Avropa Universitetləri Birliyinin və Vahid Avropa Məkanının yaradılması ideyaları bütün Avropada vo Bolonya (İtaliya) şəhərində olan qədim Bolonya Univer
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 II İsmayıl mirzənin tərəfdarları arasında Əmiraslan sultan və Məhəmmədqulu bəy Avşar da vardı. Saraydaxili çəkişmədə Avşar elinin dəstəklədiyi İsmayıl mirzə qalib gəldi. II Şah İsmayıl taxta əyləşəndən sonra avşarların zəhmətini dəyərləndirdi. Vəli bəyə xan ünvanı verib Kirmana bəylərbəyi yolladı. Məhəmmədqulu bəyə isə xan ünvanı bəxş edib, qorçubaşı təyin etdi. Avşar elinin tanınmış nümayəndələri və qorçubaşıları haqqında ayrı yazıda danışacağıq. 1577-ci ildə II Şah İsmayıl vəfat etdi. Əmirlər ayaqlandılar. Qiyam başlandı. Araya girən Xəlil xan Avşar qızılbaşları sakitləş- dirdi. II Şah İsmayıl öləndən sonra məmləkəti müvəqqəti idarə et- mək üçün «Ağsaqqallar şurası» yarandı. Şuraya Ustaclı elindən Pirə Məhəmməd xan Çavuşlu, Türkman elindən Əmir xan Mosullu, Şamlı elindən Sultan Hüseyn xan Bəydili, Təkəli elindən Müseyib xan Şərəfəddinli, Avşar elindən Məhəmmədqulu xan Araşlı daxil idilər. 1578-ci ildə Məhəmməd Xudabəndə şah elan edildi. Yeni şah gözdən qarav olduğu və zəif gördüyü üçün dövləti onun arvadı Xey- rənnisə bəyim Məhdi Ülya, oğlu Həmzə mirzə və vəziri Mirzə Sal- man Cabiri-Ənsari idarə edirdilər. Şah taxta əyləşən kimi yeni təyi- natlara başladı. Avşar elinin nümayəndələri əsasən, köhnə vəzifə- lərində saxlandılar. Kirman, Kuhgiluyə əyalətlərini, Fərəh və başqa vilayətləri avşarlar idarə edirdilər. 1578-ci ildə osmanlı sultanı III Murad (1574 –1585) “Ama- siya” sülh müqaviləsini pozub çoxsaylı ordu ilə Qızılbaşlar məmlə- kətinə soxuldu. Osmanlı ordusuna qarşı vuruşan Qızılbaş qoşu- nunun sərkərdələri içində Avşar elinin nümayəndələri də vardı. 1579-cu ildə Osmanlı sultanının göstərişi ilə Krım tatarları da Azərbaycana basqın etdilər. İmamqulu xan Qacar, Məhəmmədqulu xan Avşar, Şahrux xan Zülqədər, Məhəmməd xan Türkman, Pirmə- həmməd xan Ustaclı, Həmzə xan Ustaclı, Museyib xan Təkəli və başqalarının başçılığı altında ordu toplanıb tatarların üzərinə hücu- ma keçdi. Tatarlar yenildilər. Şirvan tatarlardan təmizləndi. Bəylər- 10 bəyi Araz xan Rumlu osmanlılara qarşı döyüşdə öldürülmüşdü. Yeni bəylərbəyi təyin etmək gərəkliyi düşünüldü. Qızılbaş əmirləri Həmzə xan Təmişli-Ustaclının namizədliyini irəli sürdülər. Dəlil gətirdilər ki, onun atası Abdulla xan uzun müddət Şirvanın bəylər- bəyisi olub. Şahın arvadı bu təklifə etiraz edib qışın şaxtasında saraya qayıtdı. Qızılbaş əmirləri də qeyzlənib Məhdi Ülyanın ardın- ca Qəzvinə getdilər. Qəzvinə toplanan qızılbaş əmirləri sözü bir yerə qoyub and içdilər ki, dövlət işinə qarışan şah arvadını öldür- sünlər. Ustaclı elinin ağsaqqalı Pirə Məhəmməd xan Çavuşlu onları bu fikirdən daşındırmağa çalışdı. Lakin qızışmış əmirlər saraya hü- cum edib Məhdi Ülyanı və tat-tacik ünsürlü bir çox əyan-əşrəfi öl- dürdülər. Hətta özünün ağlı və təcrübəsi ilə tanınan qorçubaşı Mə- həmmədqulu bəy Avşar kimi nüfuzlu əmir də bu qəsdə cəlb edildi. 1580-ci ildə Qızılbaşlar arasına yenidən ədavət düşdü. Şirvana təzədən soxulan tatarlara qarşı vuruşan bəylərbəyi Məhəmməd xəlifə Hacılar-Zülqədər Əmir xan Mosullu-Türkmandan kömək is- tədi. Əmir xan köməyə gəlsə də, döyüşə candan atılmadı. Bu dəfə Şahrux xan Zülqədər onu suçlayaraq özü vuruşmağa getmək istə- diyini bildirdi. Ustaclılar da onun tərəfini tutub Əmir xanı mühaki- mə etdilər. Təfriqə yenidən başlandı. Öncə türkmanlara tərəf duran zülqədərlər və şamlılar bu dəfə ustaclılara qahmar çıxdılar. Şahrux xan Zülqədər açıq-açığa Əmir xanla düşmənçilik edirdi. Məhəm- mədqulu xan Avşar araya girərək barışıq yaratdı. 1581-ci (hicri-qəməri 989) ilin yazında Qazi Girey və Səfi Gireyin başçılığı ilə Krım tatarları dördüncü dəfə Şirvana hücüm etdilər. Bundan bir qədər əvvəl İmamqulu xan Qacar qızılbaşların güclü dəstəsini (əasən qarabağlıları) həmellisi Peykər xanın kömə- yinə göndərmişdi. Şamaxıya hərəkət edən tatarlar başda Şirvan bəy- lərbəyi Peykər xan olmaqla qacar, çəkirli, qaramanlı və başqa tay- faların əmirləri ilə qarşılaşdılar. Döyüş Şamaxı ilə Şabran arasında baş verdi. Tatarların əvvəlki uğurlarının təsiri altında özünə güvə- nən Qazi Girey at belində döyüşün ən qızğın yerinə yeridi və Qara- bağ qacarları tərəfindən əsir alındı. Tatarların və türklərin birləşmiş qoşunu yenidən ağır məğlubiyyətə uğradı. Səadət Girey də az qala 11 əsir düşəcəkdi. Sağ qalan tatarlar və türklər (osmanlılar) döyüş meydanından qaçdılar. Şirvanlı Əbubəkr mirzə də aradan çıxdı. Bu savaşda avşarlar da fəal iştirak etmişdilər. Tarixçilər avşarların qəhrəmanlığını xüsusi qeyd edirlər. 1583-cü ildə Fərhad paşanın başçılığı altında Osmanlı ordusu Azərbaycana hərtərəfli hücum etmişdi. Çuxursəd bəylərbəyi Mə- həmmədi xan (Toxmaq) Ustaclı ilk zərbəni yenə öz üzərinə götür- müşdü. Daim qızılbaşlar arasında təfriqənin olmasını arzulayan baş vəzir Etimadəddövlə Mirzə Salman Cabiri-İsfahani Həmzə mirzəni adlı-sanlı Qızılbaş əmirləri Məhəmmədqulu bəy Avşara, Şahrux xan Zülqədərə və Məhəmməd xan Türkmana qarşı qaldırmağa çalışırdı. O şahzadəni inandırırdı ki, «bu üç xadim sağ olduqca, şahın cani- şinin gülüstanı ətir saçmayacaq və çiçək açmayacaq». 6 Qızılbaş əmirləri vəzirin onlara qarşı fitnələrindən xəbərdar idilər və onu öldürmək qərarına gəlmişdilər. Heratda olarkən Mirzə Salman məiyyəti ilə şəhər ətrafına gəzintiyə çıxmışdı. Aralarında Məhəmmədqulu xan Avşarın oğlu Yusif xanın, Məhəmməd xan Türkmanın oğlu Vəlican xanın, Şahrux xan Zülqədərin qardaşıoğlu Xəlil sultanın və başqalarının olduğu qızılbaş gənclər dəstəsi qoca- man əmirlərin göstərişi ilə onların arxasınca düşdü. Yolda təqib edənlər barədə məlumat alan Mirzə Salman tələsik geri qayıtdı. O, sığınacaq tapmaq ümidi ilə dövlətxanaya – şahın və Həmzə mir- zənin yanına gəldi. Belə olduqda qızılbaş əmirləri şah sarayının yerləşdiyi Sultan Hüseyn mirzə mədrəsəsinə gələrək vəzirin onlara verilməsini tələb etdilər. Onlar açıq surətdə bildirdilər ki, Mirzə Salman qızılbaşların düşmənidir, tayfalar arasında ədavət və düş- mənçiliyin səbəbkarıdır. Xorasan əmirləri arasında itaətsizliyin və qiyamın günahkarıdır və o, sağ olduqca əmirlər arasında birlikdən söhbət gedə bilməz. Şahın və Həmzə mirzənin təslim olmaqdan baş- qa çarəsi qalmadı. Çünki əmirlər əks təqdirdə Abbas mirzə ilə birlə- şəcəkləri ilə hədələyirdilər. Əmirlər öncə vəzirin bütün əmlakını 6 İskəndər bəy Münşi, Tarixi-aləm-arayi-abbasi. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|