CARICOM’a ‘İngilizce Konuşan Latin Amerika’ dendiği de olur. Çünkü Hollandaca konuşulan Surinam ve Fransızca konuşulan Haiti dışında kalan tüm CARICOM üyelerinde İngilizce konuşulur. Bu da dil ve kültürel birliğin entegrasyon süreçlerinde önemli bir faktör olduğuna işaret eder. İsmi ‘Ortak Pazar’ olmasına karşın gerçek anlamda bir ortak pazardan bahsetmek güçtür. Daha çok bir gümrük birliğinden bahset- mek mümkündür. CARICOM ortak bir dış gümrük tarifesine (CET) geçilmesini ilk olarak 1973 yılında öngörmüştür. Ancak hiçbir üyenin 320
30 Daha fazla bilgi için bkz.: Kenneth O. Hall, ‘The Caribbean Community’, içinde Ali M. Agraa (der.), International Economic Integration, (New York: St. Martin’s Press, 1982), Chapter 9; Winston Dookeran, ‘Preferential Trade Agreements in the Caribbean: Issues and Approaches’ içinde Trade Liberalization in the Western Hemisphere, (Washington: IADB, 1995), ss. 437-470. 31 Larry Luxner, ‘CARICOM: 25 Years of a United Caribbean Voice’, Americas, (Ocak/fiubat 1999), Clit 1, Say› 1. yükümlülükleri yerine getirmemesi nedeniyle bu gerçekleşememiştir. 1992’de bu tasarı yeniden gözden geçirilmiş ve daha uygulanabilir bir program hazırlanmıştır. CARICOM’un en önemli handikapı çok küçük ekonomilerden oluşuyor olmasıdır. Ayrıca coğrafi engeller ve küçük ölçekli ekonomiler nedeniyle altyapı ihtiyaçlara karşılık verememektedir. Ekonomi ağırlıklı olarak tek bir ürüne, muza, dayanmaktadır. Bu da rekabet güçlerini azaltmaktadır. Özellikle AB ve ABD bu ürünlerde tek taraflı fiyat belir- lemeleri ve düzenlemelere giderek bu ülkeleri zor durumda bırakmak- tadır.Son dönemde bu ülkelerin sağladıkları vergi avantajları nedeniyle bu adalarda geniş bir finans sektörü oluşmuştur. Ancak bu da Batılı ülkeler tarafından ‘vergi kaybına yol açıyor’ gerekçesiyle eleştirilmekte- dir. Batılı ülkeler bu ve benzeri sektörlerde aldıkları önlemlerle CARI- COM üyelerini çok zor durumda bırakmakta, örgüt de bu önlemlere sert bir dille cevap vermektedir. 32 Ancak güç dengesizliği tepkiyi etkisiz- leştirmektedir. Bunlara ek olarak ABD ve Küba CARICOM’a çok yakındır. CARICOM üyeleri bu çekişmede kendilerini Küba’ya daha yakın görmekte, Küba da sağladığı bazı teknik yardımlar ile bu ülkeler ile ilişkilerini sıcak tutmaya çalışmaktadır. 33 Ancak Küba’nın bölgedeki faaliyetleri ABD’yi rahatsız etmekte ve bu da ABD-CARICOM ilişkilerine yansıyabilmektedir. Diğer bir deyişle büyük ülkelerin siyasi çekişmeleri bölgeyi olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca bazı üyelerde siyasi ve sosyal rahatsızlıklar devam etmektedir. Örneğin Haiti’de siyasi anlaşmazlıklar zaman zaman ciddi boyutlara ulaşabilmektedir. Ancak tüm bu olumsuzluklara rağmen örgütlenme çabası bu 19 küçük ülkeyi bir çok açıdan geliştirmiştir. Son dönemde AB benzeri bir birlik hayali ve ortak para birimine geçme çabaları da entegrasyonun geleceği için ümit beslenmesini sağlamaktadır. CARICOM’un belki de en önemli katkısı ise sözü edilen ülkelerin diğer ülkelerce daha çok önemsenmesi olmuştur. CARICOM’un yadsınamayacak bir diğer katkısı ise bölge bilin- cinin kazanılması olmuştur. Eski sömürgeler CARICOM ve benzeri örgütlenmeler sayesinde kendi ulusal ve bölgesel çıkarları ile sömürge- ci güçlerin çıkarları arasında büyük farklar olabileceğini keşfetmişlerdir. Bu noktada entegrasyon girişimlerinin en önemli özelliği olan dışa karşı kimlik geliştirme etkisi ortaya çıkmıştır. Bu ülkelerin dünyaya entegras- yonlarında ve kendi ayakları üzerinde durabilmelerinde sözü edilen yeni kimliğin büyük bir rolü olacaktır. 321
32 Mark Atkinson, ‘OECD Accused of Tyranny’, The Guardian, (3 Mart 2001). 33 ‘Cuba Commemorates CARICOM’s 30th’, New York Amsterdam News, (12 Aral›k 2002), Cilt 93, Say› 50, s. 14; Gary Younge, ‘Caribbean at the Crossroads’, The Guardian, (15 Nisan 1999); Larry Lohter, ‘Caribbean Nations, Ignoring U.S., Warm to Cuba’, The New York Times, (21 Aral›k 1997), s. 8. II. B. 4. OECS: Doğu Karayip Devletleri Örgütü OECS’in üyelerini Doğu Karayipler’in küçük ülkeleri oluşturmaktadır. Üyeleri Belize hariç tutulacak olursa, CARIFTA’yı oluşturan Doğu Karayip ülkelerinden oluşur. Bu ülkeler 18 Haziran 1981’de OECS’yi kurmuşlardır. Resmi açıklamalara göre daha çok iletişim, havacılık, bankacılık, insan hakları ve ticaret alanlarında uyum ve gelişmeyi sağlamak amacıyla bir tür gümrük birliği olarak kurulmuştur. Ancak bu ülkelerin CARIFTA içindeki konumlarını arttırmak için böyle bir yola gittiği de belirtilmektedir. 34 Üyeleri şunlardır: Antigua ve Barbuda, Grenada, Dominik, Montserrat, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia, St. Vincent ve Grenadines. III. FTAA: KUZEY İLE İLİŞKİLER VE AB FAKTÖRÜ Latin Amerika politikasında ABD her zaman için önemli bir unsur olmuştur. Soğuk Savaş döneminde ideolojik bölünmenin lideri olarak Latin Amerika devletlerinin içişlerine sıkça karışan ABD Soğuk Savaş sonrasında bölgedeki etkinliğini çok daha farklı enstrümanlarla devam ettirmek istemektedir. Bu araçların başında da serbest ticaret bölgeleri oluşturulması ve ticarette daha fazla serbestlik gelmektedir. Kuzey Amerika’da Meksika, Kanada ve ABD arasında NAFTA’nın oluşturul- masının ardından ABD, NAFTA benzeri bir yapılanmayı tüm Amerika kıtasına (Kuzey, Orta, Güney ve Karayipler) yaymak istemektedir. Buna karşın ABD’nin güneydeki siyasi etkinliğinden rahatsızlık duyan Latin Amerika ülkeleri kalkınma için gerekli olan sermayenin Kuzey’de olduğunun bilincindedir. Bu durumda Amerika’nın siyasi isteklerini dizginleyerek ekonomik işbirliğine gitmek gerekmektedirler ki böyle bir girişimi tam anlamıyla gerçekleştirebilmek oldukça güçtür. Bu çerçevede Latin Amerika ülkeleri ABD dışında alternatifler de aramak- tadırlar. Japonya, AB, Çin vb. bu anlamda oldukça büyük önem kazan- maktadır. 35 MERCOSUR gibi örgütlenmeler bu çabaları kolaylaştırmak- tadır. Son dönemde Çin, Tayvan, Japonya gibi ülkelerden bölgeye dönük yatırımlardaki artış da bunu kanıtlamaktadır. Ayrıca son dönemde AB de bölgede önemli bir aktör halini almaya başlamıştır. MERCOSUR ile imzaladığı anlaşmalar ve düzenlediği toplantıların dışında AB ile Şili arasında imzalanan serbest ticaret bölgesi anlaşması ve benzeri anlaşmaları Brezilya, Arjantin, Paraguay ve Uruguay’la da yapma isteği AB’nin Latin Amerika’da artan önemini göstermektedir. Bu ortamda ABD, FTAA’nın bir an önce işlerlik kazanan bir sistem haline dönüşmesini istemektedir. 322
SEDAT LAÇ‹NER/LAT‹N AMER‹KA’DA ... 34 Karluk, Uluslararas›..., ss. 470-471. 35 ‘Tale of Two Dragons’, The Economist, (18 Aral›k 1993). FTTA (Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi - Free Trade Area of the Americas) süreci ayrı bir çalışmanın konusu olabilecek nitelikte olmasına karşın Latin Amerika - ABD ilişkileri açısından hayati bir önem taşımaktadır. 36 FTAA 1994 yılında başlatılmış oldukça iddialı bir pro- jedir: Buna göre 10 yıllık bir süre içinde Kanada’nın en kuzey sınırlarından güneyde Tierra del Fuego’ya kadar olan bölgede ticaret ve yatırımların önündeki tüm sınırlamaların kaldırılması öngörülmekte- dir.
37 Bu da dünyanın en büyük ticaret bloğunu oluşturacaktır. Ancak şu ana kadar FTAA’nın önünde çok ciddî engeller ortaya çıkmıştır. İlk olarak Brezilya-ABD rekabeti en önemli engeldir. Brezilya, ABD’nin FTAA aracılığıyla bölgede siyasi amaçlarını gerçekleştirmesinden korkmakta, bir anlamda ‘arka bahçesi’ olarak gördüğü Latin Amerika’da ABD’yi istemediğini her vesile ile belli etmektedir. İkinci olarak ABD de serbest ticaretin gereklerini yerine getirmekte zorlanmaktadır. Son olarak çelik ve tarım ürünlerinde alınan korumacı önlemler Latin Amerika ülkelerinin tepkisini çekmiştir. Tüm bunlara ek olarak Latin Amerika’daki siyasi ve ekonomik krizler 35 ülkeli bir serbest ticaret anlaşmasını yürütmenin zorluklarını ortaya koymaktadır. Arjantin’de yaşanan ekonomik ve onunla bağlantılı siyasî kriz, Kolombiya iç savaşı, Venezüella’da süren buhran böylesine büyük bir serbest ticaret böl- gesini oluşturmanın ve bunu sürdürebilmenin ne kadar zor olduğunu açıkça ortaya koyuyor. SONUÇ: LATİN AMERİKA’DA DEVLETLER ARASI ÖRGÜTLENME VE ENTEGRASYON ÇABALARININ ETKİLERİ Yukarıdaki tablo ilk bakışta Latin Amerika’da entegrasyon ve örgütlenme çabalarının başarılı olmadığı izlenimini verebilir. Ülkeler arasındaki sorunlar, iç buhranlar ve ülkelerin örgütleri ulusal çıkarları için feda etmeleri sıkça karşılaşılan örnekler olmuştur. Özellikle Avrupa Birliği örneği ile kıyaslandığında Latin Amerika ‘büyük bir hayal kırıklığı’ olarak da değerlendirilebilir. Ancak daha detaylı ve farklı yaklaşımlar içeren bir analiz oldukça farklı bir sonuca götürecektir. Entegrasyon çabalarının bekleneni vermediği doğrudur, ancak burada temel sorun beklentilerdedir. Son derece büyük yapısal sorunları bulunan bölgenin kısa sürede Avrupa örneğini tekrarlaması beklentisi gerçekçi değildir. 323
AVRASYA DOSYASI 36 ABD’nin Latin Amerika’ya dönük entegrasyon politikalar› ve FTAA için bkz.: Felipe A. M. De la Balze, ‘Finding Allies in the Back Yard, NAFTA and the Southern Cone’, Foreign Affairs, Cilt 80, Say› 4, ss. 7-12; Francesc Granell, The FTAA, the United States and Europe, (Florida: Ekim 2002); Geoff Earle, ‘FTAA Work to Continue Despite Brezilian Vote’, Congress Daily, 7 Ekim 2002; Raul Gouvea ve Jana Hranaiova, ‘Brazil and the FTAA: Strategic Options’, Multinational Business Review, (Sonbahar 2002), ss. 33-41; Sara Ahronheim, ‘On the Front Lines at the FTAA Protests’, The Humanist, (Temmuz / A¤ustos 2001), ss. 13-16. 37 Bruce Strokes, ‘Brazil is the Key’, National Journal, (1 Haziran 2002), Cilt 34, Say› 22. Her şeyden önce Latin Amerika ülkeleri Avrupa örneğinin aksine üzerinde mutabakata varılmış bir bölge kimliğine sahip bulunmamak- tadırlar. Diğer bir deyişle dışarıdan bakan gözlemciler ne kadar bölgeyi tek bir yapı gibi algılasa da bölge içindeki farklılıklar çok büyüktür. Hatta birçok bölge devleti henüz ulusal birliğini dahi tamamlamaktan uzak görünüyorlardı. Ayrıca ABD unsuru ve diğer bazı bölge dışı ülkelerin bölgesel ayrılığı beslemesi sonucunda kamplaşma ve ayrışma hız kazanmıştı. Bu da hem işbirliğini, hem de sağlıklı bir iletişimi engel- liyordu. Bu ortamda entegrasyon çabaları ve devletler arası örgütlenme girişimleri ortak bir bölgesel kimliğin gelişimine ve sağlıklı iletişim kanallarının oluşumuna katkıda bulunmuştur. Bu noktada sadece adı geçen yararları dahi entegrasyon çabalarının başarılı olduğunu söyle- meye yeterlidir. Tüm dünyadaki bölgesel girişimler Latin Amerika ülkelerinin de kendilerini yeniden tanımlamalarını zorunlu hale getir- miş ve bu ülkeler aralarındaki benzerlikleri ve bölge dışı güçler ile aralarındaki farkları daha net bir şekilde görebilme fırsatına kavuşmuşlardır. İkinci olarak örgütlenme sayesinde büyük güçler ile, özellikle ABD ve AB ile pazarlık gücü artmıştır. Ayrıca kurulan küçük çaplı örgütler Arjantin ve Brezilya gibi ülkelerin bölgesel hegemonyasını kısmen de olsa dengelemiştir. Bu sayede küçük ve orta büyüklükteki devletlerin ulusal çıkarları daha iyi bir şekilde korunabilmiştir. Üçüncü olarak bölgesel girişimler bölgenin zayıf olan ulaşım, iletişim ve ticaret alt yapısını güçlendirmiştir. Bunun doğal sonucu olarak bölge içi ticarette ve dış yatırımlarda da önemli bir artış gözlenmiştir. Dönemsel krizlerin aşılması halinde ticaretin çok daha hızlı gelişeceği söylenebilir. Tüm bu faydalarına ve katkılarına karşın önemli sorunların bulun- duğu da ortadadır. Bunlar daha önceki bölümlerde detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Ancak denebilir ki salt bölgesel kimlik oluşturma konusundaki katkısı dahi Latin Amerika’daki devletlerarası örgütlenme ve entegrasyon çabalarını ‘başarılı’ olarak nitelendirmeye yeterlidir. Bu süreç gelecekte AB benzeri bir ‘ulus üstü’ yapıya yönelir mi sorusuna cevap verebilmek ise şu an için zordur. Bu sorunun olumlu bir karşılık bulabilmesi için bölgedeki ekonomik ve siyasi istikrarın büyük bir rolü olacaktır. Ayrıca ABD-Brezilya rekabetinin en az zarar ile giderilmesi de büyük önem taşımaktadır. AB ve Pasifik bölgesinin birer blok olarak yükselmesi ABD’nin küresel politikalarında Latin Amerika’nın rolünü de arttırmaktadır. Bu ortamda ABD bölgede istikrarı ve entegrasyonu teşvik eder, AB benzerinde olduğu gibi Amerika kıtasındaki bütünleşme çabalarının lokomotifi olmayı üstlenirse sürecin daha da hızlanacağı tahmin edilebilir. 324 SEDAT LAÇ‹NER/LAT‹N AMER‹KA’DA ... Yüklə 190,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|